Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 5

[p. 61]

Het bibliografisch museum van den heer Klemm.

De bibliografische verzameling van den zelfs in Duitschland weinig bekenden heer Heinrich Klemm te Dresden; is allerwaarschijnlijkst de belangrijkste bijzondere verzameling kostbare boeken van het vasteland van Europa. Haar bezitter heeft zijn geheele leven besteed aan het verzamelen van de verwonderlijke schatten, opgesloten in zijn huis, No. 14 Forststrasse, en haar aard en waarde kunnen gemakkelijk uit de volgende opsommingen blijken. De heer Klemm bezit niet minder dan 140 drukken van de eerste persen van Mentz, beginnende met den zoogenaamden 42-regeligen Bijbel van Gutenberg en eindigende met de voortbrengselen van de familie Fust-Schöffer in 1555, het jaar waarin zij uitstierf; hij bezit ook 160 drukken van de eerste Straatsburgsche drukkers; in aanmerking nemende het ontvoeren der eerste schatten naar Parijs door den eersten Napoleon.

Deze en andere incunabelen van 1450 tot 1470 zijn in dit museum chronologisch gerangschikt, beginnende met Mentz en eindigende met het eerste te Parijs gedrukte boek van 1470; de boeken na dien tijd zijn volgens plaats van uitgave gesteld. Van de acht bekende pergamenten exemplaren van Mazarin's Bijbel, bezit de heer Klemm het beste. Men zegt dat het aan Keizer Karel den vijfde heeft toebehoord, en het is het eenige versierd met miniaturen. Het is rijk gebonden in den vroege-renaissance-stijl, en de platten bestaan uit verschillende houtsoorten, die kunstig te zamen gevoegd zijn door zilveren beslag en sloten. De bladen zijn alle van het fijnste pergament, met breede witte randen en elke regel van de 641 bladen, met uitzondering van de laatste blz. van het eerste deel, is onderstreept met roode inkt en omgeven van een dubbele roode lijn. Elk boek van den geheelen Bijbel

[p. 62]

begint met een groote gekleurde en rijk met echt goud opgelegde initiaal; aan elke initiaal is zelfs een heerlijke randversiering verbonden loopende over de geheele lengte en breedte van de blz. Er zijn er niet minder dan 104 van deze in den Bijbel, alle nog zoo frisch en schoon als waren zij zoo even vervaardigd. De twee deelen bevatten niet minder dan 1334 versierde hoofdletters, enz de eene nauwelijks op de andere gelijkende. Klemm's ex. is zelfs eenig, omdat het, in plaats van houtsneden op afzonderlijke bladen, zoo als men die gewoonlijk aantreft in de boeken van de opvolgers van Gutenberg, zeer schoone illustratiën bevat op den zeer breeden ondersten rand van de blz., die rijk versierd zijn met arabesken in goud en kleuren. Indien dit boek niet aan Keizer Karel den vijfde heeft toebehoord, valt er toch niet aan te twijfelen dat het voor een ander vorstelijk persoon is gemaakt, daar niemand anders in dien tijd in staat zal geweest zijn het te betalen. Men heeft er den heer Klemm reeds fl. 60.000 voor geboden; maar hij wil het niet afstaan. Men vindt ook in zijne verzameling een zuiver en compleet ex. van Gutenberg's Catholicon, een pergamenten druk van Fust en Schöffer's Bijbel van 1462 en ook den Bijbel uitgegeven door Schöffer alleen in 1472. Van de Straatsburgsche drukken, is misschien de Biblia Germanica, de eerste in het duitsch gedrukte Bijbel - gedrukt omstreeks 1466 door Heinrich Eggestein - de voornaamste; en de negende druk van dit boek, vervaardigd in het jaar van Luther's geboorte, ontbreekt bijgevolg ook niet aan des heeren Klemm's boekenplanken.

Van de uitgestrekte hoeveelheid van andere bibliografische rijkdommen kunnen wij slechts eenige voorbeelden aanhalen. De heer Klemm bezit het eerst gedrukte plantenkundige boek, den Hortus Sanitatis van Mentz, 1484 met gekleurde houtsneden; het eerste reisboek van Breidenbach, Heilige Reysen gen Jherusalem (1486?), den eersten kompleeten duitschen kalender, gedrukt in 1481 te Augsburg, het eerste gedrukte boek over sterrekunde, Neurenberg, 1472; in 't kort,

[p. 63]

de eerste gedrukte boeken van bijna alle takken van wetenschappen en letterkunde zijn in het museum van den heer Klemm te vinden. Hij heeft een ex. van den laatsten druk van het Psalter van Mentz (voor het laatst gedrukt met die vervaarlijk groote letter in 1516) waarvan zooals men zegt nog slechts twee ex. bestaan, beide in de Bibliothèque Nationale te Parijs. Hij heeft bijna al de incunabelen van de saxische steden, waar de boekdrukkunst eerst in het begin der zestiende eeuw werd uitgeoefend, te Meissen in 1520 en te Dresden in 1524. Onder de curiositeiten van zijn verzameling vindt men een gebedenboek, gedrukt door den Hertog Frederik Willem van Thuringen. Andere niet minder belangrijke bijzonderheden zijn een druk van de Pauselijke Bulle in het latijn en duitsch, die door Luther in 1520 te Wittenberg verbrand werd, en de oorspronkelijke houtsneden van aflaatbrieven. De catalogus van het museum is een waar monument voor de boekdrukkunst, alsook voor den onvermoeiden ijver van den verzamelaar.

Ant. M.