Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 100

[p. 545]

Pieter G. Buckinx
Heer Van Elslander

Rond Kerstmis was het dagenlang aan 't sneeuwen gegaan, het landhuis lag als het ware bedolven onder de diepe stilte van de winter. De sneeuw doofde alle geluiden en soms had Maria het gevoel of ergens een mens te sterven lag in de stilte. Zelfs de honden zwegen; zij lagen met hun kop tussen de voorpoten bij het vuur.

Ook in het gemoed van heer Van Elslander woog deze stilte zwaar. Op een namiddag zat hij tegenover Maria in de geurige warmte van de haard. Een gevoel van angst had zich van hem meester gemaakt; hij dronk overvloedig en Maria vreesde elk ogenblik hem uit zijn zetel te zien vooroverstuiken. Zij had hem enkele gedichten van Baudelaire voorgelezen, maar hij luisterde niet, zijn geest was afwezig. Eensklaps stelde hij toen de vraag: ‘Hebben wij niet in de eerste plaats mannen nodig die afstand kunnen doen van hun zelfzucht en hun eigenzinnigheid?’

Maria begreep deze vraag niet. Had zij betrekking op Stanislas? Verbaasd keek zij haar vader aan en zweeg. In zijn blik speurde zij de vrees voor de dood. Een poos nadien richtte hij zich in zijn zetel op, zwijmelde over het tapijt en ging rechtop aan het klavier zitten. Er liep een lichte trilling door zijn vingers, toen zij geluidloos over de toetsen gleden. Tijdens de lange, eentonige namiddagen die zij hier samen hadden doorgebracht, had Maria hem meermalen gevraagd Beethoven, zijn lievelings-componist, voor haar te spelen, maar telkens had hij zo grimmig haar verzoek afgewezen, dat zij ontgoocheld wegdook in een angstig zwijgen. En nu ging hij uit eigen beweging vóór het klavier zitten en streelde met zijn vingers over de toetsen, alsof hij iets dierbaars aanraakte. Een glanzige schaduw viel over zijn mager-geworden handen, die als uit elpenbeen gesneden waren.

Eindelijk had hij gevonden wat hij aan deze toetsen ontlokken wilde: Aus Zegliger Geisten, de dans uit Orpheus, van Gluck. Helder en sereen vloeiden de klanken door de ruime kamer. Het was of deze klanken Maria meevoerden naar een vreemde wereld en of zij de gevoelens in haar wakker riepen, die haar sedert de ontmoeting met Stanislas hadden vervuld. Een wonderbare ijlheid omhulde haar. Zij vroeg zich af waar haar vader eensklaps de kracht vandaan haalde, om uit zijn beenderige vingers een wereld te voorschijn te roepen, zo vol weemoed en tederheid, zo vol adel en

[p. 546]

ontferming, dat zij er door bewogen werd tot in de ziel. Zelden was zij zo gelukkig geweest; zij voelde de hand van Stanislas op haar schouder en zij hoorde duidelijk zijn stem.

Maar eensklaps gingen de handen van heer Elslander zwaarder wegen. Dit was geen vloeken meer, geen zacht en teder golven, dit was een breed en zwaar voortdraven over de toetsen. Hij had zijn hoofd achterover geworpen. Het was of er een storm losbrak over zijn ziel, een donker woelen dat de klanken over elkaar deed storten als een donder. Was dit Brahms of Beethoven? Neen, dit was de demon van het bloed. Hij vierde zijn angst uit in een wild en wanhopig spel, dat als een spel van duivelen was. Een somber voorthollen was het, een vloeken en smeken, een jammeren en huilen, als van een waanzinnige. Was haar vader krankzinnig geworden? Bezwoer hij met de klanken de angst die opkolkte uit de diepte? Zijn schouders, zijn armen, zijn handen en zijn vingers waren bezeten van de demon, die in hem losgebroken was.

‘God in de hemel, help hem’ riep Maria.

Het witte hoofd van heer van Elslander viel snikkend op de toetsen. Zijn rechter hand hing in de ruimte. Maria begon angstig te schreien. Zij was hulpeloos. Een vroege avondwolk gleed over haar blik. Wie zal ons zeggen wat er omging in haar ziel? Was het medelijden? Of onmacht? Of liefde wellicht? Of deden de voorgevoelens van een smart haar borst zwellen onder het gespannen kleed?

_**_*

Dit waren zijn laatste verschrikkelijke dagen. Maria sluit de ogen en proeft iets als bloed op de lippen, nu zij er aan terugdenkt. Zijn geest daalde af naar de krochten der hel, een wervelwind van verschrikkingen sloeg over hem neer. Zijn mond prevelde herinneringen, een zwarte biecht van zonden, waarvoor hij geen namen meer vond. En het stormde onophoudelijk door zijn geest: dat hij een kogel joeg in de rug van een soldaat, die geen onderrichtingen wilde ontvangen in de zoete taal van Ronsard. Er dreef een walm van roet en vuur over de velden, aan de einder vochten de mannen lijf aan lijf. Niets verhit zozeer het bloed als het gekletter van het staal, bliksemend in de zon. Wie richt deze ongenadige hand, nu zij met geweld het geweer neerploft op een onschuldig hoofd? Zo woest was de slag, dat alleen de herinnering er aan hem duizelen doet.

‘Wat hebben wij er bij gewonnen? klaagt hij nu weer. Een schot in de schouder en een scherf in het oog, dat hebben wij er bij gewonnen.’

Dan ging de storm liggen en in de vroege morgenuren had heer van Elslander weer ogenblikken van heldere luciditeit. Hij begon te schreien, greep Maria's hand en streelde er ontroerd overheen.

Maria gaf hem te drinken en vroeg of hij geen priester aan zijn sterfbed wilde hebben. Hij glimlachte vaag en staarde naar de zoldering. Maria

[p. 547]

zond Broos naar het dorp en begon toen voor te lezen uit de Belijdenissen van Augustinus. Haar stem klonk dof en eentonig in de stilte.

‘Uw toorn ontbrandde over mij en ik wist het niet. Ik was doof geworden voor het rammelen der keten mijner sterfelijkheid, de straf voor de hoogmoed mijner ziel, en verder verwijderde ik mij van U en gij liet het toe. Ik zwierf rond, werd uitgegoten en vervloeide en kookte in mijn zinnenlust en gij zweegt. O, wat was mijn vreugde laat. Toen zweegt gij en ik verwijderde mij verder van U, naar het onvruchtbare zaad der smarten, in hoogmoedige verworpenheid en onrustige vermoeienis.’

‘Met U, die de waarheid zelve zijt, zal ik niet twisten en ik wil mijzelven niet bedriegen, want indien Gij op alle zonden let, O Heer, wie zal dan voor U bestaan, o Heer?’

Toen Maria ophield met lezen was haar vader gestorven. De storm was uitgewoed. Glanzend en beweegloos lagen de magere handen over de borst gestrekt. Maar hoe rustig was dit gelaat nu geworden, alsof het aan een tedere herinnering uit de kinderjaren terugdacht. Maria aarzelde, want zij wist dat de dood nog in deze kamer toefde. Het is een vreemd en onverklaarbaar gevoel, alleen te zijn met de dood. De lucht was ijl en dun, alsof de dood een weg wilde spreiden voor de ziel die zich had vrijgemaakt van haar aardse banden. Hoe stil was het plotseling geworden, het leek wel of de dieren en de mensen hun adem inhielden om te luisteren naar de ziel die voorbijtoog. En toen men het geruis niet meer kon horen, toen legde de koele winterzon het dunne weefsel van haar licht over het albasten voorhoofd van heer van Elslander. Maria moet witter geweest zijn dan de sneeuw die over de kruinen lag, toen zij dit voorhoofd aanraakte. En in haar ziel welde een onnoembaar medelijden op met haar vader, al wist zij dat hij geen medelijden meer behoefde.

(Fragment uit de roman ‘De Wijzers van het Uurwerk’.)