Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1937

[p. 481]

[1937/7-8]

Meeningen
I
Staatsmaecenaat
door Gerard Walschap

De belgische staat geeft op een begrooting van 1 milliard slechts 10 millioen frank uit aan wat M.G. in La Métropole noemt ‘La protection des Arts et des Lettres’, maar waarin begrepen zijn o.a. 1.100.000 fr. voor onderhoud en herstelling van geclasseerde monumenten, som die niet ten bate komt aan de levende kunst. En hoeveel van 1.000.000 fr. voor aankoop van boeken door openbare bibliotheken de eigen kunst of literatuur ten goede komen is ook de vraag. Verder ziet men de fransch-belgische literatuur met 160.000, de vlaamsche met 154.000 fr. bedacht, een vlaamsche minderwaardigheid van 6000 fr. waarover we niet zullen twisten, al begrijpen we ze niet, te meer daar nog een afzonderlijke post van 25.000 fr. uitgetrokken wordt voor waalsche letteren! Er is een post van 3.550.000 fr. voor ‘art lyrique national’ en de musea van Antwerpen van Brussel ontvangen 1.125.000 fr. voor hunne aankoopen die op verre na niet allemaal de kunst of letteren van heden bevorderen. Men mag schatten dat 5 van de 10 millioen niet besteed worden aan werk van levende belgische kunstenaars, die toch, zegt men ons, meer dan het collectioneeren van oude kunstwerken en het ten gehoore brengen van vreemde muziek, de aandacht en de zorg van den maecenas verdienen. Van die andere vijf millioen wordt een uiterst gering deel besteed aan de letteren. De rest is voor de kunsten.

Waarom staatsmaecenaat? Want eer men bevestigen kan dat 5 millioen 's jaars voor kunsten en letteren veel te weinig

[p. 482]

is op een budget van 1 milliard, moet men de vraag beantwoorden of het niet reeds 5 millioen te veel is.

Er is nl. iets te zeggen voor de liberale opvatting, volgens dewelke het de taak is van het bestuur den burger zoo goed mogelijk te beschermen, maar zooveel mogelijk gerust te laten. En vrij.

Dat de staat geld uitgeeft aan andere zaken van den geest, wetenschap, onderwijs, religie, is geen argument om hem het maecenaat als een plicht op te leggen. Wetenschap immers is in laatste instantie nuttig door hare toepassingen op industrieel en ander gebied. De staat bekostigt het onderwijs, maar richt het dan ook naar zijn belang, terwijl de diplooms weer recht geven op winstrijke bedrijvigheden. De subsidie aan de priesters is een vorm van restitutie.

Bovendien, als het waar is dat de welvaart best in vrijheid bloeit, zullen de kunsten, die slechts een vrije en welvarende gemeenschap noodig hebben om te bloeien, fleurigst tieren zonder staatsmaecenaat, dat toch altijd maar aalmoes blijft en de vrijheid bedreigt.

Een verwijzing naar het verleden, toen de talrijke hoven en hofjes de kunstenaars onderhielden, wettigt de gevolgtrekking niet dat de onpersoonlijke democratische staat dezen last moet overnemen. Voor zijn jaarwedde verheerlijkte de kunstenaar toen de algemeene themas in peis en vrede en vroeg niets anders. Zijn subjectivistische kunstbroeder van de twintigste eeuw wil eerst en vooral zichzelf uitdrukken en deel nemen aan den kultuurstrijd, den ideeënstrijd. Hij kan misschien een maecenas vinden wien hij het naar den zin maakt, maar hij kan het onmogelijk de verzamelde partijhoofden der ééndagsregeeringen naar den zin maken.

Is er dan geen argument voor het staatsmaecenaat?

Het eenige geldige lijkt mij dat de staat zelf van langsom meer het vrijheidsbeginsel prijs geeft en leidend optreedt. Tevoren impliceerde het feit dat hij niets voor de kunsten deed, in het geheel niet, dat hij ze minachtte. Vrijheid was zijn beginsel. Nu is zijn leuze etatisatie, protectie, leiding. Op alle gebied. Of dit nu beter of slechter is doet er niet toe. Van zoodra hij banken, nijverheids- en handelszaken en nog

[p. 483]

andere dingen, die hij tot nu toe meende, evenals de vrije kunsten, best vrij te laten, beschermt, uit den nood helpt, in leven houdt, kan hij voor de kunsten geen uitzondering meer maken zonder het ernstig verwijt op te loopen, dat hij alleen begrip heeft voor het materieele en de werken van den geest miskent.

Vanwege enkele pleiters voor staatsmaecenaat is het een zeer onaangename, hatelijke gewoonte de democratische staatsleiders te behandelen als imbecielen, die het belang van een bloeiende kunst voor een land niets beseffen, pretentieuze beschuldiging die allen grond mist. Maar zij gaan nog verder en trachten ten allen prijze dat belang in tastbaarheden aan te toonen en dus toch een of ander nut te vinden, dat den dommen democraat moet imponeeren. Dat is natuurlijk altijd te doen, kunst dient wel voor iets en een chauffeur die Jozef in Dothan komt te lezen, zal allicht minder menschen overrijden dan een die een dozijn exports gedronken heeft.

Maar ten eerste weten sommige staatslieden tegenwoordig al goed genoeg waarvoor zij de kunst kunnen gebruiken en waarvoor ‘kunstenaars’ zich laten gebruiken. En ten tweede is het cijfervast nut, dat ook op de kunsten te berekenen is, juist niet datgene waarvoor deze kunsten de hulp en den steun van het staatsmaecenaat verdienen.

Zij die eenig begrip hebben voor kunst pleiten daarom voor ondersteuning van de nuttelooze kunst, behoorend tot een andere wereld dan die van de berekenbare belangen en juist daardoor noodzakelijk, onvervangbaar, essentieel.

Legt men geen sterken nadruk op die nutteloosheid, dan voert staatsmaecenaat vroeg of laat tot gecamoufleerde inmenging, die den kunstenaar der toekomst de dertig zilverlingen zal doen vervloeken.

In plaats van den staat voor te rekenen dat het gevraagde geld langs verre omwegen toch op een of andere wijze terugkomt, houde men hem voor dat hij het juist best zal besteed hebben als hij er nooit iets van terugziet. Dan juist zal het van het tastbare en materieele geheel en gansch in die immaterialiteit zijn omgezet, wier bloei het grootste belang is van de gemeenschappen.