Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 103

[p. 165]

Kronieken
Twee Vlaamse verhalen door André Demedts

‘Het laatste Spel’ door Bernard Kemp (Desclée de Brouwer, Brugge. 1957) en

‘Duel met de Tanker’ door L.B. Carlier (De Sikkel, Antwerpen. 1957).

Dat onze schrijvers beter een novelle aankunnen dan een roman, vinden wij nogeens door ‘Het laatste Spel’ van Bernard Kemp en ‘Duel met de Tanker’ van L.B. Carlier bewezen. Waarschijnlijk ontbreekt het onze letterkundigen die de literatuur gedurende hun vrije uren moeten beoefenen aan de rustige tijd nodig om een lang verhaal, dat door opvatting en bouw een veelzijdige greep op de werkelijkheid biedt, tot een goed einde te brengen. Inplaats van een samenspel van motieven, die door een hoofdhandeling tot een eenheid verbonden worden, verkiezen zij het veel eenvoudiger verhaal van één bepaalde gebeurtenis, waarbij één hoofdpersoon optreedt, die zich beweegt tegen de min of meer duidelijk geschilderde achtergrond van omgeving en tijd. In dat genre bezitten wij meesterlijk werk.

Kemp en Carlier zetten dan op hun manier een gevestigde traditie voort. De eerste is leraar, kritikus en toneelschrijver, een belezen man, die door zijn beroep in intellektuele kringen verkeert. Ongetwijfeld ligt de invloed van dat alles in ‘Het laatste Spel’ en toch is hij verstandig genoeg geweest om het niet op de voorgrond te brengen. Zijn novelle is een strekkingsverhaal, maar nergens doet zij opzettelijk aan, omdat Kemp zich geen ogenblik, door de verbeelding van het verlangen, van de werkelijkheid laat afleiden.

Het gegeven is, hoe gewoon ook, een vondst. Marcel, de zoon van een hotelhouder uit Blankenberge, heeft in Duitsland, als kelner in een officierenmess, zijn soldatendienst doorgemaakt. Nu mag hij afzwaaien en, 's morgens uit Hagen vertrekkend, zal hij tegen de avond te Brugge aankomen, waar Ria zijn meisje in een restaurant op hem zal wachten. Hij zou blij moeten zijn en toch is hij het niet. Vóór zijn afreis heeft een Duitse vrouw voor hem de kaarten gelegd en zaken gezeid die waar zijn en hem bekommeren. Dat zijn vader niet van Ria wil weten, omdat zij de dochter van een slechte vaderlander is, dat Marcel en zijn vader met ruzie uiteen zullen gaan... en

[p. 166]

dat er nog iets te gebeuren staat, waarover zij zich niet wilde uitspreken.

Die geheimzinnigheid maakt hem onzeker. Gedurende zijn diensturen in de mess heeft hij vier vereenzaamde mensen een verhaal uit hun verleden horen vertellen. Een verhaal dat telkens in verband stond met een spel waar zij liefhebbers van waren en waaruit bleek dat er in het leven gebeurtenissen voorkomen die doen geloven dat er werkelijk voortekenen bestaan. In zijn herinnering hoort Marcel die verhalen opnieuw en onderweg naar huis, terwijl hij zijn eigen lotgeval beleeft, denkt hij erover na. Het zijn schone, maar triestige geschiedenissen, ontboezemingen van mensen die zich van hun verleden niet meer los konden maken en daardoor geen hoop en geen toekomst meer hadden.

Als Marcel te Brugge aankomt, staat zijn vader hem aan het station op te wachten. Hij wil niet dat zijn zoon zich bij Ria begeeft en dreigt: als je haar boven je thuis verkiest, kom je bij ons niet meer binnen. Marcel stoot een verzekerd bestaan van zich af en blijft trouw aan zijn meisje, omdat hij gelooft aan zichzelf en de liefde, aan de mogelijkheid iets nieuws te beginnen en daardoor meteen aan de zin van het leven.

In ‘Het laatste Spel’ ziet men de naden van het plan niet meer, waarnaar de schrijver heeft gewerkt en toch moet men dat plan veronderstellen, omdat de novelle zo vast gebouwd en doelmatig geordend is. Niettegenstaande de uitwijkingen van de tussengeschoven verhalen, gaat hij rechtaf op het slot van zijn relaas, dat zijn ontknoping en terzelfder tijd zijn bedoeling is.

Men leest van een schrijver die taal en stijl beheerst, doordringt tot zo ver zijn bewustzijn peilen kan en iets essentieels over de mens en het leven weet. Hij zegt het eenvoudig, zonder valse noten of dode woordenreeksen, op en top modern door de uiterste ontvankelijkheid van gemoed waar hij blijk van geeft. Kemp wekt grote verwachtingen. Door zijn verbeelding die met nuchtere werkelijkheidszin verenigd gaat, door zijn wijsgerige ondergrond en bijna tedere menselijkheid is hij tegelijk, dank zij zijn klassieke vorming, noch aan een stroming noch aan een gril van de tijd gebonden.

Iets minder rijk naar de inhoud, ofschoon even bezield en persoonlijk, is ‘Duel met de Tanker’ door L.B. Carlier, een jonge loods, die reeds met zijn eerste verhaal ‘De Zondagsslepers’ de aandacht op zich gevestigd had. ‘Duel met de Tanker’ behoort tot de beroepsliteratuur, een genre dat bij ons te weinig beoefend wordt, alhoewel het mogelijkheden tot hernieuwing biedt, waarvan de vervulling ons weg zou leiden uit het enge kringetje waarbinnen alleen aan de erotische hartstocht in de mens belangstelling wordt besteed. Er ligt in Carlier een zeer mannelijke eigenschap: nood aan verantwoordelijkheid, gepaard met beheersing en moed. Waar geldingsdrang en verlangen naar grootheid, die aan onze westerse kultuur ten grondslag liggen, door dwazen en misdadige misleiders uitgebannen worden, komen zij telkens vanzelf weer naar boven, zoals de groeikracht in de natuur als zij uit haar winterslaap is opgestaan.

[p. 167]

In ‘Duel met de Tanker’ verhaalt de jonge rivierloods Lievens hoe hij een tankschip van Vlissingen naar Antwerpen voert. Eigenlijk was het een karwei om aan een meer ervaren kollega over te laten. Het gold immers een trage boot met reusachtige afmetingen, die tien graden slagzij had en allesbehalve nauwkeurig aan het roer gehoorzaamde. Toch wilde Lievens geen verstek laten gaan, ofschoon hij wel bevreesd voor de afloop van zijn waagstuk was. Door zijn vakkennis en koelbloedigheid, geholpen door zijn goed geluk, slaagde hij erin de tanker ter bestemming te brengen en daar gebeurde dan buiten zijn macht en verantwoordelijkheid een aanvaring, waar een ander schip de schuld van droeg. Hoewel helemaal anders uitgewerkt, herinnert het tema aan ‘De oude Man en de Zee’ van Hemingway.

Het verhaal van Carlier is een boeiend stuk, omdat het zo levensecht aandoet en de lezer meteen iets leert over een wereld die hem onbekend is. Naar de trant van de Nieuwe Zakelijkheid geschreven, bevat het toch enige poëtische elementen, die zijn artistieke waarde in niet geringe mate verhogen. Zo is de schildering van de aarzeling die Lievens door te maken heeft vooraleer hij de beslissing treft het risiko op zich te nemen, door de zelfontleding van de hoofdpersoon een merkwaardige passage geworden. Knap werk is ook de tipering van de officieren aan boord. Op zichzelf mag hetzelfde getuigd van de zij-opnamen, die Carlier toegepast heeft om in zijn rechtlijnig verhaal meer verscheidenheid te brengen. Op zeker ogenblik wordt het relaas in de ik-vorm onderbroken om stukjes tussen te schuiven waarin over derde personen gehandeld wordt: een zeehond, een paar eendenjagers, de loods aan boord van de aanvarende boot als de tanker de sluis heeft bereikt. Maar uit het oogpunt van de epische eenheid gezien, zijn deze vergrotingen van een treffende bijzonderheid, niet aan te bevelen in een werk dat niet van eerstaf volgens dit filmische procédé werd opgevat. Omdat Carlier schrijft over wat hij kent en achter de schrijver een mens staat die iets te zeggen heeft, dwingt hij eerbied af. Laten wij zijn naam, met die van Kemp onthouden; met zulke jongeren lijkt een goede aflossing der ouderen verzekerd.