Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 124

[p. 213]

Kroniek
Hugo Brems / Poëzie als onderschrift

Het is alweer vijf jaar geleden dat de laatste echte dichtbundel van Daniel van Ryssel verscheen, namelijk Vlucht in de werkelijkheid, een bundel met deels heel droge, observerende, ‘hyperrealistische’ verzen, deels emotionele tafereeltjes uit het leven van iedere dag. Sindsdien verscheen nog wel Gazettepraat (1975), een bundeltje tekstcollages, als poëzie niet erg au sérieux te nemen. Met Donderbaard (Gent, Yang Poëzie Reeks, 1978) trekt Van Ryssel helemaal de lijn door van die emotionele dagboekversjes uit de voorgaande bundel. De bedoeling spreekt al duidelijk uit het gedicht van Greshoff, dat als motto voorafgaat:

‘Verafschuw de beginsels en verànder!
Een eerlijk man is iedre dag een ander,
En iedre dag een ander avontuur.’

Verveling bestaat niet, noemde C. Buddingh’ een van zijn bundels met dagboeknotities, en heel parallel gaf Van Ryssel een recente bundeling van zijn dagboekbladen de titel De charmes van de dagelijksheid.

Zo ook reflecteert deze bundel het leven, de dood en de verrijzenis van D. van Ryssel, die in betere dagen nog kon ‘Spelen met Jezus’ of ‘Met God op de schommel’ onbekommerd nieuw-realistische verzen produceren.

Deze gedichten zijn in omgekeerd chronologische volgorde het verslag van een breuk, een crisis. Om achteraan te beginnen: eenzaamheid en scheiding, nieuwe liefde, de geboorte van een zoon, het herwonnen evenwicht: het geluk in het dagelijkse leven. De eerste en voorlaatste afdeling vallen wat buiten dat kader. De eerste, ‘Liederen van licht en duisternis’, omvat pure belijdenislyriek, een samenvatting van de ups en downs van het leven: erg schabouwelijke poëzie, in de trant van ‘verwarmen blikken en woorden je dwalend hart / met onverhoopte milde zonnestralen’.

De voorlaatste afdeling ‘Hedendaagse poëzie & muziek’ bundelt de teksten die de dichter las op een poëzie- en muziekavond in de Richard Foncke Gallery te Gent, in december 1973.

Wat daartussen ligt is erg ongelijk van waarde.

[p. 214]

Strikt literair gesproken is het allemaal nogal zwak en waterig, maar bij momenten toch charmant, ontroerend door eenvoud en directheid. Al is daar altijd wel een dosis oppervlakkige bespiegeling of moralisering, of klacht of opdringerige blijdschap, die de charme van de tafereeltjes verdringt.

Het is allemaal best leesbaar en het heeft de grote verdienste dat het niet met literaire, metaforische hormoneninjecties opgeblazen is.

In de beste momenten, ik heb de indruk dat die voorkomen wanneer de emotionele aanleiding al wat verder afligt, ontstaan dan gave gedichten als ‘Hotel Bonheur’ (57), ‘M & Z’ (58) of ‘De namiddag schildert’ (62), alle uit de laatste afdeling, verspreide gedichten uit de jaren 1974-1977:

Hotel Bonheur

‘een rood rond tafelkleed
met geborduurde ranken
vier stoffige plastic rozen
in een plaasteren schoen

behang met blauwe bloemen-
slingers tussen gouden tralies
vergeet-mij-nietjes opge-
hangen in een koperen korf

beklemmende bruidsboeketten
en tegen bederf bewaard geluk
zorgt voor verdwaalde zielen
in het gedempt hotel Bonheur’

Ook de nieuwe bundel van Willie Verhegghe, Circus Ricardo (Ertvelde, Uitg. Van Hyfte, 1978), is grotendeels te lezen als onderschrift bij de belevenissen van iedere dag. ‘Circus Ricardo & andere akrobatieën tussen leven, liefde en dood’ luidt de volledige titel, en daarin is natuurlijk zowat alles samengevat waarmee poëzie te maken kan hebben. In de afzonderlijke afdelingen van deze nogal omvangrijke bundel (meer dan 100 blz.) wordt die algemene thematiek toegespitst op meer concrete thema's, zoals: een bezoek aan het circus, de opvoeding van zijn kinderen, de milieuvervuiling, het leven in de huiskring en met de familie, reizen, het schrijven zelf, engagement.

Hoewel de toonaard van deze poëzie nogal wat verschilt van die van Van

[p. 215]

Ryssel, komt ze ermee overeen in het feit dat spitse, overtuigende verzen ingebed liggen in een te weinig geconcentreerde, al te vlot pratende context. Dat heeft voor een groot publiek natuurlijk wel zijn voordelen, omdat de redundantie die daaruit volgt de lectuur fel vergemakkelijkt. Maar het is niet altijd duidelijk waarom daar dan zo nodig gedichten van gemaakt moesten worden. Dat dichterschap zelf wordt overigens heel sterk en bewust gerelativeerd in de afdeling ‘Dichten, een spiegel aan scherven’. B.v. in verzen als:

‘Wij, de schrijvers,
de min of meer begaafde verbale fotografen,
de kiekjesschieters bij paring, geboorte en dood,
de klamme wroeters in het holst van de nacht,
de grote muilen die het blaffend weten,
de rumoerige waters aan het grondoppervlak,
de zich au-serieux-nemers,’ (65).

Een reeks gedichten als die ‘voor overleden grootvaders’, die tot de beste uit de bundel behoren, zou pas echt sterk worden, wanneer met de heel goede fragmenten, die nu over tien gedichten verspreid liggen, er niet meer dan twee of drie zouden samengesteld worden.

Maar veruit het beste in deze bundel is de laatste afdeling, die nog niet ter sprake gekomen is: ‘De adem van abdijen’. Het is een evocatie van de sacrale sfeer die men in sommige oude abdijen, ver van de snelheid en het lawaai, nog kan proeven. Deze hele cyclus is doortrokken van eerbied en heimwee, zonder daarbij de kritische reflectie helemaal op te geven: geen neomystiekerig gedweep, maar een eerlijke poging om vanuit de achtergrond van wat in de rest van de bundel aan bod kwam, zijn positie te bepalen tegenover het mysterie van de stilte, de ingekeerdheid, de natuur, en God:

‘Slechts één enkel woord
om deze eeuwige adem der abdijen
in hun eigengereide long gevangen te houden:
rust.
De rust van eeuwenoude gevels, nissen,
koren, kristussen, tuinen, kazuifels, boeken,
en zelfs zon en wolk erboven.
Geuren, kleuren, smaken, vormen:
een ongeschreven recept van het onbestaande nu
dat gevangen zit tussen verleden en toekomst.’