Bzzlletin. Jaargang 29

[p. 57]

Terugschrijven
Anthony Mertens
Aan meneer Taats

Geachte heer Taats,

Tussen alle beslommeringen door wil ik u laten weten dat ik u niet vergeten ben. Er zijn momenten dat u in mijn geest binnentreedt, er wat rondwandelt of u er gewoonweg te slapen legt, ik heb u in het oog maar u bent al weer weg voordat ik u ter begroeting een hand heb kunnen geven. Toch meen ik u goed te kennen, al hebben wij elkaar nooit daadwerkelijk ontmoet. Uw signalement is niet meer dan een knipoog, een blik van verstandhouding. Misschien ga ik nu al te ver, misschien bent u niet meer dan oogopslag, niet meer dan de belofte van een ontmoeting.

U lag in bed toen ik u voor het eerst gewaar werd. Dat is een typische gewoonte van u: elke keer weer als ik u ontmoet bent u net aan het wakker worden of anders staat u wel op het punt in slaap te vallen. Lijdt u aan vallende ziekte? Op een of andere manier associeer ik u met dat merkwaardige moment van absentie dat vooraf gaat aan een epileptische aanval op de geest, waarbij alles door de war wordt geschud. Een leptosoom bent u anderzijds ook weer niet.

Die eerste keer aarzelde u de werkelijkheid van alledag tegemoet te treden omdat u op uw beurt bezocht werd door een gedachte die zich aandiende als een balorig kamermeisje in een derderangs hotel. U rook de muziek, Debussy, Rameau, de noten waaiden uw geest binnen als onwelriekende geuren (sporen van het verleden?) En onmiddellijk wist ik waar u het over had, want muizenissen dienen zich altijd ongenood aan.

Aanvankelijk dacht ik nog dat u een methode zocht om de onnutte gedachten de nek om te draaien om plaats te maken voor de gedachte waar u al maanden lang op lag te wachten. De gedachte van overgave, meende ik uit uw mond te kunnen optekenen. Of was het gedachte aan overgave? Terwijl u overvallen werd door de eerste de beste brandende kwestie waarom u niet had gevraagd, maakte het verlangen zich van u meester om u over te geven, ja aan wat of wie? Aan uw vijand of uw geliefde? De woorden waar u zich van bedient (of moet ik zeggen: de woorden die zich van u bedienen) hebben altijd een ambivalent karakter. Soms heb ik de indruk dat u de woorden uitbraakt, omdat u er teveel hebt ingedronken (misschien dat u daarom te laat opstaat?). Dan weer komt het mij voor dat uw woorden een geheime code bevatten (dat ze over geven en nemen gaan) waarvan de sleutel tot ont-

[p. 58]

cijfering in de woordloze wereld is achtergelaten.

Daarom kwam ik ook terug op mijn aanvankelijke veronderstelling dat u het nutteloze van het nuttige wilde scheiden, want ja, voor je het weet, heeft het nutteloze zich verschanst in het nuttige en omgekeerd. De mooiste gedachten schieten te voorschijn uit de vuilnisbak van onze geest (niemand weet dat beter dan de morgenster die in alle vroegte de straten en pleinen afschuimt). Daarom had u net zo goed de gedachte over Debussy zijn gang kunnen laten gaan om u te concentreren op de stank die ze verspreidde.

Ik kwam u tegen op een achteloze zaterdagmiddag en voor ik het wist had u bezit van mij genomen, terwijl ik maar niet de kans kreeg u langer dan een oogopslag te beschouwen. Onnutte indruk? Onuitwisbaar in ieder geval, ik heb al die jaren na uw eerste verschijnen over u doorgedacht als de belofte aan iemand die, om een collega van u te citeren, mij langzaam maakt. Ik zal u zeggen mijnheer Taats, tot welke slotsom ik ben gekomen, al zult u direct begrijpen dat van elke slotsom de voorlopigheid het belangrijkste kenmerk is. In de eerste plaats kom ik u altijd tegen op onbewaakte ogenblikken. Laatst nog toen ik (ik geef het toe - in een wat euforische roes) met mijn fiets in de tramrails bleef steken, over het stuur buitelde en met mijn hoofd op het asfalt stuiterde. Een moment was ik van de wereld en de eerste die mij in de ogen keek, daar in die zuigkuil van stilte, laag boven het koele asfalt, was u, prominent kenner van de acte d'absence. Een oogopslag van u betekende voor mij paniek, zo gauw mogelijk wilde ik de situatie onder controle brengen en daarna was er de dodelijke geruststelling van de flashback: de ondervinding dat ik mijn eigen verdwijning nooit zal meemaken.

Mijnheer Taats, evenwichtskunstenaar op de bal van het weten en het vergeten, u bent mijn beschermengel op die momenten dat onthutsende paniek overgaat in de archaïsche stilte van de wereld.

Wij bewegen ons in een gebied waar zo nu en dan verontrustende geluiden van buiten in doordringen. Soms zie je er een stuiptrekking of een zich lang uitrekken, maar wat je ziet, herken je nooit. We bewegen ons in een wereld waarin niets of niemand herkend wordt, waarin herkenning zelfs een grove belediging is. Wat we zien, voelen, ruiken, horen of proeven, blijft volstrekt anoniem. Daarom geloofde ik u al meteen niet op uw woord, over Debussy en Rameau, over de stinkende muziek, maar luisterde ik naar wat u niet zei.

De wereld waarin u zich beweegt, is gevrijwaard van intenties, zodat er van opzet of misleiding geen sprake kan zijn. Dat ik u ontmoet zou hebben (het

[p. 59]

betekent een grote inspanning om mij aan die gedachte te ontrekken) is fictie, een onbetrouwbare methode om me tot u te kunnen richten. Daarom bevind ik mij ook steeds in een tweestrijd als ik aan u denk. Door u duelleer ik, een duel waarin niemand het opneemt tegen iemand. Het is een strijd van leven op dood tussen weten en vergeten, slapen en wakker zijn, tussen aanwezigheid en afwezigheid. Een strijd tussen, zoals Kierkegaard het beschrijft, de estheticus (die niet deelneemt aan het leven) en de ethicus (die op straffe van verlies zijn keuze verdedigt en volhoudt). Maar bij u mijnheer Taats (spijker in mijn hoofd, naald in een hooiberg) ligt het weer net even iets anders. U voert de strijd op het slagveld van de taal, waar de woorden in al hun onbetrouwbaarheid nu eens tegen u spreken en dan weer voor u (je weet het nooit), terwijl u zo langzamerhand schuimbekkend zelf wel eens aan het woord zou willen komen en dan op uw eigen voorwaarden. (Over dat schuim moeten we het nog maar eens een keer hebben, een collega van u heeft al eens een mooie uiteenzetting gegeven over het schuim van de woorden, woordschuim). Voor die strijd bent u toegerust: u weet ook wel dat wat zich als het zaligmakende vergeten voordoet, een funeste invloed kan hebben op het handelen, en dat in het schrijven herinneren en vergeten vechten om de plaats aan het raam. Mijnheer Taats, omdat u die strijd ondervindelijk maakt, dat u de verontrustende geluiden van buiten de wereld van woorden leesbaar heeft gemaakt, maak ik een revérence voor u. Ik herschrijf daarin een aforisme van Canetti: omdat ik het onthouden niet kan afleren, zal ik mij u blijven herinneren en verberg ik wat ik heb herkend en ervaar het als schuld. Ik sta bij u in het krijt.

Anthony Mertens (1946) is redacteur bij uitgeverij Querido.