Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 119

[p. 354]

Walter Roland / Nicolaas op de divan

(fragment)

Beste Nicolaas,

In Tarragona weet ik een plek waar je de nieuwe stad in de diepte ziet liggen. Een aanwas die op eender welk vlees zou kunnen groeien. Rechts strekt de zee zich uit en links ligt de kathedraal. Je kan er alleen maar komen als je een ticket voor het bezichtigen van de archeologische promenade koopt.

Ik denk aan Nicolaas. Verleden week ontmoette ik Nicole; de vrouw waar hij veel van verwacht en die hij in zijn boeken gestalte geeft. Ik liep haar letterlijk tegen het lijf, toen ik de trappen van de vestingsmuur afkwam. Samen gingen we terug naar boven om te praten. Ze vertelde me over Nicolaas enorm veel details. Het gaf me de indruk dat ze op de een of andere manier aan hem vast zit. Ik bedoel, dat een mysterieuze band haar aan Nicolaas kluistert. Romantici zouden het over l'âme soeur hebben. Het is niet uitgesloten dat ze door het lezen van zijn boeken de rol is gaan spelen die hij de vrouwen toebedeelt, maar het is eveneens mogelijk dat Nicolaas haar als model neemt van een droombeeld.

Er lopen ontelbare draden van Nicolaas naar Nicole en van Nicolaas naar zijn boeken en van zijn boeken naar Nicole en andere personen, problemen en objecten; naar het verleden en naar de toekomst en elk facet heeft in iedere richting een relatie. Ze vormen een web waar elke draad kan uitgetrokken worden om hem onder de loep te nemen, maar het onderzoek zou uiteindelijk niet veel nieuws aan het licht brengen, omdat elke vezel in hoofdzaak de functie heeft een web te vormen dat op zichzelf bestaat, dat een web is, zoals een stofvlok een stofvlok is en een net een net.

Boven aan de trap van de vestingsmuur bevindt zich een bord. - De basis van deze wallen bestaat uit ruïnes uit de cyclopentijd. Ze is meer dan drieduizend jaar oud. - De tuinen zien er keurig uit en proberen de sfeer van vervlogen eeuwen op de roepen. De scheidingslijn tussen de cyclopenmuur en de Romeinse is duidelijk te zien en aan de kantelen is de restauratie goed merkbaar. De cipressen en de cacteeën zijn verrukkelijk. Over de paden loopt allerlei slag van mensen en op het gras stoeien kinderen als was de archeologische promenade de eerste de beste speeltuin. De vakantie

[p. 355]

loopt op zijn eind. Daarna wordt het hier weer stil. Vanzelfsprekend niet zoals in de tijd van Scipio of Filips, want niets komt terug zoals het geweest is.

Nicole sprak langzaam. Ze vertelde een heleboel onbelangrijke dingen, maar het was toch niet zomaar kletsen. Ze bouwde een wereld op en terwijl ik naar de zee staarde, meende ik af en toe Nicolaas aan het woord te horen. Spontaan nam ik haar handen vast en keek recht in haar gezicht. Ze glimlachte even, sprak verder en ik voelde een accent in haar vingers dat langs haar woorden niet overkwam en vroeg me af hoe dicht ik bij haar zou moeten komen om alles op te vangen wat ze wilde zeggen.

Ze is een tijd gebleven en toen ze wegging keek ik haar na van op de muur, als verwachtte ik iets uit de verte, dat me eraf zou halen en me door elkaar schudden tot er niets zou overblijven van wat Nicole had gezegd.

Beneden liepen de toeristen heen en weer. Sommigen keken in mijn richting en dat was me voldoende om te geloven dat ze wisten wat ik daar deed. Twee kinderen wezen naar mij en lachten en ik draaide me om en staarde naar de heuvels en had opeens lust om naar beneden te gaan en met de massa mee te lopen, erin te verdwijnen, naar de muur te kijken en meewarig te grinniken als ik er een man bovenop zou zien staan.

Beste Nicolaas, terwijl ik schrijf lijkt het verhaal dat Nicole deed vreemd. Ik zou het op papier willen zetten. Woord voor woord kan ik het navertellen en toch kom ik er niet toe. Terwijl ik eraan denk, merk ik dat het helemaal anders zou uitvallen dan bedoeld. Dezelfde woorden, dezelfde zinnen, naar jou geschreven, zouden heel anders zijn dan door Nicole gesproken. De tijd is bovendien niet stil blijven staan, er is geen zee te zien, er lopen geen toeristen door de tuin en de accenten van Nicoles handen zijn vervlogen. Nicolaas klaagt vaak dat woorden niet soepel zijn. Ik kan me best voorstellen hoe hem dat dwars zit.

Wat Nicole over Nicolaas vertelde boezemde me veel belangstelling in en toch schonk ik intussen aandacht aan de luidruchtige troep beneden. De mensen volgden de gids en ik zag ze luisteren en instemmend knikken en wilde ook luisteren en lachen, zoals zij, maar al gauw besefte ik dat het me niet gelukkig zou maken. Nicole moet het gemerkt hebben, want ze onderbrak het gesprek en kwam pas na enkele seconden weer op gang en zei zonder meer: ‘Nicolaas gelooft dat leven niets anders is dan je willen uitdrukken, je willen laten horen, proberen je verstaanbaar te maken. Hij schrijft om dat doel beter te bereiken. Hij haat het woord en houdt er toch van, omdat zonder taal hem geen ander middel overblijft.’

‘Na zoveel boeken geschreven te hebben heeft hij het woord toch zeker in zijn macht,’ zei ik en Nicole sloeg haar hoofd achterover en ik zag haar

[p. 356]

kiezen en hoorde haar lachen en ze antwoordde: ‘Wat heeft hij van mij gemaakt? Ben ik niet meer dan zijn zinnen?’ - ‘Nicolaas’, zei ze onmiddellijk daarna en even dacht ik dat ze zijn naam noemde, maar het werd me vlug duidelijk dat ze mij aansprak en ik pakte haar handen opnieuw beet. Het gebaar sneed haar zin af en ze zweeg.

‘Kijk, er is geen wolkje aan de lucht,’ zei ze daarna en ik antwoordde: ‘ja’, zonder mijn hoofd op te tillen, want ik geloofde haar en ik wist hoe een wolkeloze hemel er in augustus uitziet. ‘Jij bent elke dag anders’, zei ik tegen Nicole. ‘Jij bent helemaal anders dan Nicolaas je beschrijft’, voegde ik eraan toe en Nicole trok haar handen terug en drukte haar vingers tegen haar ogen, liet haar hoofd zakken en haar sluike haren gleden voor haar gezicht en ik vroeg me af wat ik miszegd had. Even later liet ze haar handen op haar dijen vallen en ik zei: ‘Je kan over iets schrijven zonder dat je het kent. Nicolaas schrijft over jou en als iemand het leest denkt hij misschien dat jij gelijk de woorden bent, dat de woorden de macht hebben je te maken en te veranderen, maar ze zijn alleen maar een middel om je aan te tonen. Geloof jij misschien dat wijn in bloed verandert door een woord te spreken of dat de boze geest geen toegang meer heeft tot een persoon na een bezwering? Geloof jij dat Nicolaas zijn personages tot leven brengt? Hijzelf vermoedelijk niet. Als hij schrijft, creëert hij taalvormen, en wie zijn woorden leest brengt op zijn beurt nieuwe gedachten voort. Een denkproces wordt erdoor op gang gebracht en het houdt nooit meer op als een voldoende aantal mensen erbij betrokken is.’

Nicole glimlachte als wilde ze opnieuw zichzelf worden. Ik was gelukkig en zag haar ogen en haar jukbeenderen en onder haar doorzichtige bloes zag ik haar schouders en haar bh en juist boven de gordel van haar nauwsluitend pantalon, haar navel en ik bekeek de vorm van haar dijen en die van haar knieën en onder de rand van haar broekspijpen zag ik haar bruingebrande voeten en haar roze teennagels en ik bekeek opnieuw haar gezicht en zei haar naam en wist dat het woord op zichzelf niets betekende en alleen maar voor mij uitdrukte wat ik op dat ogenblik voelde. Haar naam beduidde voor anderen evengoed Nicole van enkele seconden geleden, als Nicole vóór ze naar mij luisterde.

Nadat ik haar lang bekeken had en opeens die warmte in me voelde en toen ze niets zei en over mijn schouder tuurde, zei ik haar naam nog eens en ik verwachtte dat het woord haar in mijn armen zou drijven, maar ze bleef roerloos zitten en ik bekeek haar opnieuw van kop tot teen maar ze stond op en liep naar de kantelen toe en begon een populair wijsje te neuriën. Ik kon niet op de woorden komen en als ik haar vroeg of zij de tekst kende zei ze: ‘nee’, en voegde eraan toe dat ze meer van noten dan van woorden

[p. 357]

hield. De wind speelde met haar haren en de muziek werd door de tocht dunner en dunner, waaide weg, stierf uit en weer zei ik haar naam en besefte dat ik een oeroud ritueel bedreef, want het noemen van haar naam was het betasten van haar persoon. Ik bekeek opnieuw haar gezicht en zei onhoorbaar Nicole, bekeek haar wangen en zei opnieuw haar naam en ik bekeek haar borst en zei voor de derde maal Nicole en had het gevoel dat ik haar aanraakte en vroeg: ‘Weet jij waarom de joden de naam van Jaweh niet mogen uitspreken? Weet jij waarom Nicolaas over je schrijft?’, en ze glimlachte en zei: ‘Ja’, en ik wist niet of zij hetzelfde dacht als ik en drong liever niet aan, al lagen de woorden op mijn tong.

Nicole vroeg hoe laat het was en zei dat het tijd werd voor haar, dat ze hoogdringend weg moest. Ze bleef nog even, alsof ze eerst nog iets wilde zeggen of iets uit mijn mond wilde horen maar we zwegen allebei en zoenden elkaar vluchtig.

Ik schrijf je dit allemaal, mijn beste Nicolaas, omdat het voor mij van groot belang is, dat jij dit allemaal kan lezen.

Probeert Nicolaas de werkelijkheid van Nicole te achterhalen, of meent hij Nicole te kennen en wil hij haar met woorden kenbaar maken?

Er zijn schrijvers die proberen technieken en theorieën uit te werken om de werkelijkheid met woorden te weerspiegelen, en ze vast te leggen. Ze drijven er hun lezers toe, woorden voor realiteiten te houden.

Zijn de woorden van Nicolaas alleen maar een instrument om de ‘werkelijkheid’ te exploreren, zijn ze een middel om het zoeken mogelijk te maken en is Nicole slechts een verlengstuk om verder te reiken?

Hij vertelde haar dat bepaalde schrijvers de moed laten zakken en als reactie op hun falen het woord als een wapen voor destructie willen scherpen, er de taal zelf mee willen vernietigen. ‘Dat is een wanhoopsdaad’, zei hij, ‘het zal hen nooit gelukken. Ze vervallen in hetgeen hen ontmoedigd heeft. Wie de taal wil vernietigen moet zijn mond houden en zijn pen neerleggen en de anderen verplichten hetzelfde te doen.’

Toen Nicole weg was en uit de tuin verdwenen, bleef ik alleen op de muur achter en kon haar niet uit mijn gedachten bannen. Het was trouwens mijn bedoeling niet haar uit te wissen en ik vond het aardig dat ze voortdurend in mijn geest opdook en ik haar nabijheid als het ware gewaar werd.

In de verte lagen de bergen. De zon weerkaatste op de zachte heuvels, het licht werd door aërosool in alle richtingen verstrooid en gaf de indruk dat er nevel in het dal hing. Alles wat Nicole had gezegd kreeg geleidelijk de contouren van haar gestalte en was daardoor duidelijk te herkennen.

Graaft Nicolaas in de aarde als een archeoloog die er vast van overtuigd is een verzonken stad te ontdekken? Vroeger heb ik hem gevraagd waarom

[p. 358]

hij schreef en toen gaf hij een duidelijk antwoord. Enkele jaren geleden stelde ik dezelfde vraag opnieuw en had hij een heel andere kijk op de zaak gekregen en toen ik hem er vorige winter over aanpakte haalde hij de schouders op en zei: ‘Ik schrijf, dat is alles wat ik zeggen kan.’ Toen ik aandrong en vroeg of zijn inspanning zin had, antwoordde hij: ‘Alles wat je doet heeft zin en is zinloos. Je kan zelf tussen de twee mogelijkheden kiezen, maar je keus verandert heus niets aan de situatie. Verlies je tijd liever niet met je bestaan in een patroon te persen, kijk uit je ogen en roep niet voortdurend “daar ga ik heen!” want je weet niet waar je uiteindelijk terecht komt.’ Dat leek me vrij nihilistisch, maar Nicolaas lachte. Ik zei dat hij toch moet weten waarom hij leeft en hij antwoordde: ‘Het is van meer belang dat ik voel dat ik leef. Een verklaring zoeken is alleen maar een middel om je tegenover anderen te verantwoorden en die behoefte heb je omdat je het patroon van anderen tot het jouwe hebt gemaakt. De vraag: waarom schrijf je? heeft dezelfde aanleiding als de vraag: waarom leeft een mens? Het is het begin van het uit-elkaar-rukken van een geheel, het begin van een analyse, het proberen te verklaren en te catalogiseren. Je zegt dat ik schrijver ben, maar ik ben niet enkel maar dat, ook niet als ik schrijf.’

Toen hij uitgepraat was vroeg ik hem nogmaals waarom hij schreef en hij zag er opeens triest uit en ik bemerkte zijn machteloosheid.

Eindelijk kwam ik van de trap af, liep over het zachte gras en werd gewaar hoe moe ik was. Ik ben in een schaduwrijke hoek gaan zitten. De gele stenen aan de overkant weerkaatsten de zonnewarmte in mijn richting. Achter de muur lagen de zee, de heuvels, de velden en de stad. Ik herinnerde me alles wat ik boven op de wallen gezien had en dat me nu onbereikbaar leek als een verloren paradijs. Honger had ik niet, de dorst kwelde me nauwelijks en ik dacht aan Nicole. Waarom geloofde ik opeens dat zij me kon bevrijden? Ik rukte een bloem met wortel en al uit de grond, rook aan de kroon, smeet haar weg, trok mijn benen in, legde mijn hoofd op mijn knieën en sliep in.

je Nicolaas.