Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 105

[p. 440]

Gerard Knuvelder
Bekendheid van Vlaamse auteurs in Nederland

In een artikel in het tijdschrift Streven besprak Th. Govaart de beide romans van de Vlaamse auteur Jan Walravens: ‘Roerloos aan zee’ en ‘Negatief’. Het had hem, schreef hij, vrij veel moeite gekost in een Nederlands antiquariaat een exemplaar van de oudste roman (‘Roerloos aan zee’) op te duikelen, terwijl het hem bovendien zelden is gelukt met overigens belezen Nederlanders een gesprek aan te knopen over dit boek of over ‘Negatief’. Dit ondanks het feit dat ‘beide werken in verschillend opzicht belangwekkend zijn’. Het zou Govaart mogelijk zijn vandaag den dag met mij - ik wil daarmee niet zeggen dat ik een ‘overigens belezen Nederlander’ ben! - een gesprek aan te knopen over ‘Negatief’. Ik heb mij dat in 1958 verschenen boek - en ik deed dat naar aanleiding van Govaarts artikel - kunnen aanschaffen bij de uitgever Manteau, Brussel-Den Haag. Over ‘Roerloos aan zee’ echter kan ik nog steeds niét meepraten. Het is mij nl. niet gelukt dit boek te bemachtigen. Niet bij de uitgevers (De Sikkel Antwerpen, Daamen Den Haag), - niet antiquarisch, niet in een der grote bibliotheken. Bij navraag bleek dat het boek niet aanwezig was in de Universiteitsbibliotheken van Leiden, Amsterdam, Utrecht, Nijmegen, Groningen, evenmin in de rijk-voorziene gemeentebibliotheek van Rotterdam; het is wél aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage, maar wordt er niet uitgeleend. Zelfs dus de beoefenaar der literair historische wetenschap of van welke wetenschap dan ook, kan niet binnen de door hem gewenste tijd beschikken over een in 1951 verschenen boek van een Vlaams auteur, dat hij ter beoefening van enige wetenschap dwingend nodig heeft. Dit is een misstand. Een ernstiger misstand is, dat het boek in zes grote bibliotheken in het geheel niet aanwezig is, en in de Centrale Cataloog niet wordt vermeld. De grootste misstand is, dat men een belangstellend beoefenaar van de moderne letterkunde kan zijn, en van het bestaan van dit boek te goeder trouw onkundig; men herinnere zich Govaarts uitspraak over de moeilijkheid, resp. onmogelijkheid een gesprek erover aan te

[p. 441]

knopen met overigens belezen Nederlanders. Hij zei dit óók niet te kunnen over het in 1958 verschenen en nog gemakkelijk verkrijgbaar ‘Negatief’.

Geldt dit complex misstanden ten aanzien van alle moderne Vlaamse auteurs? Zeer bepaald niet. Ouderen onder ons herinneren zich, hoe snel na hun verschijnen in boekvorm, romans en gedichtenbundels van auteurs als Stijn Streuvels, Karel van de Woestijne, Felix Timmermans vrij algemene bekendheid, resp. vermaardheid genoten in Nederland. Heden ten dage behoort een auteur als Marnix Gijsen thuis in het totaalbeeld van de gehele Nederlandse literatuur; hij bekleedt daarin een vaste plaats, even vast als het heiligenbeeld tegen de pilaar van de Lieve Vrouwe kerk in Antwerpen. De boeken van Gerard Walschap die verschenen tot aan het uitbreken van de tweede wereldoorlog, werden in Nederland vlot gelezen. De boeken van na 1940, ook die van na 1945, in mindere mate, al maken ‘Zuster Virgilia’ en ‘De Française’ hierop een uitzondering. Men concludere - tussen haakjes - niet voortijdig dat Nederlanders uitzonderlijk gecharmeerd zijn op Zusters en/of Françaises.

Prof. Grossouw uit Nijmegen, moderne psalmvertalingen besprekend in Roeping van februari 1960, kwalificeerde een vertaling van de Vlaamse priester R.H. de Smet, in 1940 te Steenbrugge verschenen, als zeer opmerkelijk, maar merkte tegelijk op, dat ze ‘door allerlei omstandigheden niet de aandacht kreeg die ze verdiende’. Hoeveel Nederlanders zouden de boeken kennen van Gaston Duribreux en Ward Ruyslink? Ik vrees niet al te veel, - dit weer in tegenstelling met die van Louis Paul Boon, Piet van Aken, Daisne, Claus.

Men vraagt zich af, krachtens welke oorzaken dit verschil in bekendheid optreedt. Een verschil dat men moet betreuren inzover er een situatie van ónbekendheid bestaat.

Men late buiten beschouwing de tijd van oorlog, bezetting en bevrijding met alle daaraan verbonden misere, de scheiding door de grenzen, de verkeersmoeilijkheden, de gevoeligheden die politieke kwesties te voorschijn riepen.

Dan nóg bestaat er een opmerkelijk verschil in bekendheid. Een der voornaamste oorzaken is zonder twijfel het verschil in uitgever. Marnix Gijsen, die bij Stols in Den Haag uitgeeft, is daarom al gemakkelijker toegankelijk voor Nederlanders dan Chris Yperman die haar boekje uitgaf bij Manteau, of Lebeau wiens ‘Xantippe’ verscheen bij de Clauwaert.

Is echter alleen dit verschil in uitgever een afdoende verklaring, dit verschil in uitgever met de daaraan verbonden grensmoeilijkheden? Op deze grensmoeilijkheden ga ik niet in, al kan men daarover van de betrokkenen de meest potsierlijke verhalen vernemen, zelfs met betrekking

[p. 442]

tot officiële zendingen van de ministeries te Brussel en Den Haag aan elkaar, die op de grensbarrière stranden. Dit alles na idem zoveel jaren Benelux, die er zich op beroemt niet zwevend-romantisch, maar zakelijk te zijn!

Het verschil in uitgever alleen niet voldoende. Wat komt erbij? Er komt bij, dat de uitgevers er niet altijd in slagen hun boeken in de andere staat de nodige bekendheid te doen verwerven door middel van beoordelingen in de pers. Het is ongetwijfeld waar, dat in de sector der beoordelingen een zekere groepsvorming plaats vindt, waardoor bepaalde redacteuren of beoordelaars van een ietwat eenzijdige gerichtheid en belangstelling voor geestverwanten blijk geven, - maar of deze factor alles verklaart, moet betwijfeld worden. Ik vraag mij af, of alle Vlaamse uitgevers er wel voor zorgdragen dat hun boeken aan Nederlandse bladen ter beoordeling gestuurd worden, en - wat even belangrijk is! - of zij er op toezien, met de nodige hardnekkigheid die vriendelijkheid, zeker bij Vlamingen niet uitsluit, of de boeken ook besproken worden. Dat b.v. Lebeau een belangrijke roman geschreven had (Xantippe) heb ik moeten vernemen uit het Vlaamse Dietsche Warande en Belfort; ik herinner mij niet er in Néderlandse bladen een artikel over gelezen te hebben.

Het zou mogelijk moeten zijn dat de grote Nederlandse dagblad- en tijdschriftenpers min of meer vaste beoordelaars had voor Vlaamse uitgaven (en, omgekeerd, de grote Vlaamse pers idem voor Nederlandse uitgaven). Beoordelaars die er uit zichzelf op gesteld waren de Vlaamse uitgaven zo alzijdig en eerlijk mogelijk te beoordelen. Eventueel, zoals het Algemeen Handelsblad doet, zou men een Vlaming Vlaamse uitgaven kunnen doen bespreken.

Het ontbreekt aan een min of meer systematische voorlichting juist op dit cultureel zo uitermate belangrijke terrein. Schrijvers, uitgevers, dagblad en periodieke pers kunnen alleen door onderling overleg in dit tekort voorzien. Ik lees dat op 5 maart in 's-Hertogenbosch een bijeenkomst van journalisten uit Vlaanderen en Nederland georganiseerd is die de mogelijkheid van een duurzamer contact en nauwere samenwerking van de pers in beide landen beoogt. Men zou trachten te komen tot een praktisch voorstel dat aan de Gemengde Technische Commissie ter uitvoering van het Belgisch-Nederlands Cultureel Accoord zou kunnen worden voorgelegd. Indien deze bijeenkomst tot praktische resultaten geleid heeft, zou een harer objecten de door mij bedoelde voorlichting kunnen zijn. Zij zou een einde kunnen maken aan de toevallige en willekeurige voorlichting met betrekking tot de Vlaamse letterkunde, en de werkelijke bekendheid met deze zich terecht in een aanzienlijke reputatie verheugende letterkunde in Nederland vergroten en verdiepen.