Bzzlletin. Jaargang 29

[p. 118]

In memoriam Johan Diepstraten (1951-1999)

foto: Johan van Gurp

Op maandag 13 september jl. overleed op 48-jarige leeftijd Johan Diepstraten.

Johan Diepstraten werkte als leraar Nederlands in Breda, schreef onder meer kinderboeken en was medewerker van het literaire radioprogramma Het zout in de pap. Vanaf 1993 was hij als literatuur- en tv-criticus verbonden aan dagblad BN/De Stem.

Johan Diepstraten was van september 1979 tot juni 1988 redacteur van BZZLLETIN. In die periode verschenen van BZZLLETIN enkele legendarische nummers, en daar had Johan een groot aandeel in. De oplage steeg destijds tot 20.000 exemplaren.

Johan was een inspirerende en geestdriftige persoonlijkheid. Alles wat hij ondernam, deed hij intens en vol overgave. Het was altijd leuk om met hem samen te werken. Helaas is er nu een periode definitief afgesloten, waar ik met heel veel plezier aan terugdenk.

Hieronder enkele persoonlijke herinneringen aan Johan Diepstraten van Camiel Hamans, hoofdredacteur van BN/De Stem en van de door hem zeer bewonderde thrillerauteur Robert Goddard.

Phil Muysson

[p. 119]

Amice,

‘Vriend, welkom,’ was het eerste dat Johan tegen me zei, zo'n kleine tien jaar geleden, toen ik mijn weg naar het Zuiden terugvond. Ik was verbaasd, niet over dat welkom, want zo'n woord hoorde bij Johan's open aard. Het was het predikaat vriend, waardoor ik verrast werd. We kenden elkaar al meer dan twee decennia, maar op gepaste afstand.

Want toen Johan naar Amsterdam kwam om de laatste hand te leggen aan zijn op dat moment reeds grote kennis van de letteren, was ik al een ouderejaars en die bezagen het jonge grut dat zich nog moest bewijzen op zijn best met vaderlijke minzaamheid. Maar Johan bewees zich vrijwel meteen. Niet met luidruchtig geschal in wat indertijd de democratische besluitvorming heette en naderhand niet veel meer dan een stalinistische samenzwering bleek, doch op het terrein waarvoor we allemaal eigenlijk naar Amsterdam waren gekomen: de letteren.

Er was een klein groepje, Brabanders voornamelijk, dat zonder zwaarwichtigheid maar wel met veel gezelligheid zijn eigen plekje bevocht aan de rand van de literatuur. Met een knipoog, maar desondanks met inzet. De letteren waren immers hun grond van bestaan. Johan was een der peilers van dat clubje. Ik hoorde er niet bij, het verschil in jaar van aankomst bleef tellen, maar wat belangrijker was, ik was Limburger, geen Brabander en ik moest dus een grotere mond opzetten om mezelf te overtuigen.

Johan had dat niet nodig, hij studeerde serieus en systematisch en als het tijd was om de zinnen te verzetten, speelde hij met woordjes en met zinnen, een glaasje bier onder handbereik en met een wakend oog op het tv-scherm in de hoek. Zo was Johan immers ook. De literatuur was niet alleen zijn lust en vooral zijn leven, hij was ook een normaal, absoluut niet pretentieus in hogere sferen levend, mens. Een pint, zoals hij zijn versnapering placht te noemen, een voetbalwedstrijd en een Jos van der Valkshow waren even belangrijk als de nieuwste Haasse of de bestverkopende 't Hart.

In de jaren daarna werd de fysieke afstand wat groter. Ik bleef in Amsterdam, maar toch was het niet lastig Johan te volgen. Zijn naam dook met regelmaat op en zijn vertrouwde stem weerklonk via de radio. Hij schreef in de krant en maakte BZZLLETIN, waarin hij diepgravende gesprekken publiceerde met schrijvers. Niet over hun laatste verhouding of hun problematische jeugd, maar over waar het werkelijk om gaat: hun werk. Dat bleek hij elke keer weer zo uitputtend bestudeerd te hebben, dat hij al snel de naam kreeg de beste literaire interviewer van Nederland te zijn.

En hij wist ook anderen aan het schrijven te krijgen. BZZLLETIN had het plan opgevat een speciaal nummer aan Jan Hanlo te wijden en het was Johan die mij overhaalde ook eens voor niet vakgenoten te schrijven en mijn doctoraalscriptie tot een leesbaar stuk om te werken. Driemaal in de week belde hij op. Nooit boos dat het verhaal er nog niet was, maar steeds aanmoedigend. Hij begreep hoe lastig het was te selecteren, over dode punten heen te komen en helder te formuleren. Het was niet langer ik, die Johan vriendelijk vaderlijke woordjes toevoegde, de rollen waren omgekeerd.

Vandaar dat ik verbaasd was dat hij me tien jaar geleden met het gelijkwaardige vriend betitelde. Johan was iemand in de letteren en in de literaire journalistiek, ik niet veel meer dan een overmoedige nobody.

Johan had zich net opnieuw verbonden aan De Stem om wekelijks de vaderlandse literaire productie aan zijn welwillende oordeel te onderwerpen, toen ik hier begon als regelaar en zodoende kregen we

[p. 120]

directer met elkaar van doen, ook buiten het zakelijke. Als Johan een nieuw kinderboek gepubliceerd had, gooide hij het de volgende morgen zelf meteen in mijn bus, want hij wilde weten wat zijn echte publiek, onder meer mijn dochters, ervan vonden. Spraken we elkaar per telefoon, in de boekwinkel, op straat of aan de tap, dan wist Johan zich altijd een van mijn laatste stukjes te herinneren. Over de mislukte sprak hij niet, want je moest een schrijver, ook een inktkoelie voor een dagblad, slechts beoordelen op zijn beste prestaties.

Een paar maanden geleden moest Johan me vertellen dat het vrijwel met hem gedaan was. We hebben samen hard gehuild. Nooit meer je kinderen te zien opgroeien, nooit meer de nieuwste romans te kunnen lezen en van de waarde daarvan zelfs de minst geïnteresseerden te kunnen overtuigen en nooit meer zelf woordjes die van belang zijn op te mogen schrijven, het was een vreselijk en onvoorstelbaar vooruitzicht. Toch zag de eeuwige optimist Johan ook hieraan weer een zonzijde. Hij kreeg nu nog een paar maanden de gelegenheid te worden wat hij altijd had willen zijn: schrijver. En dat heeft hij, zoals steeds, met alle inzet, gedaan. Tweemaal per week liet hij de lezers van onze krant zien wat werkelijk de moeite van het leven, van zíjn leven, waard geweest was.

In zijn boek Made in USA hoort Jan Cremer over de te vroege dood van zijn vriend en collega Gustave Asselbergs. Hij heeft de neiging, schrijft hij, de lange ladder naar boven op te hollen en God goed door elkaar te schudden want ‘je hebt godverdomme weer de verkeerde te pakken genomen’. Datzelfde voel ik nu ook. Johan had eindelijk zijn bestemming gevonden, schrijven over wat er toe doet, en dat had nog jaren voort moeten duren.

Aan het eind van de Roomse begrafenisliturgie zingt het koor normaal ‘In paradisum angeli te deducant’, naar het paradijs vergezellen je de engelen. Die engelen heeft Johan niet nodig: in paradisum tuae litterae te deducant, naar de onvergankelijke eeuwigheid vergezellen je je letters.

Die woorden blijven voortbestaan, Johan, desondanks zal ik je missen.

Camiel Hamans

Johan Diepstraten

I only met Johan three times in all, most recently at his home in Breda last spring. I cannot claim to have known him well. Yet, strangely, I felt as if I did - despite a certain old-fashioned sense of courtesy on his part that meant I was never able to persuade him to call me ‘Robert’ rather than ‘Mr Goddard’. It was, in truth, impossible not to be charmed by his ready humour, his warm-hearted enthusiasm for books and his sympathy for the strangeness of the writing process. He was kind enough to tell me more than once how much he enjoyed my books. Remembering him now, I wish I had told him how much I enjoyed our periodic encounters. I shall miss them.

Robert Goddard