Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 101

[p. 222]

Gerard Knuvelder
Oude liefde roest niet
Vlaanderen en een Nederlander

Van 1872 tot 1874 woonde in de Everardstraat te Antwerpen de beeldhouwer Petrus Arnoldus de Leeuw. Bosschenaar van geboorte, had hij zich met zijn gezin te Antwerpen gevestigd om aldaar uitvoering te kunnen geven aan hem verstrekte opdrachten. In deze jaren maakte hij beeldhouwwerk voor de Prins de Ligne te Beloeil in Henegouwen, en een Bas-reliëf aan de schoorsteen in de woning van de toenmalige Antwerpse burgemeester Van Put. Tijdens zijn verblijf te Antwerpen, nl. in 1873, werd hem een dochter geboren, Cornelia de Leeuw. Deze Cornelia de Leeuw is mijn moeder, de beeldhouwer Petrus Arnoldus de Leeuw mijn grootvader van moederskant. Ligt het aan deze Antwerpse tijd en de, althans locale, Antwerpse herkomst van mijn moeder dat in ons gezin het Zuiden een grotere rol gespeeld heeft dan in het doorsnee Nederlandse gezin van kort na 1900? - Mijn belangstelling voor Vlaanderen werd definitief onder invloed van Moller. Weinig Nederlanders hebben Vlaanderen hartstochtelijker lief gehad dan deze ‘animateur de la jeunesse’. Getrouwd met een Vlaamse, kende en bewonderde hij de Zuidnederlandse cultuur als weinigen en droeg deze bewondering over op zijn studenten. Levendig herinner ik mij de dagen rond 1920, toen hij in Tilburg Grootnederlandse studentendagen had belegd. Waar hij al deze jonge Vlamingen vandaan had gehaald is mij niet bekend, maar dagenlang hebben zij met hun enthousiasme, hun hartelijkheid en geestdrift de straten en pleinen van de stad gevuld en een onuitwisbare indruk achtergelaten op de toenmalige studenten van de r.-k. Leergangen. Nog zie ik de vaandels en vlaggen voor mij waarmee zij door de straten trokken, en toen eerst recht hebben wij de liederen leren kennen uit de romantische tijd van de Vlaamse beweging. Deze jeugdindrukken zijn onvergankelijk. Zij mogen een weinig soliede basis vormen voor een blijvende liefde, zij schiepen een sfeer die tot kennismaking drong en om verdieping en verinnerlijking vroeg.

In deze zelfde tijd rond 1920 raakte ik als jong leraar te Bergen op Zoom bevriend met een collega, dr. Verheyen geheten als ik mij goed herinner. Hij was Bruggeling van inwoning en gaf te Bergen op Zoom les. In Brugge beheerde deze doctor in de germaanse filologie een meubelzaak. Vanzelfsprekend bezochten wij vanuit Bergen op Zoom Brugge, en exploreerden vanuit Brugge

[p. 223]

Vlaanderen. Met de huidige gemeente-archivaris van het oude markiezenstadje Cor Slootmans trok ik ver Vlaanderen in, dat toen nog, vooral in de streek van de IJzer, de diepe sporen droeg van de eerste wereldoorlog. Ik herinner mij een voettocht over de oude slagvelden en daarna een bezoek aan Ieper, de stad in puin, waar men als het ware in de vroegere straten de nieuwe huizen bouwde, omdat de ruïnes van de stukgeschoten en verwoeste huizen nog niet waren opgeruimd. Een stille, dode stad, waar hamerslagen klonken en arbeiders werkten, maar géén kinderen speelden of mensen rondwandelden. Naderhand zijn gekomen de jaren tot aan de tweede wereldoorlog, jaren vol strijdbaarheid en hevige belangstelling voor Vlaamse en wat men toen noemde Dietse of Grootnederlandse problemen. Moller had er ons bewust van gemaakt, dat de Vlamingen de spits afbeten in de strijd tegen verfransing van de Nederlandse cultuur, - dat ons respect en bewondering paste voor degenen die doelbewust nationale waarden wilden handhaven en geleidelijk inbouwen in de heel het Dietse land omvattende Nederlandse cultuur. Persoonlijke relaties leidden ertoe dat ik meer dan eens de Vlaamse steden rondtrok voor lezingen en voordrachten en daar weer nieuwe relaties maakte die op hun beurt naar Nederland kwamen. Ik laat de politieke beschouwingen waarvan toen bepaalde kringen in Noord en Zuid vervuld waren, achterwege; de strekking ervan is door de feiten achterhaald. Het was een goede tijd vol levendig, persoonlijk contact, vol idealisme en nuchtere strijdbaarheid.

De tweede wereldoorlog maakte aan dit alles een eind. Met één slag vernietigde hij en zijn politieke nasleep wat voor 1940 leefde. Maar het is duidelijk, dat wat van wézenlijke aard was, op den duur niet genegeerd kon blijven, maar dat het tot nieuw leven gewekt zou worden. Aanvankelijk is dit gebeurd langs officiële weg, langs de weg van regeringsinstanties en officiële instellingen. Maar ook hieruit is weer persoonlijk contact gegroeid; wat in de officiële sfeer altijd ietwat koud en onaandoenlijk blijft, groeit geleidelijk in de persoonlijke tot echt menselijke relatie. Stellig is het levend contact tussen daarvoor in aanmerking komende personen aan weerskanten van de Staatsgrens naar mijn gevoel nog niet wat het vóór 1940 was. Nog altijd ook is onze kennis van de Vlaamse literatuur niet volledig. Maar men geve toe dat de laatste jaren in dit opzicht een zeer aanzienlijke verbetering hebben gebracht en talrijke Noordnederlanders althans van mening zijn dat de Vlaamse letterkunde het in belangrijkheid wint van de Noordnederlandse. Hier mag ik misschien weer overschakelen op een meer persoonlijke aangelegenheid, namelijk de wijze waarop mijn Handboek tot de Geschiedenis der Nederlandse Letterkunde in Vlaanderen ontvangen is. Deze ontvangst is zonder meer welwillend geweest. Voor wat de eerste twee delen betreft was deze welwillendheid vrijwel zonder restricties. Voor wat de laatste drie delen aangaat, heeft men niet geaarzeld te wijzen op de minder uitgebreide behandeling van de Vlaamse auteurs. Ten onrechte hebben sommigen gemeend hieruit te moeten concluderen tot een minder intensieve, minder diepgaande belangstelling. Deze laatste conclusie is onjuist. Om het paradoxaal te zeggen:

[p. 224]

juist mijn grotere belangstelling is oorzaak van de discrepantie. Wat immers is de zaak? Bij het schrijven van een dergelijk uitgebreid werk over een zeer omvangrijke stof bestudeert men met name datgene waarvan men meent minder goed op de hoogte te zijn. Men laat - uit tijdsgebrek - achterwege de hernieuwde bestudering van datgene wat men meent te kennen. Het merkwaardig gevolg van een en ander is, dat men materiaal breedvoeriger bestudeert en behandelt wat men vroeger niet zo goed kende, terwijl men oude liefdes eigenlijk enigszins verwaarloost, moét verwaarlozen. Het zou mij niet moeilijk vallen verschillende andere aspecten van onze literatuur te noemen die altijddoor mijn bijzondere aandacht hadden en juist dààrdoor in het Handboek relatief wat op de achtergrond bleven. Onherstelbaar is een en ander gelukkig niet! Reeds voor het boek goed en wel in extenso verschenen was, bleek het uitverkocht. Het is de bedoeling zo spoedig dit mogelijk is een nieuwe druk te bezorgen, waarin stellig niet zal worden nagelaten zo mogelijk de Vlaamse letterkunde ook kwantitatief het recht te geven dat haar toekomt. Voor het overige kunnen de Vlamingen er zich mee troosten dat zij in boeken als die van Marnix Gijsen en R.F. Lissens wegwijzers door de Vlaamse letterkunde bezitten waarvan geen Noordnederlander de nauwkeurigheid kan verbeteren. Dit mag echter de Noordnederlander niet verhinderen de Vlaamse Nederlanders het volle pond te geven waarop zij recht hebben. Te minder mag dit worden nagelaten door iemand wiens belangstelling zozeer uitgaat naar datgene wat door de Vlamingen gepresteerd wordt.