Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 108

[p. 448]

De laatste ronde

Jonge dichters

In ‘De Tijd-Maasbode’ van 9 maart 1963 een gehele bladzijde poëzie van jongeren. Slecht, goed? Veel beter dan men misschien zou verwachten. Niet erg veel ‘literatuur’, waarmee ik onechtheid, napraterij en dorheid bedoel, wel innerlijk leven, spanningen, uitingen van denken en vergelijken, dromen en door de droom heen kijken, die van persoonlijkheid en dus van oorspronkelijkheid getuigen.

Er waren honderden gedichten ter publikatie ingezonden, zegt de commentator. Niet veel angstverzen met atoombedreigingen en de invloed van de verwarde, wrede en verscheurde tijd, waarop zo dikwijls een beroep gedaan wordt om het recht op het verkondigen van onzin te verdedigen. Niet veel actueels met andere woorden, maar belangstelling voor de themata die de jeugd altijd bekommerd hebben: de moeder (de geborgenheid), de liefde (de overstijging van zichzelf) en het woord (de uitspreekbaarheid die tot opheffing van de eenzaamheid moet leiden).

Het heet verder dat de meerderheid van de gedichten meer tot het traditionele dan tot het experimentele geneigd was. Moeten wij erom treuren? Alleen dan als het een blijk van onzelfstandigheid zou zijn. Alle manieren van schrijven zijn goed, zelfs degene die door Homeros en Dante, Goethe en Gezelle toegepast werden, als het resultaat maar voldoet. Voldoet op zichzelf, zonder dat er een gebruiksaanwijzing voor lezers hoeft aan toegevoegd. Handigheid is het vervelende kwaad van deze tijd, te meer omdat het zo schaamteloos de waarheid minacht.

Het blijkt dat de jongeren inhoud hebben. Zij kennen verlangen naar grootheid: ‘er is een schrijnend tekort aan helden’; naar zelfbeheersing: ‘pijn moet men verdragen, liefst zonder klagen’; naar geloofszekerheid: ‘wat is de afstand tot God klein!’. Die aanhalingen, uit hun verband gerukt, lijken ongetwijfeld niet zeer poëtisch. Ik haast mij daarom die indruk te verbeteren. Wim Fokker uit Amsterdam begint zijn gedicht ‘Klop’ aldus:

‘Ik klop op de deur van je afwachtende verwachting
Ik druk op de bel van je eenzaam alleenzijn
Een smeekbede gericht om het daar-zijn, het waar-zijn?
te veranderen in het hier-zijn?’

De best geslaagde bijdrage is ondertekend door Hugo Verdaasdonck. Ze bevat een strofe die veertig jaar geleden door een van onze expressionisten kon geschreven zijn en fris lijkt als de wind en de bloei van de lente:

‘Terwijl de zon als een opgewekte
spullebaas door de stad gaat
met gele suède schoenen en
een blauwe pet
tikken de kinderen in de parken
met hun stemmen als zilveren
hamertjes de roerloze spiegels
van stilte kapot
en mijn lichaam wil als een blij
wild beest breken uit mijn kleren
de tijd blinkt heden
als een knapenziel...’

Stilistisch beschouwd schijnen de meeste jongeren niet minder dan hun voorgangers aan figuurlijke taal, tropen en beeldspraak te hechten. Toch lijkt er in de keus van die stijlmiddelen een verandering gebeurd. Er is meer aansluiting bij de natuur; natuur te verstaan in de ruime zin van

[p. 449]

het woord. Dat betekent: een zeker afstand nemen tot het kurkdroge rationalisme, het cerebrale opbouwen van het gedicht door een geest die zich van geen enkele verbondenheid met de gemeenschap bewust is, of liever die verbondenheid afwijst als plebejisch en zich daardoor terugtrekt in de afzondering van een ingemuurde zelfgenoegzaamheid.

A. Demedts

Een gesellschaft zur förderung der flämischen kultur

Uit Duitsland goed nieuws. Daar werd onlangs het Gesellschaft zur Förderung der Flämischen Kultur opgericht. Dat gebeurde te Bad Godesberg, in de zetel van het Flämisches Lektorat dat sedert de jongste wereldoorlog meer dan honderd Nederlandse boeken van romanciers en theologen in het Duits heeft vertaald en de uitgave ervan heeft bezorgd.

De promotors van de nieuwe stichting zijn twee bekenden: Georg Hermanowski, de voornaamste vertaler van Nederlands werk in het Duits taalgebied, en Josef Kempen, die zich reeds jaren beijvert om meer Nederlands onderwijs aan Duitse universiteiten en middelbare scholen te bekomen. Het Gesellschaft telt een beperkt aantal leden, die allen Duitssprekenden zijn. wat niet betekent Duitsers van nationaliteit. want ook Oostenrijkers en Zwitsers worden erin opgenomen.

In zijn statuten staat vermeld dat het naar de verwezenlijking van drie doeleinden zal streven: 1. Uitbreiding van het Nederlands onderwijs in de Duitse Landen; 2. Vertaling en bekendmaking van onze letterkunde; 3- Uitstraling van de Vlaamse cultuur met alle middelen, zoals tentoonstellingen, concerten, opvoeringen, enz. die daartoe geschikt zijn. Dat de vereniging resultaten zal bereiken moge blijken uit een paar feiten: aan de universiteit te Keulen komt in plaats van een lector een professor Nederlands; dit jaar verschijnen ten minste twaalf Nederlandse boeken in Duitse vertaling, benevens een geschiedenis van de Vlaamse literatuur; Valère Depauw zal te Bonn een voordracht houden, en in voorbereiding is een bundel ‘Flämische Meisternovellen’, die bij het Keller Verlag te Starnberg uitkomt, bij dezelfde uitgever dus die vorig jaar onder de titel ‘Der Abend und die Rose’ een bloemlezing uit onze lyriek sedert 1830 gepubliceerd heeft.

Mogelijk kan het, om bij niemand verkeerde vermoedens te wekken, zijn nut hebben aan te stippen dat het Gesellschaft buiten alle politieke strekkingen en organismen staat. Het verlangt samen te werken met iedereen die op het culturele vlak dezelfde resultaten beoogt en, het neemt zich voor op alle Vlaamse instellingen een beroep te doen om in zijn opzet te slagen. Wat zullen wij antwoorden, anders dan dat er op ons mag gerekend worden? Meteen kunnen wij erover nadenken op welke manier wij iets in ruil kunnen bieden voor hetgene ons geschonken wordt.

A. Demedts

Man van één boek?

Een ondervraging bij een examen, die mij voor leerlingen middelbaar onderwijs bracht, leverde mij de enigszins onthutsende vaststelling op dat de huidige wijze van opleiding tot een grotelijks verbluffende oppervlakkigheid leidt. Waar de breedte van dit onderwijs te waarderen afmetingen scheen te bereiken, werd het een hachelijke onderneming een peiling naar de diepte te wagen. Het sterkst leek mij dit tot uiting te komen bij het oproepen van de verhouding auteur/werk, en dit niet alleen op het beperkte gebied van de literatuur, maar ook op het terrein van wat wij geleerd hebben ‘schone kunsten’ te noemen.

Bij Rubens gaf de echo: ‘Kruisafdoening’. Dante evoceerde: ‘Divina Commedia’. Wagner; ‘Parsifal’. Claudel was gebonden aan ‘L'Annonce faite à Marie’. Bilderdijks naam was gekoppeld aan ‘De

[p. 450]

Ondergang der eerste Waereld’. Conscience leek onafscheidbaar van De Leeuw van Vlaanderen, Rodenbach van Gudrun, Beets van de Camera Obscura, Michel-Angelo van de Mozes, Peter Benoit van De Schelde.

Goed, het ging betrekkelijk vlot. Het werd alleen erger wanneer gepeild werd naar de innerlijke structuur van de kunstenaar, naar de facetten van zijn veelzijdigheid, naar de verschillende terreinen waarop zijn veelvuldige bedrijvigheid zich gemanifesteerd had. In haast alle gevallen schreef de schrijver één boek, borstelde de schilder één doek, bouwde de architect één glorieus gebouw, schreef de componist één opera of symfonie. Het ergste van al: in meer dan één geval waren die boeken, schilderijen, gebouwen, symfonieën, weinig meer dan namen.

Zullen wij Conscience kennen zonder zijn landelijke vertellingen en burgerromans? Leeft de geweldenaar Rodenbach niet ontroerend in enkele bespiegelende gedichten (De Zwane)? Michel-Angelo schiep Mozes, maar tevens de onsterfelijke fresco's in de Sixtijnse; en schreef hij geen volmaakte sonnetten? Wagner is Parsifal en De Ring, maar in de Meesterzangers leeft jeugd en liefde, scherts en eenvoud. Is Peter Benoit niet de toondichter van ‘Heeft het roosje milde geuren’, en van ‘Mijn Moederspraak’? Blijft Van Eeden alleen schrijver van ‘De Kleine Johannes’, en zullen de komende tijden de zoeker van ‘Walden’ en de dichter van ‘Het Lied van Schijn en Wezen’ en van ‘Mijn Handen’ vergeten? Zal Claudels ‘Soulier de Satin’ niet blijven leven? Is Streuvels alleen ‘De Vlaschaard’, en niet ook ‘Prutske’, niet ‘Het Kerstekind’?

De lijst is zonder einde. Het encyclopedisch onderwijs dat naar een gevaarlijke uitgebreidheid schijnt te streven en alle diepgang schijnt te schuwen, leidt onvermijdelijk naar een vervlakkende catalogisering, waarbij én de kunstenaar én zijn werk onrecht wordt aangedaan.

Wat was ook weer het doel van de humaniora? Wie vangt de mens in één woord, de kunstenaar in één werk, de regenboog in één kleur?

E. van Hemeldonck

T.v. en lectuur

Na de eerste stoot van de inrukkende t.v. volgde een aanvankelijk verbijsterende daling van het uitleencijfer der bibliotheken. Blijkbaar had het ‘kassie-kijken’ de lezer overrompeld. Het gemakkelijke genot-in-de-zetel won het verbluffend op de actieve verovering van de wereld uit het boek door de aandachtige lezer. De geslaakte noodkreten klonken echter wel iets voorbarig.

Na enkele jaren boeiende experimenten is nu wel gebleken dat het boek, aanvankelijk bedreigd, zegevierend uit de slag treedt. Boekhandelaars en uitgevers wijzen op de verhoogde vraag naar boeken die in t-v.-kronieken aangeraakt werden. Misschien heeft de rubriek ‘Ten huize van...’ in zekere mate de leesnieuwsgierigheid, daarna de leeslust, gestimuleerd. Wellicht werd van de vraaggesprekken uit de reeks ‘Vergeet niet te lezen!’ meest verwacht. Inderdaad, hier wordt het nieuwe boek opzettelijk aan de aandacht van de kijker als het ware opgedrongen. Vaak geschiedt dit boeiend, soms wel eens onhandig commercieel, en er blijft voor velen de bekoring van de levende schrijver die het podium betreedt. De vraag is nu maar of de doorsnee-lezer zich voor deze verschijning van de schrijver interesseert. Het valt wel eens voor dat de schrijver lang niet zo vlot de taal spreekt als hij ze misschien schrijft. En ik herinner mij de woorden van de cynicus die mij zei: ‘Wat kan mij de schrijver-in-persoon boeien? Mijn honger gaat naar zijn boek, naar de boodschap die het brengt. Ik zou zelfs willen zeggen dat het onmiddellijk contact met de schrijver in de meeste gevallen een ontgoocheling is. Bijna altijd is de droom schoner dan de werkelijkheid...’

E. Van Hemeldonck