Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 103

[p. 122]

In memoriam professor Charles de Trooz
door Eugène van Itterbeek

‘L'amitié refuse de croire à certains présages’: Professor de Trooz zal wel nooit vermoed hebben dat deze woorden die hij weleer neerschreef bij het overlijden van zijn betreurde leraar en vriend Camille Melloy, ook voor hem zouden gelden. Dat hij ons zo vroeg zou verlaten, wie van zijn talrijke vrienden had dit durven geloven, hoe verontrustend zijn gezondheidstoestand soms ook was?

Al wie met Professor de Trooz in aanraking kwam, werd getroffen door zijn onverzettelijke levenswil en nimmer versagend optimisme. Diezelfde karaktertrek is terug te vinden in zijn letterkundige studiën: hij, wiens gezondheid zo ondermijnd was, heeft steeds geijverd voor een kristelijke kunst die getuigenis aflegt van het eeuwig jonge dynamisme van de katholieke levensvizie. Daarom bewonderde hij vooral het werk van Péguy, Bernanos en Claudel. Voor hem bestond er geen grote kunst of zij moest verwijzen naar het bovennatuurlijke. Heeft hij Paul Claudel niet ‘un ambassadeur du surnaturel’ genoemd? Zowel zijn onderwijs als zijn letterkundig werk waren geheel doordrongen van deze overtuiging.

Als rhetorica-leraar aan het atheneum van Aarlen en later als hoogleraar in de Franse letterkunde aan de Leuvense universiteit, heeft Prof. de Trooz zijn onderwijs steeds als een roeping beschouwd. Hij was er zich van bewust welke offers deze gewijde taak van hem vroeg. Zo heeft hij ontroerende bladzijden geschreven over de talrijke ontberingen en vooral over de eenzaamheid van de leraar, die zich jaarlijks bij elk afscheid van zijn leerlingen ouder voelt worden en in stilte achterblijft, alleen op de kade, tot ook zijn uur gekomen is ‘pour pénétrer dans sa grande vacance éternelle’.

Reeds als doctorandus in de klassieke filologie heeft Prof. de Trooz in zijn doctoraatsproefschrift over Servius' commentaren op Vergilius zijn verheven opvattingen over het onderwijs laten uitkomen. Hij wijst erop hoe Servius het slachtoffer was van een pedagogiek waarin de literaire smaak en de kritische zin van de commentator bijna volledig waren afgestompt, en hoe Vergilius voor de romeinse jeugd van de V^e eeuw na Christus geen betekenis meer had. Hoe kon het ook anders? ‘Servius ne le comprend plus, et réduit sa grandeur à la mesure de sa médiocrité’. Het onderwijs bestaat niet uit

[p. 123]

programma's, maar uit leraars: duurzame les voor de hedendaagse schoolhervormers!

Prof. de Trooz was niet alleen een schitterend hoogleraar, hij was ook een belangrijk criticus. Zijn voornaamste opstellen heeft hij verzameld in een merkwaardig boek, Le magister et ses maîtres (1951), dat in 1952 met de prijs van de Scriptores catholici en in 1957 met de Staatsprijs voor literaire kritiek werd bekroond. Verder publiceerde hij verschillende studiën in Le musée belge, Les études classiques, Nova et vetera, La revue générale belge en Les lettres romanes. Bovendien moeten zijn kollege-diktaten vermeld worden, die in een zeer levendige stijl geschreven zijn.

Welke waren zijn opvattingen over het doel en de zin van de literaire kritiek? In een in 1929 verschenen studie over La critique de Virgile dans les commentaires de Servius, heeft hij deze op een heldere wijze uiteengezet. Wij laten hem zelf aan het woord: ‘Nous assignons à la critique la mission une et triple d'analyser l'ouvrage de l'esprit, de l'expliquer, de le juger. Nous souhaitons d'abord qu'il analyse l'oeuvre, qu'il la suive en se laissant mener par elle, l'enthousiasme prêt, la réflexion attentive (car, s'il lui est accordé d'admirer, il lui est enjoint de savoir pourquoi); qu'il la connaisse au sens claudélien de ‘connaître’, qu'il naisse à loeuvre; qu'il pèse les mots, en écoute les phrases, en mesure l'ensemble; qu'il participe aux sensations qu'elle traduit, qu'il en voie les idées et les aspirations.’

En verder: ‘Le critique doit s'enfoncer dans l'esprit et le coeur d'un étranger sans résigner jamais son propre coeur ni sa raison; il doit devenir autre en demeurant soi.’

Hoe ging hij nu konkreet te werk bij de ontleding van een tekst? Om deze vraag te beantwoorden kan ik slechts mijn kollege-diktaten ondervragen. Bij elke tekstuitleg gaf Prof. de Trooz herhaaldelijk aanwijzingen betreffende de te volgen methode. Na een aandachtige lektuur zocht hij eerst de algemene gedachtengang van de auteur op; hij dacht zichzelf daarbij bijna helemaal weg om alleen de schrijver aan het woord te laten. Deze eerste faze noemde hij ‘la recherche passive de l'ordre du texte’. Daarop volgde een zeer aktief onderzoek naar de betekenis van de zinnen en de woorden: hij trachtte de tekst in de letterlijke zin van het woord te ‘doorgronden’. Hoe dikwijls hoor ik hem nog zeggen: ‘il faut entrer dans le texte’. Door het herhaaldelijk lezen en herlezen kwam hij er aldus toe de minste roerselen in de geest van de auteur op te sporen. Daarna plaatste hij het geheel in het leven, in de tijd en de maatschappelijke omgeving van de schrijver. Tenslotte kwam hij aan een zeer voornaam punt in zijn uitleg: na een nauwkeurige analyse was het ogenblik aangebroken om een persoonlijk standpunt in te nemen tegenover de tekst. In deze faze kwam zijn rijke persoonlijkheid ten volle tot uiting, hier kwam men rechtstreeks in aanraking met deze fijn ontwikkelde en beheerste gevoelsmens. Deze enkele herinneringen geven slechts een zeer zwak beeld weer van zijn methode.

[p. 124]

In zijn essais zijn meestal alleen de resultaten van deze laatste aktiviteit verwerkt: zij veronderstellen dus een uitgebreid voorafgaand detailonderzoek. Dit is waarschijnlijk een van de redenen waarom Prof. de Trooz betrekkelijk weinig heeft gepubliceerd. Wij weten dat hij zeer traag en moeizaam schreef, maar des te doordachter. De voorbereidende analytische arbeid wilde hij zo volledig maar zo bedekt mogelijk in zijn teksten verwerken. Om deze reden heeft zijn stijl een sterk meditatief karakter, waarbij elk woord zijn draagwijdte heeft.

Professor de Trooz reageerde steeds op het literaire kunstwerk als kristen humanist. Als klassiek filoloog en als romanist was hij er op een bijzondere wijze in geslaagd de kristelijke kuituur en de Grieks-Latijnse tot harmonische eenheid te verwerken. Zo had hij het ideaal van de Franse Klassiek bereikt, het wonderlijk evenwicht tussen de antieke en de kristelijke beschaving. Toch weigerde hij boeken kristelijk te noemen, die alleen getuigen voor de menselijke waardigheid; in zijn ogen mag een boek slechts kristelijk genoemd worden, wanneer het positief kristelijk is. Hij verwierp de stelling van hen die menen ‘que ces oeuvres prouvent le christianisme par le silence, Dieu par l'absence, notre foi par l'absurde’ (Littérature et impiété, Rev. gén. belge, 1954, p. 900). Deze zelfde gedachte drukte hij nog uit als volgt: ‘Mais ces critiques, et voici le mauvais signe, doivent reconnaître aussi que ces livres, s'ils témoignent pour l'Homme avec l'énergie du désespoir, ne témoignent pas nécessairement pour Dieu’ (idem, p. 901).

In een tijd waarin het de katholieke kritiek soms aan klaar inzicht ontbreekt, is het goed deze gedachten van Prof. de Trooz rustig te overdenken.