Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 78]

James Brockway
Engelse kroniek

In de vorige kroniek heb ik enkele regels aan het werk van de in augustus overleden schrijfster Olivia Manning gewijd. Sindsdien heb ik haar laatste roman The Sum of Things gelezen, met welke roman haar tweede trilogie (The Levant Trilogy) voltooid is.

De eerste twee delen van deze trilogie waren The Danger Tree en The Battle Lost and Won en alle drie romans hebben te maken met de lotgevallen van Guy en Harriet Pringle, als dit lang niet geheel gelukkige echtpaar en zijn vrienden tijdens de Tweede Wereldoorlog als Britse vluchtelingen uit Oost-Europa in Egypte terecht zijn gekomen.

In de jaren zestig had Olivia Manning al veel aandacht getrokken met haar eerste trilogie The Balkan Trilogy, die over hetzelfde tweetal gaat en over de toestanden in Oost en Zuidoost Europa (Roemenië, Griekenland enz.) toen de Nazi-legers in die landen waren binnengestormd.

Haar kroniek - want zo'n reeks romans krijgt onwillekeurig het karakter van een tenminste quasi-historisch, op de werkelijkheid gebaseerd relaas - heeft vooral te maken met het leven van de burgers die achter de frontlinie leven, en niet in de eerste plaats en rechtstreeks met militaire en politieke gebeurtenissen, die eerder de achtergrond vormen. Een dergelijke benadering ligt vanzelfsprekend meer in de lijn van een romanschrijver die zich meestal bezig houdt met karakter, met mensen, hun doen en laten en hun psychologie. Zo'n benadering ligt ook in de lijn van Olivia Manning en daarom hebben de inhoud en de stille, ironische humor van deze romans veel met Guy en Harriet en de mensen in hun entourage (militairen, academici, Arts Councillieden, enz.) te maken.

Guy Pringle, een uiterlijk vriendelijke maar mijns inziens lang niet sympathieke man, gaat veel te veel in zijn werk en plichten als lector op en Harriet, die hieronder lijdt, zoekt haar heil in uitstapjes en zelfs in lange reizen. In deze jongste en laatste roman gaat zij naar Syrië en Palestina, met inbegrip van de hoofdsteden Damascus en Jeruzalem, wat de auteur de gelegenheid schaft, zulke streken en steden en het plaatselijke leven aldaar te beschrijven.

Dit doet Olivia Manning op een bijzonder plezierige en onderhoudende wijze. De mensen en hun omgeving worden steeds met lichte, levendige toetsen geschilderd en nooit door lange, overdadige en onverteerbare beschrijvingen. Zo is er in The Sum of Things, onder meer, een heel interessant, kleurrijk en amusant (bijna absurdistisch) bezoek aan het Feest van Het Heilige Vuur in Jeruzalem, waar alles tumult en verwarring wordt, zoals bij een voetbalwedstrijd in Engeland tegenwoordig. Men leest:

The barrier crashed down. The crowd toppled forward and as the police shouted warnings and the Greek soldiers howled as though rushing into battle, Lister gathered Harrier into his arms and shouted to her: ‘Stay upright. Whatever you do, don't let them knock you down.’
People pelted past them, striking against them like rocks rushing downhill. One furious blow knocked Harrier out of Lister's arms but he caught her wrist as she fell and held on to her until she was afraid the bone would break. Then another blow sent them spinning into a curio shop. Crashing through the candles that hung over the doorway, scattering rosaries, crucifixes, olive wood boxes, baskets of Jericho roses, they fell into a corner with a table on top of them.

Olivia Manning/Foto: Jerry Bauer.

En over de geestelijke die bij dit feest alles leidt, leest men:

The patriarch, with an eye opened for press photographers, pulled back his beard and arranged his jewels whenever he saw a camera.

In The Levant Trilogy zijn echter wel enkele bladzijden gewijd aan beschrijvingen van het slagveld zelf, daar de auteur in vele passages ook over de jonge, onervaren legerofficier Simon Boulderstone schrijft. In dit laatste deel van de trilogie ligt deze jonge militair in ziekenhuizen, nadat een voltreffer zijn tank heeft geraakt, en het lijkt alsof hij nooit meer zal kunnen lopen.

De empathie, waarmee Olivia Manning de psychische en fysieke ervaringen en reacties beschrijft van iemand wiens onderlichaam tijdelijk verlamd en gevoelloos is geworden is heel overtuigend. Er zijn hier ook portretten van twee jonge vrouwen die achter het front op mannenjacht zijn. Dit zijn de amusant lichtzinnige, egoïste Edwina, die zo graag Lady Lisdoonvarna had willen worden, maar de betrokken Ierse hertog bleek helaas reeds van een vrouw te zijn voorzien; en

[p. 79]

Lady Angela, die met de man (een would-be dichter) van een ander naar Palestina vertrekt waar zij met deze man (en een aanzienlijke voorraad sterke drank) in dure hotels leeft, maar hem niettemin uiteindelijk toch prijs moet geven.

William Golding/Foto: Mark Gerson.

In de ‘blurb’ kan men lezen, dat The Sum of Things een ‘magnifieke’ roman is, waarmee de auteur haar trilogie ‘triomfantelijk’ heeft voltooid. Deze laatste roman van Olivia Manning is echter geen boek waarover men in superlatieven schrijven moet, en het is dit, dit precies, wat ik hier zozeer waardeerde. De roman is met een rustige wijsheid en ironie geschreven. Er is steeds wat aan de gang, de lezer blijft geboeid, niet echter door spannende, dramatische gebeurtenissen en situaties, maar door de intelligentie waarmee alles is gadegeslagen en de gematigdheid en objectiviteit waarmee alles op papier is overgebracht. Als ik enige kritiek heb, dan betreft die kritiek het portretteren van Guy en Harriet Pringle. Deze Guy, met zijn vaste werkroutine en zijn verwaarlozing van zijn jonge vrouw, lijkt meer op een professor van een jaar of vijftig dan op een man van vijfentwintig, terwijl Harriet de objectiviteit, de gelatenheid en de wijsheid toont van een vrouw die vrij lang heeft geleefd en jarenlang allerlei soorten mensen heeft kunnen observeren, om tot haar evenwichtige oordelen te komen. Dat wil zeggen, zij lijkt veel op de nu helaas overleden Olivia Manning zelf.

De laatste keer schreef ik ook over Angus Wilson en zijn jongste roman, Setting the World on Fire. Om door deze 296 bladzijden tellende roman te komen vond ik niet bepaald gemakkelijk. Dit niet alleen omdat Wilson hier zo overdadig enthousiast over de barokke kunst en architectuur schrijft, maar ook omdat hij een haast hielenlikkende waardering lijkt te hebben ontwikkeld voor de rijke, oude, aristocratische Engelse familie en zijn (overigens denkbeeldige) 17e eeuwse huis in het hart van Londen, die onderwerpen van zijn barokkerige boek zijn geworden.

Het vreemde en verbluffende hiervan is dat deze familie juist uit het soort mensen lijkt te bestaan, dat vroeger het doelwit van Wilson's bijtende spot was. Weliswaar is hun portrettering in deze nieuwe roman niet van alle kritiek, satire en spot gespeend, maar niettemin...

Wat mij echter haast erger leek, was de bijna onbegrijpelijk onhandige structuur van de roman en de plotselinge uitbarsting van geweld aan het eind ervan (een onwaarschijnlijke poging, om het parlementsgebouw in de lucht te doen vliegen in de dagen vlak na de studentenopstand in Parijs in 1968).

De roman bevat weliswaar goed beredeneerde passages waarin voor de overlevering, de tradities en de waarden en wijsheid van de oudere generatie wordt gepleit, en hier en daar zal men sterk afkeurende uitlatingen tegenkomen over onnadenkende terroristische activiteiten, waarin de vernielende terrorist als de aartsvijand van de scheppende kunstenaar wordt voorgesteld. Het schijnt mij echter toe, dat de wijze waarop Wilson hier de kunstenaar schildert - voornamelijk door de figuur van de jonge erfgenaam Piers, die een wereldberoemde toneelregisseur wordt - geen aanbeveling van de kunst en haar beoefenaars vormt. Integendeel: dit stel zeer eerzuchtige en zelfgenoegzame, hyperesthetische kunstlieden vind ik onuitstaanbaar. Nergens konden ze bij mij zelfs maar een vleugje sympathie voor hun opvattingen en hun streven wekken.

Het ware, lijkt mij, beter geweest als Piers zelf en niet zijn jongere, rustiger en praktisch-denkende broer Tom het slachtoffer van het geweld van deze terroristen van karton was geworden. Maar ook deze jongere broer wordt door de auteur meer om zijn culinaire kunst dan om zijn bescheidenheid en levenswijsheid gewaardeerd. De lezer krijgt zelfs het menu van een door deze Tom ontworpen feestmaaltijd te lezen. Een absurditeit.

Ik geloof, dat ik thans een door een piepjonge auteur geschreven roman lezen moet. Als tegenmiddel.

Olivia Manning: The Sum of Things.

203 blz. Weidenfeld & Nicolson, Londen, 1980.

Angus Wilson: Setting the World on Fire.

296 blz. Secker & Warburg, Londen, 1980.