Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 108

[p. 485]

Jan Greshoff
De diepste kern onaangetast

Het valt mij moeilijk een uitgewerkt antwoord te geven op vragen betreffende de vernieuwing in de Nederlandse lyriek. Ik zou zeggen van de Nederlandse lyriek. Maar afgescheiden daarvan geloof ik te enenmale niet aan een vernieuwing in of van de poëzie, van de Nederlandse noch van enige andere.

Wat ons in een heerlijk vroom middeleeuws lied als poëzie treft, is volkomen hetzelfde verschijnsel, dat ons in een minnezang van Hooft of een subtiel gedicht van Hans Andreus aandoet. Ik kan mij geen poëzie denken, welke niet zowel onveranderlijk als soeverein is. Dit inzicht berust op wat Emerson schreef in 1844: ‘Poetry was all written before time was’. Een van de diepste opmerkingen, de poëzie betreffende, mij bekend.

Ik ontdek dus poëzie niet alleen in de meesterwerken van alle tijden, doch ook kan ik niet zien hoe enige belijdenis een invloed van welke aard op een gedicht kan uitoefenen. Wij raken in vervoering door een verheven Mariagedicht, dat poëzie in de hoogste zin des woords vertegenwoordigt, niet omdat Maria het onderwerp is, maar omdat het gedicht goed is. Een rijmelaar zal, uitgaande van hetzelfde onderwerp, met een schromelijke rijmelarij voor de dag komen.

Wanneer men dus spreekt van roomse, protestantse, socialistische poëzie, doet men dat alleen om een overzicht wat duidelijker te maken, iets wezenlijks over de onderhavige gedichten zegt men er niet mede.

Aangezien naar mijn overtuiging de poëzie een entiteit is, die in diepste wezen niet voor verandering noch voor beïnvloeding vatbaar is, valt het mij onmogelijk mij een mening te vormen over ontwikkelingen, welke in die poëzie voor mij niet plaatsgrijpen.

Men versta mij wel. In de loop der tijden heeft de poëzie talloze wijzigingen ondergaan zowel wat vormgeving als themata betreft. Er vallen dus in het Nederlandse lierdicht van na de tweede wereldoorlog duidelijke en belangrijke veranderingen waar te nemen. Doch die veranderingen raken nooit de diepste kern van de poëzie, die immer door de eeuwen heen en voor het begin der tijden onaantastbaar was.

Om tot het dagelijks leven terug te keren: de ontroering (in het

[p. 486]

midden latende wat wij daaronder precies verstaan) welke ik ontvang van bepaalde kleine middeleeuwse gedichten, van enkele van Hooft, Dullaert is niets anders, kan niets anders zijn dan die welke wij ontvangen van onze jonge tijdgenoot Andreus als hij op zijn best is.

Aangezien voor mij alle ‘veranderingen’ in de poëzie nooit iets anders kunnen bereiken dan wat, hoe belangrijk ook, toch buiten het essentiële omgaat, stel ik weinig belang in de ‘invloeden’, welke de veranderingen bevorderen. Voor zoverre ik op de hoogte ben van onze jonge en allerjongste dichters, geloof ik dat Eluard en Char voor nù de mannen zijn, die Baudelaire en Rimbaud voor onze jonge jaren waren.

Ik werp nog een blik op uw vragenlijst. Wanneer men heilig overtuigd is van de waarheid van Emersons uitspraak, kan men zich niet uitlaten over de wijsgerige en psychologische invloeden die de evolutie van onze dichtkunst in de hand werken. Alles kan onder welke invloeden dan ook veranderen, alleen niét die kleine kernvlam, die al brandde voor de schepping en die het wezen is van alle poëzie. Alle vernieuwing of verjonging is tijdelijk en raakt slechts de buitenkant. Een vergelijking: de kerk kan zich aanpassen bij wereldse ontwikkelingen en de tijd in meerdere of mindere mate volgen. Het begrip God is boven alle tijd en alle verandering verheven.

Men zou ook kunnen zeggen, met een verwijzing naar Emerson, dat God en de poëzie er waren ‘before time was’.

Wat is dan het belang van verandering, vernieuwing, verjonging?

Een welgeslaagde proeve van Lucebert is als zuivere poëzie beschouwd, niet ánders en niet rijker aan waarde en betekenis dan iedere andere welgeslaagde proeve. Het ritmische of thematische anders-zijn waar men bij zweert of prat op gaat is, in laatste aanleg, schijn.