Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 94

[p. 275]

Loe Sun
Geneesmiddel
(vertaald door Jos. Goedertier)

Loe Sun wordt als een der meest vooraanstaande Chinese prozaschrijvers beschouwd. ‘Geneesmiddel’ is een van zijn beste vertellingen. Ze is onmiddellijk uit het leven gegrepen. In China is de geneeskunde nog zeer achterlijk, behalve in de grote steden. Ze is een eigenaardig mengsel van geestenbezwering, acupunctuur en kwakzalverij. Het bijgeloof, dat in deze novelle wordt belicht, is vooral verspreid in Zuid-China: men meent dat vers mensenbloed de longtering en andere longziekten geneest. Het is een voorrecht van de beul dit vers bloed - warm bloed van personen, die onthoofd werden - te verkopen. Deze novelle beschrijft ook met pathos de berusting in het noodlot, die voor de levensphilosophie van de onwetende millioenenmassa in China kenmerkend is. Ze is bovendien, onrechtstreeks, een aanval op de Regering, omdat ze dergelijke practijken niet krachtdadiger bestrijdt.

Een vroege herfstmorgen is het. De maan is reeds verdwenen, maar het daagt nog niet. De hemel is één donkerblauwe vlek. Buiten enkele nachtdieren slaapt alles nog.

Plots richt vader Sjwan zich op, wrijft een lucifertje aan en ontsteekt de vettige huislamp naast zich. Een vaal licht vervult de herberg.

‘Vader van kleine Sjwan, wat denkt ge, zoudt ge dan gaan?’

Dat is de stem van een oude vrouw. Binnen in de kleine kamer hoort men hoesten.

‘Hm...’ antwoordt vader Sjwan en luistert tevens. Hij knoopt zijn kleed dicht en zijn hand uitstekend vraagt hij: ‘Geef het me’.

Moeder Sjwan zoekt lang onder het hoofdkussen, haalt een bundel geld te voorschijn en geeft het aan vader Sjwan. De oude man duwt het bevend in zijn zak en drukt er nog eens goed op. Hij steekt nu de lantaarn aan, blaast de huislamp uit en gaat naar de binnenkamer. Er is juist een gerucht, gevolgd door een hoestbui. Vader Sjwan wacht tot alles stil is en zegt dan heel zachtjes: ‘Kleine Sjwan... ge moet niet opstaan... voor de herberg zal moeder wel

[p. 276]

zorgen’. Daar hij niets meer hoort denkt hij dat zijn jongen slaapt. Hij verlaat de kamer en stapt de straat op.

Donker en verlaten is de straat, zodat men nauwelijks de grauwe weg kan onderscheiden. De schijn van zijn lantaarn verlicht zijn voetstappen. Hier en daar lopen honden. Ze bassen niet. Hoewel het betrekkelijk koud is, voelt vader Sjwan zich opgewekt. Het is alsof hij ineens jong geworden is en nu de macht heeft leven te geven. Hij zet buitengewoon grote stappen. Stilaan wordt het klaar en de weg wordt zichtbaar. Plots ziet hij heel duidelijk in de verte de dwarsstraat. Hij gaat een paar stappen achteruit en staat stil voor een gesloten winkel. Hij leunt aan tegen de muur onder het afdak. Na een tijdje krijgt hij het koud.

‘Hm, zie die oude man daar...’

‘En nog wel opgeruimd...’

Vader Sjwan schrikt op; hij ziet nu enige mensen voorbijstappen. Eén van hen draait zich om en bekijkt hem scherp. Men kan niet precies zeggen hoe hij eruit zag, maar hij lijkt op een uitgehongerde in het bereik van zijn prooi. Vader Sjwan bemerkt dat zijn lantaarn uitgedoofd is. Hij voelt even aan zijn zak; het geld is er nog. Nu werpt hij een blik in beide richtingen: veel vreemde gezichten van mensen ziet hij, die als spoken in groepjes rondslenteren. Hij kijkt nog eens goed uit, doch bemerkt verder niets verdachts.

Een ogenblik later naderen enkele soldaten; op borst en rug dragen ze de grote witte kring van de regeringstroepen, die van verre heel goed zichtbaar is. Nu ze dichterbij komen, ziet hij ook de donkerrode boord van hun uniform.

Een gerucht van stappen, gevolgd door een dichte drom mensen. De losse groepjes van daareven vormen een bende die als een stroom vooruitgedreven wordt. Aan de dwarsstraat staan ze in een halve kring. Vader Sjwan kan slechts de rug van de massa zien. Als een groep eenden, die door een onzichtbare hand wordt opgeheven, rekken ze allen hun hals. Na een poos stilte meent hij een geluid te horen; er komt weer beweging. Dan ineens een doffe slag. Zij springen allen achteruit en stuiven uiteen tot op de plaats waar vader Sjwan staat, zodat ze hem bijna neerdrukken.

‘Hé, waar is het geld? Hier is het goedje.’ Een zwarte gestalte staat vóór vader Sjwan; zijn blik is zo wreed dat de oude man ervan ineenkrimpt. Een hand steekt hij naar hem uit, in de andere hand houdt hij een vuurrood deegje dat druipt. Vader Sjwan zoekt gejaagd naar zijn geld en geeft het al bevend. Maar nu durft hij weer het deegje niet aannemen. De man roept ongeduldig: ‘Een beetje vlug; zijt ge van zins het aan te nemen?’ Vader Sjwan twijfelt nog, maar de zwarte kerel pakt zijn lantaarn, scheurt er de papieren kap af, rolt het deegje erin en stopt het in vader Sjwan's handen. Met de andere hand pakt hij het geld, telt het even en verdwijnt. ‘Die oude knul!’ mompelt hij.

‘Voor wie is deze medicijn?’ meent vader Sjwan iemand te horen vragen. Hij antwoordt niet. Met hart en ziel is hij aan dit pakje verknocht, alsof het ging om het enig kind van een familie van tien generaties. De hele wereld

[p. 277]

heeft geen belang meer voor hem. Hij gaat dit nieuwe leven in zijn eigen huis overplanten, hij gaat een bestendig geluk oogsten.

De zon is op. Vóór hem ligt een brede baan die recht naar huis leidt. Op de hoek achteraan hangt een versleten straatnaambord met vier haast onleesbare karakters: ‘Oud... paviljoen...’

_**_*

Wanneer vader Sjwan thuis komt, is in de herberg reeds alles in orde gezet. De tafeltjes staan schoon op rijen en zijn kraaknet. Gasten zijn er nog niet. Alleen kleine Sjwan zit in de binnenkamer aan een tafeltje te eten. Grote druppels zweet rollen over zijn voorhoofd. Zijn licht kleedje plakt aan de rug en zijn schouderbladen puilen uit. Vader Sjwan bemerkt hoe ongelukkig zijn jongen er uitziet en is erg bekommerd. Zijn vrouw verlaat vlug de keuken en vraagt met onrustige blik en bevende lippen: ‘Hebt ge het?’ - ‘Ja, ik heb het.’

Beiden gaan naar de keuken om te beraadslagen. Dan haalt vrouw Sjwan een droog lotusblad en legt het op tafel. Vader Sjwan neemt het rood deegje uit het lamppapier en rolt het in het lotusblad. Kleine Sjwan heeft nu gedaan met eten.

‘Blijf maar zitten, mijn jongen, ge hoeft niet naar hier te komen’ zegt zijn moeder en wakkert het ovenvuur aan. Vader Sjwan neemt het lichtgroene lotusblad en het rode gescheurde lamppapier en gooit alles in het vuur. De donkerrode vlam verspreidt een vreemde geur in de herberg. ‘Een fijne geur. Wat lekkernij zijt ge aan het eten?’

De bult is intussen binnengekomen. Deze man zit de ganse dag in de herberg, komt heel vroeg en vertrekt heel laat. Hij slentert naar de hoek langs de straatkant en gaat zitten. Op de vragen die hij stelt antwoordt niemand.

‘Is het een rijstgebak?’ Geen antwoord. Vader Sjwan staat haastig op en zet thee.

‘Kom binnen, mijn zoon’ aldus moeder Sjwan. Midden in de kamer heeft ze een bank gezet waarop de jongen gaat zitten. Zijn moeder brengt het bord met de zwarte brei en zegt zachtjes: ‘Eet maar op, jongen, dan zult ge rap genezen zijn’. Kleine Sjwan neemt het zwarte ding en bekijkt het alsof zijn eigen leven op het spel staat. Iets vreemds gaat er om in zijn gemoed. Heel voorzichtig legt hij het open. Van onder het vel dringt een witte wasem naar buiten. Als de damp weg is, blijven er zowat twee halve meelbroodjes over. Het duurt echter niet lang of alles is opgegeten, en de smaak vergeten. Vóór hem staat slechts een leeg bord.

Naast hem staan vader en moeder. Ze staren hem aan alsof ze zijn lichaam met iets willen helpen. Doch het kropt hem in de keel, hij drukt zich op de borst en moet weer hoesten.

‘Ga nu wat slapen; het zal dan wel beteren.’

[p. 278]

Zijn moeder gehoorzamend staat hij op en legt zich al hoestend op de bedoven. Moeder Sjwan wacht tot de hoestbui voorbij is en dekt hem dan heel zachtjes toe met de gevoerde deken.

_**_*

In de herberg zit veel volk. Vader Sjwan heeft het druk. Hij loopt van tafel tot tafel met de grote koperen theeketel en dient de gasten. Zijn oogholten zien er moe uit.

‘Vriend Sjwan, zijt ge niet goed, zijt ge soms ziek?’ vraagt een man met een grijze baard.

‘Nee, niet ziek.’

‘Niet? gewoonlijk ziet ge er toch vrolijker uit.’

‘Het is maar dat vader Sjwan het druk heeft. Als zijn zoon zal...’, de zin van! den bult is nog niet ten einde of er valt plots een man binnen met wreedaardige uitdrukking. Hij heeft een donker katoenen hemd aan met losse knopen, en een brede donkere gordel die wanordelijk rond zijn lenden vastzit en waaraan men de kledij van de beul herkent.

‘Heeft hij heft opgegeten? en is hij reeds beter? Ja, vriend Sjwan, ge zijt een geluksvogel. Een geluksvogel zijt ge! Nog goed dat ik op de hoogte ben van alles wat er omgaat...’

In de ene hand houdt vader Sjwan de theeketel, met de andere maakt hij eerbiedige gebaren. Hij luistert welwillend en de gasten luisteren eveneens met ontzag. Moeder Sjwan, met haar moede ogen, haalt glimlachend een tas met theebladeren en doet er een olijf bij.

‘Dit geneesmiddel is doeltreffend. Het heeft geen uitstaans met gewone geneesmiddelen. Denk eens na; warm bezorgd en warm opgegeten’. De man met het woeste gelaat raast maar door.

‘Het is toch waar; zonder uw goede zorgen, K'ang, zouden we dit geluk niet gekend hebben.’ Moeder Sjwan is hem heel dankbaar.

‘Ik sta er voor in, ja ik sta er voor in! Zo warm opgegeten; zo een deegje van mensenbloed, eender welke longziekte moet er door genezen.’

Als moeder Sjwan het woord ‘longziekte’ hoort, vertrekt haar gezicht van kommer maar ze glimlacht weer dadelijk, en verlaat de plaats onopgemerkt. K'ang verheft zijn stem en raast maar voort, terwijl kleine Sjwan, die binnen ligt te slapen weer aan het hoesten gaat.

‘Wel toch, uw jongen is een geluksvogel. Het spreekt vanzelf dat hij helemaal geneest. Geen wonder dat vader Sjwan de hele dag opgeruimd is’, zegt de man met de grijze baard en gaat voor K'ang staan. Fluisterend vraagt hij: ‘K'ang, ik heb horen zeggen dat de veroordeelde die vandaag terechtgesteld werd, de zoon is van de familie Hsia. Wiens zoon is hij eigenlijk, en waarom werd hij terechtgesteld?’

‘Wiens zoon? Wel, de zoon van de vierde schoondochter van de familie Hsia. Gespuis was het.’

[p. 279]

Als hij merkt dat iedereen naar hem luistert, wordt K'ang nog meer uitbundig. Met zijn knoestig gezicht roept hij nu luid: ‘Dat gespuis verachtte het leven; maar hij moet het zelf weten. Ik heb er echter niets bij gewonnen, want zelfs de klederen werden door de gevangenisbaas, de rood-oog, meegenomen. Wie er het best mee vaart is onze vriend Sjwan, en dan hebt ge ook nog de derde grootvader Hsia, die de beloning van de 25 ons zilver alleen op zak steekt en er zelfs geen cent van meedeelt.’

Kleine Sjwan komt zachtjes uit de binnenkamer gestrompeld met beide handen zijn borst vasthoudend. Hij hoest zonder ophouden. Bij het vuur gekomen, haalt hij een tas koude rijst boven, giet er warm water op en begint te eten. Moeder Sjwan gaat met hem mede en vraagt zachtjes: ‘Voelt ge u wat beter, mijn jongen? Zijt ge nog steeds zo hongerig?’

‘Wees maar gerust; de genezing is verzekerd.’ K'ang wenkt kleine Sjwan en gaat voort met tot het volk te spreken.

‘De derde grootvader Hsia, is een doortrapte kerel. Had hij bij het gerecht geen aanklacht ingediend, dan was heel zijn familie thans uitgeroeid. Maar nu integendeel... zilver! Er was trouwens met dat gespuis niets aan te vangen. Toen hij in de gevangenis zat, trachtte hij nog de baas aan te zetten zich bij de opstandelingen aan te sluiten.’

‘Dat is het toppunt’ roept een man van ongeveer twintig jaar, die achteraan zit, met verontwaardiging.

‘Ge moet weten dat de baas met de rode ogen de zaak nauwkeurig heeft onderzocht. Doch de veroordeelde lokte een gesprek met hem uit. Weet ge wat hij zei? Dat het rijk van deze Ts'ing dynastie voor alle Chinezen moet zijn. Denk eens, hoe durft een mens zo te spreken. De rood-oog wist eigenlijk wel dat hij in het geheel geen familie meer had tenzij een oude moeder. Maar dat hij tenslotte zo arm was, kon niemand denken. Hij kon er geen duit meer uitpersen en was daardoor ten zeerste geërgerd. En dat gespuis durfde de tijger nog te tergen. Hij kreeg dan ook een paar flinke oorvegen.’

‘Onze vriend de rood-oog heeft stevige knuisten; met die twee oorvegen zal hij genoeg gehad hebben’, en de bult wordt ineens opgeruimd in zijn hoek.

‘Die worm zat met slaan niets in en sprak bovendien nog van medelijden.’

‘Wie zou met zulk een schurk nog medelijden hebben?’ antwoordde de witte baard.

K'ang zegt spottend: ‘Ge hebt me niet verstaan: aan zijn uitdrukking kon men merken dat hij medelijden had met de gevangenisbaas.’

De ogen van de luisteraars kijken strak, ze begrijpen er niets meer van, Kleine Sjwan heeft gedaan met eten. Hij zweet over heel het lijf; en zijn hoofd dampt.

‘Medelijden met de gevangenisbaas! Onzin. Hij was noch min noch meer gek’, zegt de witte baard, met overtuiging.

‘Hij was gek,’ zegt de man van ongeveer twintig jaar, eveneens beslist

Er komt weer leven onder de gasten, ze praten en lachen. Met al dat rumoer

[p. 280]

krijgt kleine Sjwan een geweldige hoestbui. K'ang gaat naar hem toe, slaat hem op de schouders en zegt: ‘Genezing gewaarborgd, jongen, ge moet zo niet hoesten; ge geneest zeker.’

‘Gek was hij,’ knikt de bult.

_**_*

Buiten de Westerpoort en palend aan de stadsmuur, ligt een lap openbare grond. Er dwars doorheen loopt een kronkelig paadje, dat gemaakt werd door wandelaars die graag een kortere weg nemen. Sindsdien is het paadje een natuurlijke scheiding geworden: Links ervan liggen de graven van de terechtgestelden en van allen die van honger stierven in de gevangenis, rechts is de begraafplaats van de armen. Langs beide kanten liggen de heuveltjes zo dicht als de verjaringsbroodjes op de tafel van een rijke familie.

Dit jaar zijn de eerste lentedagen nog buitengewoon koud, zodat de wilgenbotten nog niet groter zijn dan een halve rijstkorrel.

Bij het eerste schemeren staat moeder Sjwan reeds bij een vers graf aan de rechterkant van het paadje. Ze zet er vier borden vlees op de grond en een tas rijst en weent. Nadat ze haar papieren geld verbrand heeft zet ze zich neer en staart voor zich uit. Het is alsof ze op iets wacht, maar ze weet niet op wat. Een zachte wind steekt op en beweegt haar korte haren, die nu veel witter zijn dan een jaar geleden. Op het paadje komt nog een vrouw aan. Ze is halfgrijs; haar kleed hangt aan flarden. Aan de hand draagt ze een versleten, rood-verlakte mand waaruit resems papieren geld hangen. Ze strompelt voort, af en toe even rustend. Plots bemerkt ze moeder Sjwan, die op de grond zit en ze aarzelt verlegen. Er komt een lichte kleur op haar droefbleek gelaat. Eindelijk gaat ze vastberaden tot vóór een graf, links van het paadje en zet er haar verlakte mand neder. Dat graf en het graf van kleine Sjwan liggen op één lijn en ze zijn slechts door het paadje gescheiden. Als moeder Sjwan ziet dat ze vier schoteltjes vlees en een schoteltje rijst neerzet, dat ze weent en papieren geld verbrandt, denkt ze bij zichzelf: in dat graf ligt ook een zoon.

Het oude vrouwtje kijkt even rond en begint plots over heel het lichaam te rillen. Ze staart dwaas en het is alsof ze wankelt.

Moeder Sjwan is ontroerd. ‘Misschien is ze van droefheid gebroken’ denkt ze. Over het paadje stappend zegt ze heel zachtjes: ‘Ge moet niet zo bedroefd zijn, oud moedertje, laten we liever samen teruggaan’.

Ze knikt, maar blijft verderop staren en zegt stotterend: ‘Kijk, daar... wat is dat?’

Moeder Sjwan kijkt in de aangeduide richting. Haar blikken vallen op het graf dat voor hen ligt. Een lelijk graf is het, want tussen het schaars gras, komen hier en daar gele plekken grond door. Terwijl ze nauwkeurig toekijkt is ze op hare beurt verbaasd. Het midden van het graf is heel duidelijk met een krans rode en witte bloempjes omringd. Alhoewel beider ogen sinds jaren half blind zijn, onderscheiden ze de verse bloempjes heel goed. Heel veel zijn er

[p. 281]

niet, maar ze vormen een afgeronde krans en, alhoewel ze niet heel fris zijn, lijken ze toch netjes gerangschikt. Moeder Sjwan kijkt eens vluchtig over het graf van haar jongen en over andere graven, maar ze ziet slechts een paar ontluikende bleke bloempjes die de koude trotseren. Ze voelt zich plots zo ongelukkig, of is het een leegte in haar hart... ze wil er niet over nadenken.

Het oude vrouwtje gaat nog enkele stappen dichter, kijkt eens goed toe en zegt: ‘Het is vreemd; ze zien eruit alsof ze door iemand geopend werden. Wie zou hier geweest zijn? Kinderen komen hier niet spelen en familieleden zijn er al lang niet meer... hoe is het toch mogelijk?’

Ze weent bitter en roept: ‘Yu, mijn jongen, ze hebben allen u belasterd. Maar ge vergeet het niet. Of is uw hart vandaag van droefheid gebroken en geeft ge me deze tekenen om het me mede te delen?’

Ze staart rond maar ziet slechts een kraai op de bladerloze boom. ‘Ik weet het Yu, mijn jongen, gij hebt nog medelijden gehad met uw beulen, die u levend in een kuil geworpen hebben... ze zullen zeker de vergelding krijgen... de hemel weet alles. Rust nu in vrede maar geef me een teken. Als ge hier werkelijk zijt en naar mij luistert, laat de kraai boven uw graf vliegen, zodat ik het wete’.

Het briesje is gaan liggen. De hoge grasstoppels staan rechtop als koperen draadjes. Hun trilgeluid wordt zachter en zachter en sterft helemaal uit. Rondom is het zo stil als de dood zelf. De twee oudjes staan beweegloos in de dorre grashalmen en kijken naar de kraai. Maar de kraai zit doodstil in de kaarsrechte takken met ingetrokken kop als een bronzen beeld. Veel tijd gaat er voorbij. Enkele mensen komen en verdwijnen tussen de graven.

Moeder Sjwan weet niet hoe het gebeurt, maar het is alsof ze van een zware last ontdaan is en ze wil nu heengaan: ‘Laten we nu maar gaan’ zegt ze.

Het oude vrouwtje zucht. Moedeloos neemt ze de borden bijeen, draalt nog even en stapt tenslotte traagjes voort: ‘Wat zou het toch kunnen zijn?’ mompelt ze nog. Ze zijn nog niet ver of ze horen een scherp geschreeuw: Waaaa....

Verschrikt kijken ze om en zien slechts de kraai, die haar vlerken openslaat en als een pijl de verre ruimte inschiet.