Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 124

[p. 134]

Kroniek
André Demedts / Werk van Rudolf Geel

Genoegens van weleer, 1976. 158 blz. Een gedoodverfde winnaar, 1977. 172 blz. De Bezige Bij, Amsterdam.

De prozabundel Genoegens van weleer van Rudolf Geel (^o 1941) bevat drie merkwaardige novellen en het verhaal Witte duiven, het minst belangrijke deel uit de verzameling, waaraan wij zwijgend voorbij mogen gaan. In De rivier grijs en vuil en Genoegens van weleer is een ik-personage aan het woord, wat niet noodzakelijk op een autobiografische inslag wijst, hoewel de lezer op grond van bepaalde waarnemingen toch vermoedt dat hij aanwezig is. Geel zegt daarover: ‘Iemand die schrijft noteert nooit precies wat hij heeft meegemaakt - zijn verslag is daarop een visie.’ (87) Ieder verhaal, zelfs het meest objectiverende, gaat steeds min of meer op ervaringen van de schrijver terug: hij leeft in zijn werk en hoe bezielender dat leven, hoe waardevoller het werk doorgaans overkomt.

In De rivier, grijs en vuil heeft Hugo, een waterbouwkundig ingenieur die enige jaren in Chili tewerkgesteld was, aanvaard in zijn geboortestadje een lezing te houden. Een beetje ironisch, ongeveer zoals Greshoff en Elsschot het zouden gedaan hebben, beschrijft hij zijn publiek en de omgeving waarin hij terecht komt. Hij beseft het zelf: ‘Ik achtte mij maar hoogst zelden gelijk een ander. Meestal schatte ik mezelf bij voorbaat hoger.’ (28) Wanneer hij laat op de avond de zaal verlaten heeft, blijkt zijn auto niet te willen starten en zal het onmogelijk zijn om nog een mecanicien op te sporen, zodat er niet anders opzit dan ter plaats te overnachten.

Liever dan naar een hotel uit te kijken, besluit hij Ellen, een vriendin uit zijn studententijd, op te zoeken. Met haar heeft hij wel kans, zij is thuis en bereid hem te ontvangen. Dat nachtelijk bezoek verschaft de gelegenheid om over het verleden te bomen en op een haar na, was Ellen er om een onbekende reden niet op het laatste ogenblik voor teruggeschrikt, zouden zij er een bedgeschiedenis bij genomen hebben. Nu blijft het bij het herdenken van vroegere avonturen uit de jaren zestig, toen Hugo nog communist was (sindsdien is hij uit de partij getreden) en zich geroepen voelde om met geweld een betere wereld te vestigen. Het is echter bij betogen en schreeuwen gebleven. ‘Om woorden zat ik nooit verlegen’ (32), bekent hij trouwens en eigenlijk hoeft hij zich niet om dat verleden te

[p. 135]

schamen. De drang om revolutie te maken was een vrij algemene aandrift en zoals hij zijn bevlieging overwon, hebben het merendeel van zijn strijdmakkers het niet minder vlot gedaan. 's Anderendaags wordt Hugo's wagentje hersteld en kan hij naar zijn wettige echtgenote en alledaagse bedrijvigheden terug.

De thematiek van die eerste novelle ligt eveneens aan de andere verhalen over de ‘genoegens van weleer’ ten grondslag: de studentenrevolte van tien tot vijftien jaar geleden en nog sterker benadrukt, uit het derde kwartaal van deze eeuw, de beter geslaagde omwenteling op sexueel gebied. In Genoegens van weleer, het stuk dat zijn titel aan het boek geschonken heeft, ontdekken de schrijver en zijn zusje, toen nog als onwetende kinderen, op een avondfeest hoe het er in de wereld van de volwassenen aan toe gaat. Zij zijn de toevallige getuigen van de buitenechtelijke liefdesperikelen van hun ouders, die er zich niet van bewust zijn door zoontje en dochtertje gadegeslagen te worden. Dat soort ervaringen heeft in de literatuur van een vroegere periode nog aanleiding gegeven tot de ontwrichting van een ongevormde persoonlijkheid, nu is de sfeer van het gezelschapsleven zodanig, dat de gevolgen lang niet zo erg meer zijn. Wel stelt Geel vast dat de ‘kinderen steeds eenzamer worden’. Elk gaat zijn weg, er bestaat nog alleen het verlangen om te genieten, de idealismen hebben uitgediend.

Dat is ook de inhoud van Buitenleven, de sterkste novelle uit de bundel. Een zekere Julia heeft een opkikkertje nodig om haar man, te oud, te lam, te arm aan verbeelding, opnieuw te ‘beleven’. Zij schrijft een toneelstuk, waarin hij met veel bijval belachelijk gemaakt wordt en door de opvoering van haar theatersatire komt zij met de hoofdvertolker ervan in betrekking. Dat zou volgens haar verwachting een artistieke gebeurtenis van belang moeten worden en het loopt op een banaal gelegenheidspretje uit. Spoedig daarop is de acteur verliefd op een veel jongere schoonheid en nu moeten de vrouwen het ondereen maar klaren wie er blijft of afdruipt. Na nog een lesbisch tussenspel keert Julia terug naar haar man. Over de eindfase van het verhaal zweeft als een nevel van weemoed, maar die zal algauw vervluchtigen in een klimaat waar nog alleen het sexuele beleven van elkaar enig belang oplevert. Wie zal ontkennen dat het een overweldigende invloed heeft? Maar de Nederlandse romanletterkunde is op weg om dat motief boven zijn belang op te tillen. Vooreerst uit een gevoel van bevrijding uit al te knellende banden, hopen wij, en verder, bij de grote hoop literaire artiesten, uit gemis van persoonlijkheid of in een vernederende poging om in de mode te blijven. Wie het daarbij houdt en het onderwerp steeds hersaust en herkauwt om het wat prikkelender te maken, vergeet

[p. 136]

of wil niet weten dat het leven zoveel ruimer is en verengt zijn mogelijkheden tot belangrijker werk. Als de Nederlandse letterkunde zo moeilijk buiten de landsgrenzen opgang maakt, zal het ten groten dele aan haar geringe belangstelling voor levens- en wereldbeschouwelijke problemen te wijten zijn. Wij trachten rond kleine mensjes met hun zielige eigenaardigheden een ironisch geladen sfeer te scheppen, waaruit moet blijken dat wij met een besef van intellectuele superioriteit op onze romanhelden neerkijken en de buitenlandse literatuurkenners glimlachen om dat aftands geworden vertoon. Voortreffelijke stylisten genoeg, maar uitdiepers van het leven, denkers over de essentiële vragen van het bestaan, die hun zoeken en vinden, twijfelen en wanhopen in concrete gebeurtenissen en personages vast kunnen leggen en belichamen te weinig. Als het iemand in die richting beproeft, mag hij geen instemming verwachten. Wij moeten achterlopertje spelen van een ‘keurgroep’ die nooit op het voorplan van een belangrijke ideeënvorming indruk zal maken.

Ook in zijn roman Een gedoodverfde winnaar betoont Rudolf Geel zich een uitstekend schrijver, maar veel minder een oorspronkelijk en onvervangbaar kunstenaar. Het gegeven herinnert enigszins aan De stille man van Albert van Hoogenbemt, hoewel wij ervan overtuigd zijn dat hij het in 1939 verschenen boek van de Vlaming nooit gelezen zal hebben. Paul is de zoon van een vakbondsleider, een wilskrachtige en autoritaire man, die zich volledig aan zijn taak toegewijd heeft. Zijn vrouw ‘had altijd achter mijn vader gestaan, nooit ervoor’ (6) en de zoon die schrijft, bekent: ‘Ik wist niets over mijn vader. Ik was te laat tot het besef gekomen dat ik hem was misgelopen. Maar ik was nooit naar hem op weg geweest.’ (57) Hij vindt in vaders nagelaten papieren een briefje, waardoor het vermoeden gewekt wordt dat er naast de echtgenote van de syndicale voorman nog een andere vrouw gestaan heeft. Paul bezoekt de dame die daarvoor in aanmerking kon komen, maar krijgt geen zekerheid. Nu grijpt in de handeling van de roman een afwijking van het onderwerp plaats, die ongetwijfeld voor zijn eenheid schadelijk uitvalt. De schrijver laat Paul zijn zoektocht naar het verleden van zijn vader onderbreken, om een vakantie in Bretagne door te brengen. Daar heeft zijn vriend Hugo (uit De genoegens van weleer) een vakantieverblijf, dat hij met Alma, zijn vrouw, en zijn zoon Fritsje bewoont.

Die Hugo is de voornaamste leider geweest van de marxistische studenten, die ruim tien jaar geleden Amsterdam op stelten zetten, kreeg daarna een betrekking aan de universiteit (de wildstroper tot jachtwachter verheven), wat door zijn medestanders als een overwinning werd beschouwd, en groeide van die dag af van zijn verleden weg. Nu is hij, hoewel nog niet ten volle

[p. 137]

dertig, reeds ver genoeg van zijn opvattingen van enkele jaren terug verwijderd om ze te bestrijden. Hij beschikt over geld, bereidt een boek voor over de generatie waartoe hij behoort en heeft een minnares. Zijn vrouw vermoedt dat hij haar ontrouw is en vindt troost en tederheid bij Paul, de vakantiegast, die nochtans in Nederland ook nog een liefje heeft achtergelaten. Dat is alles, maar het is louter stylistisch beoordeeld meesterlijk beschreven.

Soms rijst de vraag: is de gladheid van taal die sinds Van Effen en Hildebrand almaardoor leniger en keuriger werd, niet een oorzaak van de levensleegte die het Nederlandse proza belet op het internationale vlak mee te tellen? Forum en De Gemeenschap zijn te vroeg verdwenen. Enige jaren later hadden de literatoren opnieuw de venten uitgestoten en waren zij erin geslaagd het zo voor te stellen dat de grootste literatuur bestaat uit een afbreuk van de waarden die onze middeleeuwers en klassieken van de Gouden Eeuw bezield hebben. De ‘voorhoede’, zoals zij zich zelf noemen, rukt intussen verder op naar het maniërisme en de klein-burgerlijkheid van de achttiende eeuw.