Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1939

[p. 30]

Een gevaar voor de democratie
door Gerard Walschap

Democratie heeft op dictatuur haren grooteren eerbied voor de menschelijke vrijheid voor. Men wijt het soms aan dezen eerbied dat zij in de dictatoriale landen werd verdrongen. Zij zou het beginsel der vrijheid geëerbiedigd hebben tot de zelfvernietiging toe. Om niet totaal weggevaagd te worden, om stand te houden waar zij nog stand houdt, zou zij moeten streven naar strenger autoriteit.

Dat spreekt eigenlijk vanzelf. Maar in wezen komt dit hierop neer, dat de redding der democratie ligt in dictatuur te worden. Een der voornaamste kenmerken der dictatuur is immers dat zij de mogelijkheid der regiemswisseling uitsluit. Daarin ligt dan ook een harer gevaren, welke Hitler beseft als hij zegt niet te willen regeeren zonder regelmatige volksraadplegingen. De uitschakeling van elke openbare oppositie kan ondergrondsche spanningen veroorzaken, die met vernielend geweld naar boven kunnen uitbreken. Eigen aan de democratie is het en het behoort tot haar wezen zelf, dat zij de vrijheid van regiemswisseling eerbiedige. Democratie beteekent dat het volk regeere en dit wil zeggen, geregeerd worde zooals het verkiest.

Meer autoriteit kan en zal de democratie ongetwijfeld redden, maar dan niet een autoriteit die de democratische vrijheden beknot, doch eene die de door neutralisatie van kracht en tegenkracht veroorzaakte inertie weet te overwinnen door een nieuw dynamisme.

Ik meen niet dat de voorstelling van tegen elkaar opwroetende volksgroepen, die na een zekeren tijd bij gelijkheid van krachten elkaar immobiliseeren, zooals Ursus en de stier in ‘Quo Vadis’ en Breydel en Leroux in ‘De Leeuw van Vlaanderen’, de ideale opvatting van de democratie is.

[p. 31]

Het gemeenschappelijk élan dat zoovelen de dictatuurlanden benijden, is niet onvereenigbaar met het begrip democratie, indien het maar vrijwillig tot stand komt. In tijden van nood heeft de democratie prachtige en spontane opgolvingen te zien gegeven, die zeker niet onmogelijk zijn in rustige tijden en vooral nu niet, nu allen beseffen dat het behoud zelf van het regiem in 't gedrang komt.

Wanneer men ingezien heeft dat onderdrukking van het antidemocratisme principieel en tactisch verkeerd is, moet men uitzien naar een ander middel, want een weerloos regiem dat als een schaap met het mes aan den hals rondloopt, voor den eerste den beste die er aardigheid in vindt het af te slachten, is geen goed regiem. Zooals de allerbekwaamste ministers niets kunnen uitrichten als zij om de veertien dagen aftreden moeten, kan het allerbeste regiem niet zijn vruchten afwerpen in de labiliteit van kenteringsperioden zooals wij er nu eene beleven. Het moet vast zijn en een onbepaalde toekomst vóór zich hebben.

Het komt mij voor dat de ontevredenheid over het huidig democratisch bestel voor een ruim deel hieruit voortspruit dat men, ten gevolge van een zeer langzaam en haast onvermijdelijk processus, geleidelijk de bruikbare menschen naar voren heeft gebracht in plaats van de bekwame. Dit soort aderverkalking is niet inhaerent aan de democratie alleen, het is algemeen. Het nieuwe wordt ondernomen en opgebouwd door oorspronkelijke, ongewoon begaafde, energieke persoonlijkheden. Het gevestigde wordt in stand gehouden door brave ‘hommes de confiance’, de typische bruikbaren. De dictatuur, indien zij lang genoeg bestaat, zal met dit verschijnsel precies af te rekenen krijgen zooals nu de democratie, maar voor de democratie is het oogenblik gekomen om het te overwinnen. Indien een deel der bevolking haar afvalt, is dit een teeken, niet alleen dat zij deze lieden teleurgesteld heeft, zooals zij steeds meenen die de uitkomst zoeken in het tevreden stellen van de malcontenten, maar het beteekent vooral dat zij een deel der bevolking niet vermocht te assimileeren.

Men moet onderscheid maken tusschen de eenzame en de

[p. 32]

gemeenschappelijke ontevredenheid, die geen verband houden met gestalssterkte. Eenzame ontevredenheid bestaat altijd en overal. Zij kan, over duizenden verspreid, broeien zonder eenig gevaar. Collectieve ontevredenheid is al gevaarlijk met een haard van enkelen. Eenzame ontevredenheid berust op feiten, een slechte wet, een onrecht enz. Collectieve berust op ideeën of slagwoorden. Deze ideeën en slagwoorden triomfeeren niet door de massa waaronder zij verspreid worden, maar door het talent, de energie, de oorspronkelijkheid van hen die ze verspreiden, ze leven inblazen. Wat men ook bewere, één man alleen kan dat niet, daar is een gansch gelid voor noodig. Dit gelid is niet te vinden in een democratisch regiem dat ruimte weet te geven aan alle krachten en dat weet te verzaken aan de keuze der gedweeë bruikbaren, aan het behoudsgezind schuwen der zelfstandigen, oorspronkelijken.

De voorliefde voor de gedweeën, die doorgaans de middelmatigen zijn en de angst voor felle persoonlijkheden, die doorgaans de begaafdsten zijn, openbaren zich niet alleen op politiek terrein. Geleidelijk worden administratie, gerecht en niet alleen deze, maar ook de leidersplaatsen die van wetenschappelijk of artistiek belang zijn, geleidelijk worden politiek en cultuur in handen gespeeld van de dienstbewijzers, de orthodoxen, de vleiers der meesters, de ‘menschen waarop men rekenen kan’. Dan is de wet der natuurlijke selectie geschonden, dan vervlakken politiek en cultuur. Zij worden pernicieus bloedarm, verliezen hun dynamisme, nemen geen nieuwe ideeën meer op, kunnen niet meer opveren. De gedienstigen hebben dan het rijk der brave mediocriteit gesticht. Dan vervalt de democratie, niet omdat zij te veel vrijheid toelaat, maar omdat zij de allereerste en allerhoogste vrijheid miskend heeft: de vrijheid zichzelf te zijn, zelfstandig, waardevol eerst en vooral als individu.

Dit alles ware met honderden practische voorbeelden toe te lichten. Een enkel slechts uit het buitenland: Voor het hoogleeraarsambt in de algemeene geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam werd Dr. Jan Romein afgewezen omdat hij... niet meer zoo volbloed communist is als hij dit

[p. 33]

eenmaal was en meer naar de sociaal-democratie overhelde, alhoewel de drie historici der benoemingscommissie hem als den besten historicus aanwezen. De communisten hadden het in hun hand te bepalen wie de algemeene geschiedenis zou doceeren. Zij verwierpen den bekwaamste omdat hij niet dienstbaar was.

Het is overbodig aan te toonen dat dit flagrant geval zich van dag tot dag herhaalt en waartoe dit stelselmatig elimineeren van den beste ten voordeele van den bruikbaarste op den duur moet leiden.

Het verzet dat ertegen loskomt is niet neer te slaan met stokken. De democratie moet al hare krachten weten te assimileeren.