Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 2

[p. 497]

Mengelingen,
van letterkundigen, socialen, staatkundigen en wijsgeerigen aard.

ORNAMENTE DER GEWEBE, von Friedrich Fischbach. - Dit te Hanau bij G.M. Alberti verschijnend werk verdient de bizondere belangstelling van allen, die in de kunst eene kracht vereeren, welke bestemd is het maatschaplijk leven meer en meer weldoend en verheffend te gaan doordringen. Wij zijn gelukkig, sints lang, van het vooroordeel te-rug-gekomen, dat een slecht landschapschilder boven een voortreflijk schrijnwerker staat en dat een geniale kleedermaker iets aan een drogen muziekmeester te benijden zoû hebben. - De Heer Fischbach is iemant, die zijn studievak - de kunst der weefsels en borduursels - wijsgeerig en poëetiesch opvat: Hij toont aan, wat de beoefening der geweven ornementen vruchtbaar maakt ook voor kunstenaars in metalen en andere harde stoffen. Hij heeft voor zijn werk de bekende rijke verzameling van den Heer Kanunnik Bock naar genoegen kunnen gebruiken en van der jeugd af alom opgemerkt, verzameld, geteekend, geklasslficeerd. De uitvoering der chromo-platen, die 120 in getal zullen zijn, is uitmuntend, en voor zoo ver de druk geen recht aan de oorspronklijke kleur of glans kon doen, wordt door omschrijving de juiste waardeering van het origineel verzekerd. Iedere aflevering bevat 40 platen: stoffen van oostersche, byzantynsche, saraceensche, spaansche, italiaansche, borgondische, lyonsche, nederlandsche en duitsche bewerking. Van de 11^e tot de 17^e Eeuw worden in het verschenene vertegenwoordigd. De prijs van het geheele werk zal zijn 144 mark, d.i. voor elk derde 48 mk; exemplaren op karton 54 mk. Uitvoeriger text verschijnt bij het slot.

A.Th.

HET WOORDTJEN VAN, ALS EIGENDOMSTITEL. - Het Nieuws van den dag vermijdt met loffelijke zorg, te spreken

[p. 498]

van den Bisschop van Roermond; het zegt altijd de Bisschop te Roermond (N^o 2641, 9 Okt. 1878). Natuurlijk. Als men van voor een substantief zet, dan beteekent dit, dat de persoon, door het woord aangeduid, dat aan dat woordtjen voorafgaat, eigendomsrechten heeft over het voorwerp, aangeduid door het woord, dat op van volgt. Als men zett'e: de Bisschop van Roermond, zoû ieder-een natuurlijk denken, dat men de stad Roermond, wat zeg ik? al de lokaliteiten, die onder het Bisdom sorteeren, aan Mgr. Paredis prezent gaf. De Koning der of van de Nederlan den, is het Soevereine Hoofd der Regeering, de Vader van het gezin heeft over het gezin in vele opzichten te beschikken, de meester of hoofdonderwijzer van deze of gene school kan gehoorzaamheid vorderen van de schoolbevolking. Derhalve zoû het tot geheel verkeerde gevolgtrekkingen, allerlei misbruiken enz. leiden, als men zeide: de Bisschop van Roermond. Men behoort te zeggen: de Bisschop te Roermond. Het heeft echter wel eenige moeilijkheden in. Bijv. als Mgr. Snickers, Mgr. Guibert, of Mgr. Steins te Roermond logeeren, zijn zij dan ook geen Bisschoppen te Roermond? - Men zegt Burgemeester van Amsterdam. Maar hoe nu met den Gemeenteraad? Is dat: de Gemeenteraad van Amsterdam? Maar wij hebben gehoord, dat wat achter het woordtjen van staat, altijd toebehoort aan den gene, die het woordtjen voorafgaat. Kan er dus wel te gelijk sprake wezen, van een Burgemeester van Amsterdam en een Gemeenteraad van Amsterdam? Schrijft men daarmeê aan Amsterdam niet twee eigenaren toe? Zoû het niet voorzichtiger zijn, te zetten: de Gemeenteraad te Amsterdam? En ook de Burgemeester te Amsterdam? En de huizen te Amsterdam? - Men zegt het lid van mijn vinger. Maar de vinger is toch geen eigendom van het lid! Zoû het niet voorzichtiger zijn, voortaan te zeggen: het lid aan mijn vinger? Men zegt de moeder van mijn kinderen; maar staat dit de uitdrukking de vader van mijn kinderen niet een weinig in den weg? Zoû het niet beter zijn te zeggen: de moeder, met betrekking tot mijn kinderen? de rand aan mijn hoed? de kaart, rakend of beteekenend Europa? De kapitein, betrekkelijk de kompanjie? De vorm, opzichtelijk den brief? De loop, wat aangaat den Rijn? Het Nieuws in of op den dag? - Hoe moeten wij aan met op slag van driën, de smaak van den journalist, den vólkswaan van den dag?

X.

[p. 499]

BALKEN EN SPLINTERS. - In N^o 41 van den Ned. Spectator komen weêr een tal van aanmerkingen voor op de taalvergrijpen, door dezen en genen begaan. 't Is jammer, dat de Spectator zijn gispen en vóordoen niet met eenige bewijzen stevigt. Hij schrijft bijv. bl. 322 ‘vernalatigd’, voor verwaarloosd, ‘ter wille’, ofschoon wil mannelijk is, ‘Shakespeariaansche stukken’, voor stukken van Shakespere, zeker een der onuitstaanbaarste germanismen onzer Eeuw; op bl. 324 wordt als verbeterde lezing opgegeven: ik wenschte liever niet van iemand te moeten spreken. Wanneer zal men toch de pleonasmen ‘ik wenschte gaarne’ en ‘ik wenschte liever’ - voortbrengsels eener overdreven (voorgewende?) bescheidenheid - eens gaan afleggen? Men bedoelt: ik wenschte, of ik zoû gaarne, ik had gaarne. Het is niet de daad van wenschen, die men gaarne doet; dat wil men niet zeggen. Het woord vervorderen (bl. 324) wordt afgekeurd; 't is toch al een eeuw of drie in gebruik. Tot de ‘uitingen’ van het kritiesch orgaan, in het zelfde N^o, behoort ook deze volzin: ‘Hij behandelt de stelling, door Bérard-Varagnac verdedigd, dat het logenachtig is dat sommige Shakespeariaansche stukken door Bacon zouden geschreven zijn.’ Zulk een volzin herinnert ons den huisvader, die kortheidshalve zijn zoon Bart ‘Bartelemeeuwissie’ noemde.

M.

DICHTERLIJKE KORRESPONDENTIE. - In de helft der vorige Eeuw vergaderden om de veertien dagen ten huize van een amsterdamschen vriend der kunst eenige beoefenaars der letterkunde, die tevens wat aandachts over hadden voor oud en nieuw schilderwerk. De pogingen, door den jongste hunner, met name - Pieter van Tol Abrahamsz, volijverig aangewend, om verwaarloosde schilderijen en onopgemerkte prenten in eere te herstellen werden niet altijd door de ‘fiere’ Magistraat dier dagen gewaardeerd. Dit gaf aanleiding tot het hier volgend woord van zijn kransgenoot Mr. Wouter van Balen:

Gy, die door godendrift verrukt
Zoo menig agtbaar schildery¹,
(Den roem van de Amstelstad aan 't Y)
Aan stof en muizen hebt ontrukt;

1 Een overvloedig bewijs, dat men in de vorige Eeuw nog wel deugdelijk schilderij onzijdig maakte.

[p. 500]

 

Gy, die daar dag aan dag gebukt

 

Op roestig brons of geele prent

 

Geen hooger jonglingsweelde kent,

 

Dan dat het eindlyk u gelukt

 

Een langvergeten, onbekend

 

Geringkraagd¹ Amsteldamsch Regent

 

Te noemen by zyn waaren naam,

 

O! zoo de nyd de bloesems plukt

 

Van Tol! die de Amstellandsche faam

 

Wil winden om uw donkre vlegt,

 

Paneelbeschermer zonder blaam!

 

Daar komt een tyd dat vroed en regt

 

Een oudheidminnend Amsteldam

 

Geen eerplaats langer u ontzegt,

 

En - fiere Zoon van Abraham!

 

U hooger stelt dan... Van der Stam².

Het andwoord liet zich niet wachten, en luidde:

Gy zégt, myn jonglingshart ként geene hoogre weelde,
Dan 't staren op een oude én halfvergane prént,
Gy meent, dat nooit iets meer my door de zinnen speelde,
Dan 't geen ge als roestig brons of geel papier sléchts ként;
Gy meent dat heel myn eer sléchts hierin is geleegen,
Iets meer te zyn op aard dan ... zeekre Van der Stam,
Geloof me, gy ziet mis én ként my niet tér deegen,
Ik min op d' aarde meer - ik min myn Amsterdam.
Ja! 'k héb u lief, myn stad, u én uw grootsch verleeden,
Waarvan zoo meenig wérk na eeuwen tót my spreekt:
Is 't dan een goede zaak, waarvoor ik héb gestreeden,
Al schynt hét dat myn stém voor doove Heeren preekt,
Welaan, trék dan mét my den deegen uit de scheede³,
Gy, Zanger! die de hand in 't willig speeltuig slaat,
Doorsteek dan, zoo ge kunt, hén die de konst vertreeden:
Én Amstels oude roem vindt by uw hulpe baat.

1 Men ziet hieruit, dat ringkraag niet alleen beteekent de koperen keelplaat der Landftormofficieren in 1813; maar tevens wat de Franschen noemen une fraise.

2 Een kunstkooper dier dagen. Als variant is er later bijgevoegd: ‘Uw standbeeld opricht op den Dam.’ Van dit standbeeld heb ik verder niet gehoord; maar anders dunkt mij de tijd toch wel gekomen, dat het Gemeentebestuur pogingen als de hier aangeduide met groote waardeering begroeten en ondersteunen zoû. Wij beleven, wat verlichte en edelmoedige kunstliefde aangaat, immers een allergelukkigsten tijd?
Red.

3 Men schrijft aan Van Tol het opzet toe het rijmen van woorden met en zonder sluit-n te hebben willen invoeren. Dit was amsterdamsch, zeide hij.