Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 120

[p. 145]

De laatste ronde

Rekenoefening

Ik ben iemand met veel talent voor treurigheid, en daarom heb ik me aan enig telwerk overgeleverd. Neem enige kreten als: ‘De Noord- en Zuidnederlandse literatuur vormen een geheel’, ‘De Vlaamse literatuur doet in kwaliteit voor de Nederlandse niet onder’, ‘Discriminatie is verwerpelijk’, ‘De kulturele integratie is een feit’, enz. Zet die op een rijtje en tel ze op. Wat het resultaat is vind je in de boekenbijlagen die soms in Nederlandse kranten en tijdschriften verschijnen. Ik heb de (overigens doorgaans zeer interessante) bijlagen van Vrij Nederland (2), De Nieuwe Linie en De Volkskrant van herfst '74 eens al tellend doorbladerd.

Het Boekennummer van Vrij Nederland van 12 oktober had interviews met 2 Nederlandse uitgevers, een artikel over E. Bear, een over allerlei knutsel- en kookboeken en besprak bovendien 19 al of niet vertaalde buitenlandse titels, en 11 boeken van Nederlandse auteurs. Noord-Nederlandse, want er was niet één Vlaming bij.

‘Open Boek’ van De Nieuwe Linie van 23 oktober had een boeiend interview met Kwee Swan Liat, een in Eindhoven docerende hoogleraar, auteur van De mens tussen mythe en machine, en besprak verder 10 buitenlandse titels naast 23 Nederlandse, waaronder nogal wat poëten - maar niet één Vlaming.

‘Boek in boek uit’ van De Volkskrant van 19 november heeft enkele algemene artikelen o.m. over het Museum van het boek en over het probleem van het fotokopiëren van teksten, een artikel over 6 recente Duitse uitgaven naast recensies van 13 andere buitenlandse en 6 Nederlandse boeken. Maar een Vlaming is er niet bij.

Komt ten slotte het tweede boekennummer van Vrij Nederland (23 november) met stukken over Scott Fitzgerald, over twee Nederlandse uitgeverijen en over 7 kookboeken. Er worden verder 19 buitenlandse boeken besproken, 15 Nederlandse, en 1 Vlaams! Dat is dan Marnix Gijsens De kroeg van groot verdriet. Het enige Vlaamse boek dat interessant genoeg wordt geacht om (naast in totaal dus 61 buitenlandse en 55 Nederlandse titels ) besproken te worden. De criticus, C. Peeters, vindt het evenwel niet goed: ‘Gijsen begint steeds meer op de Prediker te lijken en dat wil zeggen dat zijn romans steeds minder interessant worden. Dat is de tragiek van het zingen van oude tragische liedjes.’

Fernand Auwera

[p. 146]

Het zou wel fijn zijn als India niet bestond

Ik weet niet meer wie het zei, maar in een van de boeken die ik inkeek voor ik, in februari '74, naar India vertrok, las ik: ‘Toen ik een week in India was dacht ik er een boek over te kunnen schrijven, na een maand hoopte ik nog wel een reportage te kunnen maken, na een jaar wist ik er niets zinnigs meer over te vertellen.’

Ongeveer 5 weken India betekenen dat ik dagelijks ijverig notities heb gemaakt, maar terug thuis, niettegenstaande alle herinneringen, het notaboekje, de souvenirs en de dia's, terugblik op een irreëel gebeuren, dat ik moeilijk kan verwerken.

Ergens in Op weg naar de literaire receptie schreef René Gysen, maanden nadat hij een reis van enkele weken in Californië had kunnen maken:

‘Iedereen verwachtte dat je een reisreportage zou schrijven, maar je kon er zelfs niet over vertellen dan met plotse eruptieve opwellingen. Van eerst af wist je dat je veel moest vergeten en laten bezinken. Eerst later, met het moeizaam opdelven uit de herinnering zal je Amerika ontdekken. Eerst door de realiteit scheppende herinnering zal je de reis naar Californië maken die in 1965 heeft plaatsgehad.’

Ik ben nog altijd op zoek naar India. Er zijn twee manieren om een vreemd land te bezoeken: als toerist en als reiziger. De toerist blijft een toeschouwer. Zeg ‘India’ en iedereen denkt: honger en ellende. De ellende, de onbeschrijfelijke en onontkoombare ellende in India is voor ons gewoon onbegrijpelijk. Het is onbegrijpelijk dat mensen kunnen leven en in leven kunnen blijven in die omstandigheden. Je bekijkt het, en keert terug naar het hotel, en de cool drink, en later naar huis. De toerist blijft een toeschouwer. Dat is toch de grote attractie van het toerisme, bewust of onbewust, waar je ook gaat? We reizen om te leren - en om te vergeten consequent te leven met wat we geleerd hebben. De wereld als openluchttheater, geen drama of tragedie is ons te verschrikkelijk, en de toerist, de toeschouwer, die er tenslotte voor betaald heeft, eist zijn rechten op een goede voorstelling op.

De reiziger echter gaat niet enkel op reis om andere landschappen, mensen en gewoonten te bekijken, maar ook om op een nieuwe, verrassende manier met zichzelf geconfronteerd te worden. De toerist wil herkennen, de reiziger wil openstaan voor de verwondering. En daar heb je in India weinig moeite mee.

Ik houd ervan geconfronteerd te worden met een totaal ander leefklimaat, met andere gewoonten, een andere mentaliteit, omdat je op die wijze op een andere, soms verrassende wijze met jezelf geconfronteerd wordt. Want het uiteindelijke doel van elke reis is toch weer het thuiskomen, met een aantal ervaringen die je moet verwerken.

Waarom ben je precies naar India willen gaan, wordt me wel eens gevraagd, en ik moet eerlijk bekennen dat ik het zelf nauwelijks weet. Het land heeft me gewoon altijd gefascineerd. Nu ik er geweest ben weet ik nog minder waarom ik er opnieuw naartoe zou willen.

India is en blijft een groot raadsel voor me.

Ginds, in Madras, heb ik in een grote

[p. 147]

boekenzaak aan Mount Road, de kilometerslange, enorm drukke en belangrijkste straat van die miljoenenstad, een aantal (Engelstalige of in het Engels vertaalde) romans en verhalenbundels gekocht van mij totaal onbekende (op één na, R.K. Narayan) Indische auteurs. De afdeling literatuur vinden in die zaak was vrij gemakkelijk: er was een goed voorziene ruimte met Engelse en Amerikaanse pockets, een afdeling met vrij mooi en gebonden uitgegeven boeken over culturele en politieke, economische en sociale onderwerpen, een afdeling met populaire lectuur in gruwelijk kitscherige banden, en een draaimolentje met literatuur: flodderige boekjes, slecht papier, uitsluitend pockets en paperbacks in grauwe kleuren. Ook boeken kopen is in India een kwestie met administratieve importantie: vóór ik met het pakje de zaak uitwandelde waren namen en titels door twee mensen in registers genoteerd, had een derde de financiële aspecten verzorgd en een vierde er ten slotte een papier om gedaan.

Sinds lang weer thuis tracht ik nu, door wat in die romans en verhalen te lezen, India te begrijpen. Vruchteloze moeite, natuurlijk.

Afgezien van de ‘klassieken’ (waarvan ik enkel fragmenten gelezen heb, en een en ander over hun betekenis) kende ik slechts twee Indische auteurs, V.S. Naipaul, waarvan de verhalen zich dan nog grotendeels buiten India afspelen, en dus R.K. Narayan, waarvan ik echter nog nooit wat gelezen had. Het zijn beiden zeer goede schrijvers, beslist, maar tot de groten behoren ze niet. Een bijzonder knappe roman vind ik Pratidwandi van Sunil Gangopadhyay, boek dat verfilmd werd door Satyajit Ray. En in de verzameling Stories from India, edited by K. Natwar- Singh, staan ook wel enkele interessante dingen, naast veel treurige zaken, maar India blijft voor mij steeds een even groot mysterie. Wel blijkt uit het voorwoord van dit laatste boek dat ook Indische auteurs niet zoveel reden tot lachen hebben. Ze hebben hun deel van taal-, vertaal- en lezersproblemen: er worden in India 15 officiële talen gesproken en 120 dialecten (waarvan er slechts 24 door meer dan 500.000 mensen worden gesproken). De meeste Indiërs spreken slechts één taal of dialect, en gemiddeld 75% van de bevolking is nog analfabeet. Uit het voorwoord blijkt verder dat in de jaren 1965-66 (meest recente cijfers) slechts 20.185 titels werden gepubliceerd, wat zeer weinig is voor een land met 550 miljoen inwoners. De meeste werken werden in het Engels gepubliceerd (10.347). Haast alle Indiërs hebben hun geld nodig voor andere zaken dan voor de aankoop van boeken: 80 pct. van de bevolking kan geen boek kopen dat meer kost dan 10 roepies (1 roepie is 5 fr.). Nu heb je voor 50 fr. in India al wel een kanjer van een boek - de verzameling kortverhalen waarin dit alles staat is een paperback van 268 pagina's en hij kostte me 3,50 roepies! Full-time schrijvers heb je dan in India ook haast niet, tenzij de schrijver rijke familie heeft. ‘Tagore, Khushwant Singh, Santha Rama Rau, en in iets mindere mate Raja Rao, T.S. Pillai en R.K. Narayan hadden ofwel een andere bron van inkomsten, of werden gesteund door hun familie tot hun boeken begonnen te verkopen’, vertelt de inleider, en hij vervolgt: ‘Het grootste gedeelte van de Indische auteurs moet

[p. 148]

vechten om de eindjes aan elkaar te knopen. Prem Chand, die arm stierf, is daar een sprekend voorbeeld van. In 1920 kreeg hij 5 roepies voor een kortverhaal. Ook vandaag worden aan de Indische auteurs, vergeleken met wat aan schrijvers in andere landen uitbetaald wordt, nog jammerlijke honoraria gegeven. Wie 150 roepies krijgt voor een kortverhaal of artikel mag zich goed betaald achten. Bestsellers kent men in India niet, boekenclubs, in welke vorm ook, evenmin. Boekrecensies en literaire kritiek zijn lamentabel.’

In 1954 werd getracht deze trieste situatie enigszins te verbeteren door het inrichten van de ‘Sahitya Akademi’, met Jawaharlal Nehru zelf als president. In 1957 werd de ‘National Book Trust’ gesticht, met als doel het propageren van goede literatuur, en het beschikbaar maken van boeken voor bibliotheken, scholen, verenigingen, enz. In 1958 startte een groep jonge schrijvers, onder impuls van de dichter P. Lal een ‘writers workshop’ in Calcutta. Wat het allemaal te betekenen heeft? De inleider zegt: ‘Het belangrijkste creatieve probleem dat de Indische literator moet oplossen is zijn interpretatie van de “roman” te verbeteren. Of hij nu geschreven wordt in het Hindi, het Marathi of het Engels, de Indische roman is dikwijls statisch, met karakters die meer “types” zijn dan individualiteiten.’

Is waar. Mij stoort het niet. Indiërs hebben overigens, geloof ik, een heel andere opvatting over ‘individualiteit’ dan wij. Zij zijn pas zichzelf ‘met’ anderen, niet ‘tegenover’ anderen, zoals wij.

Dacht ik. Zeker weet ik het ook niet. Wat ik wel weet is dat het ‘belangrijkste’ probleem van de Indische auteurs geen vormprobleem is, wel een sociaal probleem. Ook geen honorariumkwestie. Hoe, als je in literatuur gelooft, schrijven, over romanproblemen denken en praten, terwijl jaarlijks in je onmiddellijke omgeving honderdduizenden (jongste schatting: 7) gewoon van honger kreperen?

Fernand Auwera