Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 137]

Novellen van Walschap

Gerard Walschap, De dood in het dorp
Het Kompas, Mechelen. De Spieghel, Amsterdam

Het is zelden dienstig voor een schrijver zijn werk in omgekeerde chronologische orde onder de oogen te brengen van het publiek. Dat is nochtans de wijze waarop Walschap is te werk gegaan. Eerst kregen we zijn korten roman Adelaïde, die terecht grooten opgang heeft gemaakt en waarvan men nooit genoeg de sterke kwaliteiten zal bewonderen. Daarop volgden vier vertellingen, gebundeld onder den gemeenschappelijken titel Volk. Al biedt deze bundel ook goed werk, de vertellingen staan niet op het plan van den roman Adelaïde. Met dit derde boek, De Dood in het Dorp, een bundel kortere novellen, maakt de curve van den schrijver een diepe duikeling, terwijl het tegenovergestelde zou gebeurd zijn, ware dit werk verschenen in de orde waarin het geschreven werd. Zoo gretig deze novellenbundel ware aanvaard geworden vóór de beide andere boeken waren verschenen, zoozeer stelt hij ons thans teleur. Niet omdat deze novellen geen hoedanigheden, geen groote hoedanigheden zouden hebben. Zij hebben die wel en kondigen reeds het meesterschap aan dat in de twee hooger vermelde boeken voller tot uiting komt. Men vindt hier reeds den vlotten stijl, de levendige voorstelling, den geestigen en onderhoudenden verteltrant, de vaardigheid waarmee hij een verhaal in elkaar steekt en afspint, al rijke gaven die dit zondagskind blijkbaar van huize uit heeft meegekregen. Maar hij heeft ons gewoon gemaakt aan het gebruiken van een strengen maatstaf, waartegen het hier gebodene niet altijd bestand is.

Dit boek bewijst een ondienst aan de twee vorige. Het legt opnieuw de gansche chemie bloot van Walschap's literatuur en die chemie is niet altijd even verkwikkelijk. Van verschillende zijde is bezwaar gemaakt tegen het feit dat hij in Adelaïde een ziekelijk, een abnormaal geval heeft behandeld. Hij heeft het echter gedaan op zulke meesterlijke wijze en met zooveel realiteitszin, dat ik hem de keus van een beperkt onderwerp niet kwalijk zal nemen. Anders wordt het echter, wanneer hij de keus van abnormale of ziekelijke gevallen tot systeem gaat verheffen. Dat is wat gebeurt in dezen bundel. Talrijke personages dragen min of meer duidelijke teekenen van ontaarding. De voorbestemdheid die in een afzonderlijk geval als Adelaïde niet opvalt, doet bij seriegewijze behandeling aan als systeem en verlamt de belangstelling. Wat in Adelaïde als ontleding en groei kan worden beschouwd, gaat men in deze reeks novellen voelen als een soort pseudo-wetenschappelijk determi-

[p. 138]

nisme, dat groote kunst in den weg staat. De personages van deze verhalen ziet men niet langer als gewone, d.i. normale elementen van het gebeuren, elementen die een onbeperkt aantal mogelijkheden insluiten, maar als pionnen op een schaakbord, wier vrijheid van handelen is beperkt, wier mogelijkheden zijn afgeknot, ja erger, wier noodlottig einde door hun getareerdheid vooruit is aangegeveh. Zij sluiten voor ons om zoo te zeggen geen verrassingen meer in, wat de belangstelling natuurlijk fel doet afnemen, in spijt van de groote plasticiteit van de vertellingen en de diep gevoelde menschelijkheid die de schrijver er weet in te leggen.

Al wat de vrijheid van de personen beperkt, beperkt hun verantwoordelijkheid en maakt ze minder belangwekkend. Om iets dergelijks te hebben geschreven over de romans van Unamuno, heeft A. Mussche mij destijds verweten niets te begrijpen van het hartstochtelijke Spanje en waarschijnlijk ook niets te snappen van Dostojewski. Dostojewski schildert inderdaad ook abnormale gevallen, uitzonderingswezens. Daar is b.v. zijn vorst Myschkin, de Idioot, die een epileptieker is. Maar het zal bij niemand opkomen te beweren dat de epilepsie determineerend is voor de figuur van Myschkin, die hemelhoog boven dien ziektetoestand uitrijst.

Bij vele helden van Walschap is dit niet het geval. Zij zitten vast aan hun tare en gaan er aan ten gronde met een genadeloos fatalisme, dat zelfs eenigszins verwondert bij een katholiek schrijver. Maar dit is een andere historie, waarover de schrijver ons geen rekenschap verschuldigd is.

Wel kunnen wij het hem echter euvel nemen dat hij tweemaal dezelfde waar verkoopt onder verschillenden naam. Verscheidene novellen van dezen bundel zijn inderdaad geheel of gedeeltelijk verwerkt in de langere verhalen van Volk; wat nog maar een half kwaad zou zijn, maar gansche brokken van het eene boek vindt men woordelijk terug in het andere. Dat zijn practijken welke de man die aan de spits staat van de Vlaamsche vertelkunst aan feuilleton-schrijvers zou moeten overlaten.

Karel Leroux