Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 121

[p. 390]

De laatste ronde

Klachten over de beschaving

Van horen zeggen weten we dat de universiteit van Harvard de beste van de Verenigde Staten van Amerika is en misschien wel van de hele wereld. Toen Henry Kissinger, historicus van Harvard, minister van Buitenlandse Zaken werd en door een bliksemsnelle pendeldiplomatie dicht bij een voorlopige vredesregeling in het Nabije Oosten kwam, die een kleine kans had definitief te worden, verwonderde ons dat niet. We houden de Joden voor een der intelligentste rassen op aarde, de studie van de geschiedenis voor een uitgelezen vorming voor staatslieden en een historicus van Harvard voor een primus inter pares.

Kissinger slaagde niet. Olie en de ruggesteun van Rusland maakten de Arabieren sterk en de val van president Nixon deed ook zijn voornaamste minister wankelen. Dat verminderde Kissinger in onze ogen niet. Er zijn obstakels die aan alles weerstaan en men kan mislukken zonder zelf te falen.

In deze eerste dagen van april gonst de wereldpers van een gesprek dat de opperbevelhebber van de USA-luchtstrijdkrachten met Kissinger zou gevoerd hebben over de positie van Amerika in de wereld en van een interview waarin Kissinger verklaart niet zo pessimistisch te hebben gesproken als de generalissimus meent te hebben verstaan.

In dat interview zegt hij woordelijk: ‘Ik zie mezelf meer als een historicus dan als een staatsman. Een historicus moet zich bewust zijn van het feit dat alle beschavingen die ooit hebben bestaan uiteindelijk ineengestort zijn. De geschiedenis is een verhaal van inspanningen die gefaald hebben, aspiraties die niet in vervulling zijn gegaan.’

Dat een professor van Harvard deze mondgemeen geworden onzin van Paul Valéry en vele anderen in onze dagen nog herhaalt, stelt diep teleur in de professor en in zijn universiteit. We geven toe dat het begrijpelijk en vergeeflijk is na de ontgoocheling die Kissinger heeft opgelopen. Zo begrijpt en excuseert men ook dat na de nederlaag van 1918 in Duitsland ‘Der Untergang des Abendlandes’ werd geschreven, waarin, niet voor de eerste en ook niet voor de laatste maal, een beperkt concreet feit wijsgerig op wereldschaal werd vergroot. In 1945, na de tweede nederlaag die veel gruwelijker was dan de eerste, werden de twee helften van datzelfde gehalveerde Duitsland aan deze en gene kant van het ijzeren gordijn, in het communistisch en kapitalistisch regime, in een minimum van tijd de hoogst bloeiende delen van het

[p. 391]

Avondland en al de Duitse Oswald Spenglers zwegen.

Het Romeinse wereldrijk, de Franse, Russische en Chinese revoluties waren geen mislukkingen. De geschiedenis van de geneeskunde, natuurkunde en andere exacte wetenschappen, techniek en handel, is een zegetocht. Is het werk van Bach, Mozart, Beethoven, Van Eyck, Titiaan, Rembrandt, Praxiteles, Michelangelo, Rodin, Shakespeare, Dante, Racine een mislukking? Is de mislukking van Napoleon en Hitler geen bevrijding?

Alle beschavingen die ooit bestaan hebben zijn inderdaad uiteindelijk ineengestort door de wapenen van sterkere vijanden, innerlijke ontkrachting en oorzaken die de geschiedenis niet kan achterhalen. De beschaving in haar geheel is desondanks voort- en vooruitgegaan. Zij volgt van af de prehistorie een lijn waarvan de golving nauwelijks te merken is en meetelt tegenover het gestadig versnellend stijgen.

Ze heeft nu de universaliteit bereikt. Ze kan niet meer in het ene land neergeslagen worden door een ander land dat ze op eigen grondgebied beter heropbouwt. Zou het schiereiland Europa ooit uit onmacht tot het gebied van vissers en boeren vervallen dat Hitler van de Britse eilanden wilde maken, dan zouden de kern en de werktuigen van de beschaving in Amerika, Azië, Afrika of Australië westers zijn zoals ze het daar tegenwoordig meer en meer worden: zin voor waarheid, zin voor het experiment, verantwoordelijkheidszin.

De bombardementen en de heropbouw van Duitsland en Viëtnam bewijzen dat onze beschaving zelfs met de modernste middelen niet meer kan vernietigd worden zoals die van Babylon, Ninive en Carthago, en dat ze waar ter wereld ook in een minimum van tijd al haar schroeiwonden kan helen.

Tijdens haar opgang van Neanderthal tot heden kwaakte bestendig een koor van klagers en onheilsprofeten dat nog in geen eeuwen zal zwijgen. Laat het waarschuwen voor de gevaren die vanzelfsprekend toenemen met onze kracht om ze te boven te komen. Je kunt nooit weten waar het voor kan zijn. Onze bevoegden weten dat onze geschiedenis in bedrieglijke schijn en details een verhaal van mislukte inspanningen en onvervulde verlangens is, maar in een diepere, wijdere kosmische zin een bliksemsnelle opgang. Dit toevallig en onvermijdelijk wonder (‘le hasard et la nécessité’) heeft zich vanzelfsprekend in het eindeloos heelal miljoenen malen voorgedaan, maar is er met dat alles nog zo zeldzaam in, dat nooit twee beschavingen elkaar zullen ontmoeten. Het zal niet helpen, maar doe toch maar de complimenten aan de Marsmannetjes en de snullen van de vliegende schotels. Zeg hun dat er in ons zonnestelsel geen tweede beschaving is te vinden en dat de ster die het dichtst bij ons zonnestelsel staat zestienhonderd jaar reizen aan lichtsnelheid van ons verwijderd is.

Gerard Walschap