Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1941

[p. 668]

Jong Vlaamsch proza
door Pieter G. Buckinx

Naar aanleiding van HUIB. AERTS: Heimwee. Roman. Uitg. De Standaard. Brussel. 1941. - STAF WEYTS: Niets dan een droom. De Ned. Boekhandel. Antwerpen. 1941. - L. SWERTS: Ergens in Europa. Michiels. Tongeren. 1941.

Huib. Aerts, die enkele jaren geleden debuteeerde met een kleinen dichtbundel ‘Nachtelijke Gaarde’ waarin, naast een zekere aarzeling in het zoeken naar den gepasten vorm toch een sterke innerlijke bewogenheid aanwezig was, verrast ons thans met een roman die om meer dan een reden onze aandacht verdient.

In tegenstelling met de meeste jonge Vlamingen, die aan de nieuwe zakelijkheid nog niet ontgroeid schijnen te zijn, schrijft Huib Aerts een vlotte, vaak charmeerende taal die den zuiver-poëtischen, af en toe zelfs den idyllisch-sprookjes-achtigen toon niet versmaadt.

Door het inweven van enkele korte, door een poetische verbeelding geinspireerde beschrijvingen, gelukte hij er in zijn verhaal in een atmosfeer te hullen die het van meet af aan onderscheidt van de prozawerken waaraan wij in den laatsten tijd in Vlaanderen gewoon zijn geraakt. Van den afschuw voor het litteraire, die sinds Walschap al te groote proporties had aangenomen en aanleiding gaf tot een slordigheid die alleen kan betreurd worden, is hier niet langer sprake. Aerts heeft weer oog en oor voor de buitenwereld, in casu, de natuur, die treffend de gemoedsbewegingen zijner helden weerspiegelt. Dat hij af en toe een toon aanslaat die al te idyllisch, ja, soms week aandoet, is vooral te wijten aan een paar Noordsche schrijvers die hem blijkbaar al te sterk hebben beinvloed.

[p. 669]

In ‘Heimwee’ de roman van een heraanpassing, maken wij kennis met een jongen geestelijke, die om ernstige gezondheidsredenen het klooster verlaten moet. Hij komt terecht in een klein provinciestadje, bij zijn zuster, die al het mogelijke doet om hem opnieuw met het leven te verzoenen. De innerlijke atmosfeer echter die hij in het klooster heeft leeren kennen, vervult hem nog volkomen; hij zwerft als een vreemdeling door deze kleinburgerlijke wereld en komt voortdurend in botsing met de realiteit. Na den ietwat romantischen dood zijner zuster, verhuist hij naar de grootstad waar het werkelijke leven als een stortvloed over hem heenslaat; hij komt in een nachtasyl terecht tusschen bedelaars en boeven en leeft er hun onmenschelijk bestaan mee, tot hij op een kouden winternacht door een vriend naar een armoedig pension wordt gebracht waar intellectueele werkloozen samenhokken en plannen smeden voor de toekomst. Zoo wordt hij van het eene uiterste naar het andere geslingerd tot tenslotte een jonge vrouw hem opnieuw met het leven verzoent.

Men moet toegeven dat dit romantisch verhaal, dat gemakkelijk tot melodramatische buitensporigheden aanleiding geven kon, niet alledaags is en voor een knap verteller tallooze mogelijkheden biedt om den lezer te boeien en te ontroeren. Hierin is Aerts niet doorloopend geslaagd. In het tweede deel echter waarin hij meer op afstand (ik wou haast zeggen, met een realistischer kijk op de wereld en de menschen) zijn figuren heeft uitgebeeld, bereikte hij enkele hoogtepunten die ons de zwakke aarzelingen van het eerste deel spoedig doen vergeten. Deze aarzelingen worden trouwens ruimschoots vergoed door de kloeke hoedanigheden die in dezen eersteling aanwezig zijn: de vlotte, atmosferische taal, de scherpe karakter- en milieuteekening en de groote mildheid tegenover het leven, hoedanigheden die, wij twijfelen er niet aan, Huib Aerts spoedig in staat zullen stellen een onzer goede romanciers te worden.

_**_*

[p. 670]

In ‘Niets dan een Droom’ bundelde Staf Weyts een viertal novellen die een merkelijken vooruitgang beteekenen op zijn vorig werk. Reeds met ‘Hélène op de Boot’ deed deze jonge auteur zich gelden als een fijnzinnig en persoonlijk kunstenaar met meer dan gewone verdiensten. Reeds trof ons in deze lange novelle de scherpe en fijnzinnige analyse van het innerlijke leven der personages die, alhoewel zij geen ‘figuren’ geworden waren, ons als ‘menschelijke wezens’ uitermate wisten te boeien. Staf Weyts schrijft een sierlijke, ietwat weeke taal die alleen nog slechts aan hardheid winnen moet om werkelijk suggestief te zijn. Hij verstaat tevens de kunst om een verhaal op te bouwen en het organisch te laten groeien uit zichzelf. En hij beheerscht den vorm der novelle volkomen. Zonder zich op te houden bij nuttelooze dédails slaagt hij er in met een minimum van feiten en gebeurtenissen in elk verhaal telkens een nieuwe wereld op te roepen. Zeker, deze wereld die hij oproept getuigt nog van een jeugdige, soms romantische gevoeligheid, van een tekort aan werkelijke levenservaring en af en toe zelfs van een al te dichterlijke fantazie. Maar ook dit heeft tenslotte zijn bekoring voor wie nog niet verhard werd door de dagelijksche bitterheden van het leven.

Er is tevens een verstilden, ietwat weemoedigen klank in dit werk en af en toe een frissche, poetische atmosfeer. Ook schrikt hij er niet voor terug opnieuw de buitenwereld in het verhaal op te nemen en te doen leven.

Staf Weyts heeft een voorkeur voor onderwerpen waarin de smart om alles wat voorbijgaat den toon aangeeft. In elk dezer vier verhalen vormen de ontgoocheling en het verdriet de dramatische hoogtepunten, zijn wereld strekt zich nog niet uit tot de gebieden waar minder edele gevoelens den strijd ontbinden.

Staf Weyts is nog jong, maar reeds nu beteekent zijn werk meer dan een belofte. In de verhalen ‘Een namiddag met Eric’ en ‘Mevrouw Durieux’ bereikt hij reeds die geconcentreerde vastheid die den geboren verteller verraadt. Ook het innerlijke leven zijner personages weet hij op fijnzinnige wijze te ontleden en te benaderen, zoodat deze ietwat ro-

[p. 671]

mantische gegevens tenslotte levend en aanvaardbaar geworden zijn. Als hij het strikt-persoonlijke gevoelsleven nog sterker zal weten te beheerschen, ja, desnoods op het achterplan zal weten te dringen, schenkt hij ons wellicht het groot en definitief werk waarnaar wij met verwachting uitzien.

_**_*

In ‘Ergens in Europa’ het eerste vluchtelingenverhaal dat in Vlaanderen het licht ziet, heeft Lambert Swerts getracht de onnoembare ellende te beschrijven van de duizenden landgenooten die in Mei 1940 naar het Zuiden van Frankrijk togen.

Laat ons maar dadelijk zeggen, dat Swerts er uitstekend in geslaagd is een aangrijpend beeld te geven van dezen dramatischen uittocht en van den panischen angst waaraan niemand haast ontkwam. Met spanning volgen wij het verhaal van den auteur en zijn gezin, en naast hen, van de duizenden lotgenooten die met den storm mee, uit de voornaamste stad op de eerste verdedigingslinie werden verjaagd en in beestenwagens naar een der armtierigste oorden van het zuiden van Frankrijk gevoerd.

Swerts schreef dit ontzettend verhaal met den noodigen realiteitszin, zonder aandikking of fantazie, zonder overdrijving of bitterheid. Af en toe zelfs vergast hij ons op de humoristische situaties die zelfs in deze tragische momenten het lot vergezelden.

Dat Swerts een realist is bleek reeds duidelijk uit zijn vroegere romans ‘Baltus’ en ‘Mathias’. In ‘Ergens in Europa’ treedt dit duidelijker nog op het voorplan. Toch moeten wij het betreuren dat zijn stijl niet altijd boven het gewone is uitgegroeid en af en toe zelfs banaal dreigt te worden. Ook met de taal neemt Swerts het niet zoo nauw, zoodat meerdere bladzijden als onafgewerkt, ja, vaak als slordig aandoen. Anderzijds zou dit verhaal ook aan kracht en directheid hebben gewonnen door meer bondigheid en beheersching. Al te vaak vergast de auteur ons op strikt-persoonlijke voorvalletjes, die met het gegeven zelf in al te los verband

[p. 672]

staan en den lezer slechts matig interesseeren.

Ondanks deze tekortkomingen echter, bevat dit boek enkele vlotgeschreven bladzijden, die alleen reeds om hun actueel karakter, duizenden lezers zullen weten te boeien en te ontroeren.