Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 1]

[Nummer 1]

Maurice Dekobra

Maar wat moet ik hooren, beste vriendin, lees je Dekobra? En lees je Dekobra in het openbaar, zóó maar, in de veranda van je vacantiehotel, in de trein, ten aanschouwe van een ieder die over je schouder gelieft te kijken? Dat moest je toch niet doen, mijn waarde! Er zijn toch dingen die men alleen in de eenzaamheid - of beter nog die men heelemaal niet doet, als men zichzelf respecteert!

Je antwoordt me dat Dekobra immers beroemd is? Anderhalf millioen exemplaren van zijn boeken verkocht, tot nu toe, alleen in Europa, zeg je? ‘Le romancier européen’? Vertaald in dertien talen?

Het is waar, dat kondigen zijn uitgevers overal aan. En verspreiden reproducties van een foto, waarop hij in zijn werkkamer te zien is, omgeven door portretten van zijn bewonderaarsters. Maar, mijn beste, als een bepaald model van japon door anderhalf millioen dames gedragen wordt - draag jij 't dan? Vind je 't dan niet bijna altijd of te banaal, of te opzichtig, te fraai? Die vragen stellen is ze beantwoorden. Je interieur is er te persoonlijk van cachet voor, je eigen voorkomen te onnavolgbaar van verzorgde en genuanceerde eenvoud.

Ik zal je eens wat zeggen. De taal waarin Dekobra zijn boeken schrijft is óók banaal, opzichtig en quasi-mooi, quasi-geestig. En - neem mij niet kwalijk - jij kunt dat niet weten, niet zelfstandig opmerken althans. Als niet-Fransche zou je daarvoor eerst jaren in Frankrijk hebben moeten wonen, en dat heb je niet gedaan, je bent tot ons aller genoegen bij ons gebleven. Maar iedere Française van beschaving voelt het dadelijk. Laat mij je nu voorbeelden noemen van hetgeen zij, en elk eenigszins ter zake kundige, gevoelt bij Dekobra's proza.

‘Ausculter le récepteur,’ dus: ‘het toestel ausculteeren’, voor ‘luisteren aan de telefoon’ - ‘décupler le voltage de ses voluptés’, d.i. ‘het aantal volts van zijn wellust vertienvoudigen’, voor ‘meer plezier hebben’ - ‘offrir le stradivarius de votre sensibilité à l'archet de vos courtisans’, d.i. ‘de stradivarius van uw gevoeligheid aan de strijkstok van uw aanbidders bieden’, voor ‘u laten liefkoozen’ - zijn uitdrukkingen van een belachelijke gezochtheid, die geen gevoel vertolken, niets doen zien tenzij onwaarheid, enkel ten doel hebben een even ziellooze als onmachtige

[p. 2]

vernuftigheid te laten blinken. Men behoeft ze maar te vertalen om dat onmiddellijk mee te voelen. Leege opzichtigheid, anders niet. En dan die quasi-luchtige, tevens quasi-‘fatsoenlijke’ opschik! ‘Votre anatomie’ of ‘votre académie’ in plaats van ‘votre corps’, tot een vrouw gezegd. In La Madone des Sleepings geeft Dekobra zijn meest geliefde persoon, een met wie hij het altijd eens is, die dingen in de mond en vindt het blijkbaar nog wel aardige vondsten, tegelijk duidelijk, vroolijk, puntig en kiesch. Het zijn echter - ieder geletterde in Frankrijk weet 't - heel oude, sinds lang verkleurde opsieringen, nog alleen bij zesde-rangs stilisten in gebruik. Zoo zegt hij ook liever ‘anomalie’ dan ‘étrangeté’ en verkiest ‘alacrité’ boven ‘joie’ of ‘contentement’: dat klinkt geleerder, ongemeener, ofschoon de beteekenis precies gelijk is. Banaliteit die voor iets fraais wordt aangezien... ‘Péripatéticienne’, dat hij graag gebruikt voor ‘prostituée’ (van péripatéticien, rondgaand philosoof, volgeling van Aristoteles) is ongeveer het equivalent van ons woord ‘straatnimf’. Aardig, niet waar? Zoo beschaafd, zoo guitig - en tegelijk ietwat superieur-ironisch. Maar, mijn beste, het grapje is al zóó stokoud, dat velen het niet eens meer als grapje herkennen. En wat zeg je er nu zelf - bij nader inzien - wel van als iemand in een gesprek ongeveer als volgt redeneert: u beweert dat we met ons drieën zullen zijn, maar nee hoor, u hebt me gewaarschuwd en daar ‘un homme averti en vaut deux’, zullen we met ons vieren wezen? Word je er niet een beetje wee van? Maar de volgende geestigheid moet ik je eerst verklaren. Een vrouw wil niet dat haar man zal leven van geld dat zij van haar minnaars zal krijgen en hoe brengt ze die nobele, ofschoon negatieve wensch, nu onder woorden? ‘Je vous estime tout de même assez pour ne pas transmuer vos poumons en branchies.’ Nog niet begrepen? Wat bedoelt ze met kieuwen in de plaats van longen, vraag je? Je moet dan weten dat voor ‘souteneur’ ook wel ‘maquereau’ gezegd wordt en dat dit woord oorspronkelijk ‘makreel’ beteekent... Is dit nu niet iets om heelemaal misselijk bij te worden? Of - met Dekobraasch ‘fatsoen’ gezegd - ‘onpasselijk’?

In de grond is hij anders zoo ‘fatsoenlijk’ niet, dat heb je natuurlijk gemerkt. En je kent me genoeg om te weten dat niet ik hem dat kwalijk zal nemen. Het is soms boeiend om van een voorname vrouw te lezen die vele minnaars en zelfs eenige tegelijk heeft. Sadisme is wel een belangwekkend verschijnsel. De hedendaagsche vrijheid van het vrouwelijk liefdeleven is te begrijpen en denk je dat ik niet in staat ben, op z'n tijd een plastische weergaaf ervan te waardeeren? Maar Dekobra legt 't er zoo dik op! Hij is zoo overdreven-handig in het prikkelen met erotische bijzonderheden!

[p. 3]

Zijn vrouwelijke figuren zijn zoo erg verliefd, ook... zonder liefde! En dan, hij wordt soms bepaald onsmakelijk. Herinner je je dat ‘bain de siège’ in de Madone? Heb je begrepen wat hij op blz. 41 van dat boek met zijn dialoogje over ‘large’ of ‘niet large’ bedoelt? En wat er op blz. 90 met ‘entre les mains’ gesuggereerd wordt? Nu ik je aandacht erop vestig, zul je 't zeker begrijpen; een vrouw begrijpt veel; vraag intusschen maar liever aan je man, en niet aan mij, of je gissing juist is.

Dekobra vleit zijn menschen... Daar een ieder in liefde belangstelt, vertelt hij veel van liefde, en geeft 'm dan flink van katoen. Daar de lezers 't zich bij de vorming van hun voorstellingen graag makkelijk maken, discht hij hun hoofdzakelijk bijzonderheden op die men in alle kranten kan vinden: komt Russische kunst b.v. ter sprake, dan noemt hij Nijinski en de Wolga-zangers. Daar men graag griezelt, trakteert hij ons op een terechtstelling per revolver, op een moord, op doodsangst van ‘sympathieke’ personen, die natuurlijk op 't laatste moment nog uitredding vinden. Daar men graag ‘chic’ is (het ordinaire woord is hier het ware), graag ‘voornaam’, tikken zijn personen tusschen twee zinnen met de wijsvinger aan cigaretten die ze haalden uit platina-doosjes, met diamanten bezet; om diezelfde reden smijten ze met geld, reizen in internationale luxetreinen en achten zich ongelukkig als ze nog maar 5000 pond sterling per jaar te verteren hebben. Daar men zoo z'n ideeën heeft over het Bolsjewisme, zonder er intusschen het rechte van te weten, ‘spuwen’ de Bolsjewisten bij hem ‘op God’, moorden dat 't een lust is, zijn eigenlijk niet anders dan ‘bourgeois ratés’. En Lenin was een beroepspoliticus... Sowjet-gezanten zijn natuurlijk erg... chic alweer en soupeeren met meisjes van plezier als dessert. Ook leggen ze 't aan met voorname dames...

Hij vleit ons - en hij doet het om het geld. Er is geen enkel dieper gevoel in zijn werk, geen enkel idee; als zedentafreel heeft 't geen andere waarde dan een reeks van krantenknipsels en de eenige lyriek die er min of meer in geuit wordt, is die van een grof pleziermaker en een naïeven, ijdelen klatergoudaanbidder. De ‘ridderlijkheid’ van de hoofdpersoon in La Madone is gips voor marmer. Mogelijk dat Dekobra zelf nog wel fijnere gevoelens kent - men zou het soms bijna denken - maar die houdt hij dan vóór zich, die zijn niet gewild, daar is geen sou mee te verdienen.

Weet dan ook wel dat de roem van Dekobra niets is dan een mythe, een baatzuchtig uitgeversverzinsel. Hij is bekend, geliefd bij de honderdduizenden die niet beter zijn dan hij; maar ik verzeker je dat er in Frankrijk geen criticus van stand is - van intellectueele stand, natuurlijk! - die zich verwaardigt een man als Dekobra nog

[p. 4]

te bespreken. Ik heb hier twintig boeken staan met inlichtingen en beschouwingen over de moderne Fransche letteren; er is er niet één waarin Dekobra zelfs maar gehoond, zelfs maar genoemd wordt. ‘Dat zijn natuurlijk weer die hoog-litteraire heeren die een eenvoudig lezer zijn plezier niet gunnen’. Neen, mijn beste, dat zijn veelzijdige denkers en gevoelers, volstrekt niet enkel ‘mannen van 't vak’, maar integendeel menschen met liefde voor alle uitingen van schoonheidszin en leven, critici die - ja, natuurlijk - de z.g. ‘moeilijke’ maar in wezen zoo eenvoudige kunstenaars als Proust, Mauriac, Romains, Claudel, Duhamel bovenaan stellen, maar die ook Maurois, die zelfs Benoît en Claude Anet (toch ook slechts fabrikanten, deze twee) nog kunnen waardeeren. Ze zwijgen eenparig over Maurice Dekobra. Er zijn woorden en namen die men in behoorlijk gezelschap nu eenmaal niet uitspreekt.

En met de boeken van zulk een schrijver loopen de beschaafde Hollandsche dames tegenwoordig in haar tasch! Want je bent de eenige niet. Het gros moet weten wat het doet; maar jij bent er te goed voor. Een ordinair cynicus, die ons met te groote ijver kittelt waar we graag gekitteld worden en die dat doet om de duiten - weet je waar me die aan herinnert? Aan de hotelbediende die zijn klant ‘mon Prince’ noemt en aan... publieke vrouwen. Jijzelf weet dat men slechts glimlacht om kruiperige leveranciers en bedienden; je man zal je zeggen dat men die vrouwen met beslistheid afdankt als ze al te nadrukkelijk worden, ons geen enkele illusie meer laten. Maar neem dan ook van mij de raad aan: dank Dekobra af. Hij is niet in stijl met je zuiver gevoel, je kiesche wijze van omgang, je sober-rijke, harmonieuze ontvangkamer, waar ik spoedig weer eens hoop te komen praten - over wat anders.

Bandoeng, October 1930

J. Tielrooy