Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 108

[p. 194]

Emiel van Hemeldonck
Ontmoetingen IV
Senora Margarita del Saltillo

Almuñecar

Tegen de roodbruine berghelling bloeiden de amandelbomen. Diep in de cueva was de cyclopische opstapeling van de inktzwarte basaltrotsen als met sneeuw bedekt door het schuim van de branding. De zwijgzame chauffeur zei: ‘Almuñecar!’ En een sober gebaar.

Nog zagen wij niets dan de steile hellingen, begroeid met mager kruid, en daarboven de hardblauwe lucht en een nog hardere zon. Maar bij de bocht van de weg gleed een landschap open, breed uitlopend naar de heldere spiegel van de zee. En daar lag het dorp, met zijn witte huizetjes tegen een zachte glooiing, kerk op de top, en donkerder de puinrug van een oude burcht. ‘Almuñecar!’ herhaalde de chauffeur. Misschien was hij er ook wel verheugd om dat de nagenoeg honderd km lange tocht langs de scherpe corniche van de Middellandse Zee, met adembenemende haarspeldbochten, ten einde liep. Almuñecar, bijna barbaarse naam, waar Moorse muziek in naklinkt, eeuwenoude reliek.

Bij de ingang van het dorp hield hij de wagen stil. Was het om de filosofische muilezels vrije doorgang te verlenen, of om hun drijvers te groeten? Neen, het adres moest hij nog eens zien, en hij zei de naam op de zangerige wijze die de mensen van de Costa del Sol zo eigen is. Señora Margarita del Saltillo, Paseo del Oliveto. Hij sprak een man aan, luisterde aandachtig. Langs een zijweg kringden wij rond het dorp, bereikten de kleine marktplaats, ruim voorzien van lui opkijkende zonnekloppers, onder het lichte schaduwspel van palmen en piños. Het smalle steegje in. ‘Señora Margarita!’ boog hij. Iets verrast traden wij langs het enge deurtje binnen. Een ogenblik alleen, - onmiddellijk sloeg de kale armoe van het vertrek, met schamele meubeltjes en scheefhangende prentjes tegen de witgekalkte muur, - een stap, een bedwongen kreet van verrassing en señora Margarita del Saltillo stond vóór ons.

Ik herinnerde mij plots dit aangezicht nog te hebben gezien. De wereld is klein, zó klein dat wij alles kennen en weten. Ik wist onmiddellijk dat ik señora Margarita del Saltillo nog gezien had, en wel te Brugge, in Onze-Lieve-Vrouwekerk, waar zij de centrale figuur is

[p. 195]

van het schilderij waarop de zeven weeën van de Mater Dolorosa afgebeeld staan. Ik kende dit nobele, maar zo geteisterde aangezicht, sporen en groeven van in stilte gedragen leed, en grote, zachte ogen, niet fonkelend en driest aanvallend zoals bij dit volk dat zo vaak gitanenbloed in de aderen heeft, maar zwaar van berusting.

Si, wij wilden de kamers zien. Wij zagen dit schamele vertrek, elke kloostercel was rijker. Witte, op plaatsen afschilferende kalk trachtte de melaatsheid van de muren te bedekken. Twee bedden, waskom op een kreupel tafeltje, een gammele stoel. Dat was het. Ik keek señora Margarita aan, maar de gespannen angst op dit aangezicht snoerde mij de mond dicht. Waarom mist een mens de moed om de dingen te zeggen zoals ze zijn? Ik wist alleen dat ik angst had iemand zeer te doen; daarom zweeg ik.

We zouden eten. Als de koffers hun plaats gevonden hadden, stond de tafel gedekt: het naakte hout, twee borden en kreupel tafelgerief. Honger is de beste saus, zo leerden wij het op de schoolbanken. Wellicht hadden wij niet genoeg honger: rijst, lamsbout en olijven mochten zich niet in onze belangstelling verheugen. Maar wij aten. Ogen volgden ons. Señora Margarita voelde ik achter mij, maar ik wachtte mij wel om te zien. En in de donkere opening naar het achterhuis stond haar dochter, stevig kind met trouwe ogen, Carmencita. Als zij ging om een zoutvat te zoeken, zag ik dat zij hinkte. Zonde...

Er was fruit: de harde Andalusische druiven, en de overzoete naranjas, die de keel droog maken en de vingers kleverig. En het gezegende water. En er was de armoe die overal leefde en brutaal sprak: de magere lamp aan de zoldering, piepende deuren, verrafeld zeil, gebarsten vloertegels, de stank van de armoe.

Toen wij rechtstonden, zag ik de ogen van señora Margarita. Vieze borden stonden daar, haast onaangeroerd. Haar stilte was een vraag. en mijn antwoord verwees barmhartig naar de verre reis, de drukkende vermoeienis, en de ongewone kost. Ik haastte mij eraan toe te voegen dat alles goed gesmaakt had. En we zouden nu maar liefst even rondkuieren.

Zon, en het heldere licht, dat van vrolijkheid tintelt, op de markt van Almuñecar. Het was feestdag: fiesta de los tres Reyes. Lui wuifden de hoge palmen; geluid van kinderstemmen rinkelde in de hoge lucht, en het gebruis van de verre branding kwam gedempt tot ons. Wat is mist, regen, grauwe luchten? Hier bloeiden onvermoeibaar geraniums, en bij wat roestig traliewerk vloeide de purperen bougainvillea in kleurige stroom naar de zonbeschenen plavuizen. Zon op de vrolijke, zorgeloze mensenkinderen, die de kleine markt op en neer wandelden, luid

[p. 196]

kwetterend in hun zo smijdig Andalusisch. Er was maar één markt op gans de wereld, er bestond maar één genot op de wijde wereld: op de fiesta de los Reyes op de markt te Almuñecar te spanceren, lachend te keuvelen, jongens, meisjes, vurige jongemannen, wiegende señorita's, en de zon op de markt van Almuñecar, de zon op het donkere strand, op de witte kammen van de uitkruivelende baren, op de sierlijke boogvlucht van de meeuwen. Eén hunker in ons: te kunnen worden zoals deze mensen, het leven een avontuur in het teken van een onontkoombaar destino, vandaag schijnt de zon in een paradijselijk gelukkige wereld, en morgen is oneindig ver.

Toen de schemering begon te vallen, moesten wij terug aan tafel. Geuren van bluskolen en petroleumvuur walmden ons tegen, en look, look en nog look. Wij aten, klein onder de ogen van señora Margarita del Saltillo.

Buiten stak de landwind op, neuzelend in de palmkruinen, nu in de duisternis verzwolgen. De branding ruiste als een gedempt klaterende bron. En over de markt van Almuñecar schoven de gestalten, in groepen, rijen, bij paren. Hoge kinderstemmen spoten op, donkere mannenstemmen vleiden, en af en toe kon er een zijn geluk, zijn levensvreugde of zijn hunker niet meer bedwingen en er bloeide een lied open, voordien nooit gezongen, rijke bloem op de rijkste der dagen, fiesta de los Reyes te Almuñecar.

In de nacht kregen andere stemmen leven, op het marktplein, in het steegje, onder het lage venster. De zeurstem van een die hardop droomde, schelle scheldstem van een vrouw, slag van een deur, beangstigend blaffen van een hond, en dit andere, brutaler uitdagende blaffen van razende motoren, duizendvormig weerkaatst in de smalle steegjes, uitstervend in de vervloeiende verte. Eindeloze nacht van wake en droom, borende gedachten en vreemdgegroeide kommer, als alle verhoudingen grotesk misvormd worden in beangstigende perspectieven, die bij het trage dagen van het morgenlicht verzwinden.

Zij verzwonden, alleen maar om andere vorm te krijgen. Het harde brood, ranzige boter, en de geuren van olie, die niet alleen in de lucht hangen, maar alles, muur en kleed, boter en kaas, hebben doordrongen. De eeuwige zee kwam verjongd uit de donkere nacht. Baren rolden spelend aan, speels was het gefrazel van water en grind, en de glinsterbaan van het jonge licht liep uit op verten van oneindigheid. Señora Margarita del Saltillo knikte toen wij op stap togen; het was zondag, en op de heuvel, optorenend uit het blokkenspel van de witte huisjes, rees de okergele toren van de kathedraal. Señora Margarita keek ons na, mij dacht als iemand die aan onze terugkeer twijfelde.

[p. 197]

Misschien voorvoelde zij het. Gans de duur van de mis verliet het mij niet. De jonge mislezer boog, zijn heldere stem bereikte mij. Ik dacht er met kommer aan hoe ik señora Margarita het harde moest zeggen zonder haar pijn te doen.

Wij aten. Look en olie, en iets wat aardappelen genoemd werd. Het heldere water droeg de frisheid van de bergbron, druiven, de harde, geelbleke druiven borgen de zerpe geuren van hitte en bergkruiden; de naranja's schonken wat zij in hun weelderige rijpheid beloofden.

Maar het moest. En ik zei het, zoekend naar barmhartige woorden om het zacht te zeggen. Ik verwonderde er mij over dat ik het zo rustig zei, een kleurloze boodschap. Wij konden niet blijven, het was te onrustig, te veel gerucht, de slapeloze nacht, en daarom... Ik herhaalde nogmaals wat ik gezegd had, traag en nadrukkelijk. De blikken van señora Margarita wogen op mij, en ik wist dat zij mij niet begrepen had. Maar dan kreeg er iets leven in haar ogen. Het kon angst zijn, het schichtige gluren van een die dreigend ongeluk vreest. De mond werd plots hard, versteende glimlach of grimas. En nogmaals herhaalde ik wat ik haar zeggen moest.

Zij bewoog niet. De handen lagen rustig in haar schoot, gebaar van hulpeloze aanvaarding. Carmencita kwam binnen, vertaalde wat wij in gebrekkig Spaans hadden gezegd, maar ik wist dat het niet nodig was: zij had alles, tot het laatste bittere woord, begrepen.

Zij keek ons aan, ogen van geslagen hond. Wij zijn gevlucht in de drukte van inpakken en schikken. Haar ogen niet meer zien, het gevoel kwijtraken dat ge een mens ontgoocheld hebt. Het wás een vlucht. Señora Margarita del Saltillo zag mij het geld tellen, zij roerde niet. Ik schoof het naar haar toe, zij bewoog niet. Even leefde de trots op als zij met een plots gebaar enkele bankjes terugschoof. Maar dan brak zij weer en was stilte. In die stilte zijn wij gegaan.

Ik zwierf die namiddag in de doolhof van de steegjes, naar de zonoverstroomde plaza vóór de kathedraal. Het harde wit van de muren, het vloeiende rood van de onverwoestbaar bloeiende geraniums en de donkere poortjes van de stemmige patio's, speelden een subtiel spel van licht en kleur. Tegen de helling prijkten de roerloze agaven, en oneindig aan de horizon vluchtte de lijn waar water en lucht onmerkbaar in elkaar vervloeiden.

Op het pad langs de stadsmuur ontmoette ik de jonge mislezer, brevierend. Toen ik hem aansprak, keek hij mij met bijziende ogen aan. Een glimlach, hij kende vijf woorden Frans. Zijn parochie was groot, weinig kerkgangers, zondagsarbeid - vissers en wasvrouwen - noemde hij een ‘amusement’. Toen ik hem zei dat wij bij señora

[p. 198]

Margarita del Saltillo onder dak geweest waren, glimlachte hij. ‘Muy bueno!’ Ik voegde er onmiddellijk aan toe dat wij haar pension verlaten hadden voor een behoorlijk hotel. Te rumoerig, te arm, onverteerbare kost, ik spaarde hem niets.

Hij schudde alleen maar het hoofd. ‘Qué lástima!’ fluisterde hij. Hij greep mij bij de hand. ‘Qué lástima!’ herhaalde hij. Wist ik van de dood van haar man, nu vijf jaar geleden, aangespoeld op het strand? Geen visser, lustige vogel, zelfmoord of manslag? Haar dochter kreupel, de zoon te braaf en te goed voor een wereld van knappe lui, en geen uitweg. Tenzij de kans een vreemde gast te herbergen, met het vooruitzicht van de zo nodige peseta's. Nu was de kans voorbij, gedoofd lichtpunt in dit grauwe leven. ‘Qué lástima!’ herhaalde hij. Het woord trok een grens; hij boog naar zijn brevier en ging zijn weg.

Aan het kleine boompje langs de weg gloeiden (im dunklen Laub) de naranja's. Naar het strand toe golfde de donkergroene zee van het hooggegroeide suikerriet. In de stilte van de roerloze zondagnanoen begon de magere kerkklok te luiden; er was geen ander geluid in de wereld.

Ik was niet alleen op het pad naar de kleine markt. Señora Margarita del Saltillo vergezelde mij als mijn schaduw. Ik kon haar ogen niet vergeten, de berusting van haar handen in de schoot, de verstarring van haar glimlach tot grimas. Een oud woord kreeg bitter leven in mij: wij zullen gestraft worden, niet zozeer om het kwaad dat wij bedreven, dan om het goed dat wij verzuimden te doen.