Bunker Hill. Jaargang 8 (nrs. 29-32)

[p. 85]

Guus Luijters
De terreur van de vrijheid

De Beatles behoren zonder meer tot de grootste rampen die ons in de afgelopen vijftig jaar hebben getroffen. Hun eruptie was als die van Krakatao, met dit verschil dat de vloedgolf die zij over de wereld joegen hoger was, verder reikte en een stuk verwoestender was. Hele culturen werden zo grondig weggespoeld dat er nooit meer een spoor van is teruggevonden. Er wordt zelfs niet meer naar gezocht. We zijn vergeten dat ze hebben bestaan. We zijn vergeten wie wij waren. De impact van de Beatles was dusdanig dat wij onze identiteit hebben opgegeven en, net als de peulmensen uit Donald Siegels Invasion of the Bodysnatchers, die van onze overweldiger hebben aangenomen. Alleen al uit het feit dat we nog altijd massaal bereid zijn het Beatletijdperk als een periode van bevrijding en individualisering te zien, blijkt dat we nog steeds niet van de schok zijn hersteld.

Over de zegeningen van 1968 is inmiddels enige twijfel gerezen, maar voor het overige zijn de jaren zestig de jaren van vrijheid gebleven. In werkelijkheid heerste in die dagen een terreur die ik de terreur van de vrijheid wil noemen. Iedereen moest aan de ander gelijk zijn. Uiterlijk en innerlijk. Wie het waagde af te wijken, was besmet. De jaren zestig vertonen in dezen een grote gelijkenis met die van de terreur tijdens de Franse revolutie. Het enige wat ontbrak was de guillotine, maar daaraan werd gewerkt. De revolutie, naar Chinees voorbeeld, zo werd ons voortdurend verzekerd, stond voor de deur. Intussen hadden wij de deuntjes van de Beatles, die, net als het suizen van de valbijl tijdens de Franse revolutie, zelfs in afwezigheid altijd en overal dwingend aanwezig waren.

Dat was in 1966. Tien jaar eerder liet de wereld zich nog heel anders aanzien.

1956 was het jaar dat we ons uit de naoorlogse armoede begonnen te bevrijden. Mensen begonnen kleren te kopen in plaats van ze af te dragen.

[p. 86]

Naast het geluid van de tram hoorde je af en toe een auto. Er kwamen platenspelers, koelkasten, televisies en rebelse jongeren. 1956 was het jaar van Brigitte Bardot en Et Dieu créa la femme, van Rock Around The Clock, Chris Howland, Lionel Hampton, Radio Luxemburg, Elvis Presley.

Voorzichtig ondernamen we pogingen ons van onze medemens te onderscheiden. Toen ik dertien was, kamde ik mijn haar naar voren. Ik droeg een trui met een V-hals en daaronder een trui van een andere kleur. Je deed de kraag van je overhemd omhoog. Niet veel later maakte ik deel uit van een betrekkelijk klein groepje dat elkaar trof op een terras aan de Weteringschans en in een koffiehuis in een van de Weteringdwarsstraten. Op zaterdagmiddagen hingen we in de stad rond, op zondag liftten we naar Zandvoort. 's Avonds luisterden we bij elkaar naar muziek of gingen naar een concert of een feest. We waren allemaal een jaar of zestien, we waren bevriend, maar ook binnen zo'n kleine groep geestverwanten heersten enorme smaakverschillen. Of het nu om kleren, haar, boeken of muziek ging. Die verschillen waren een voortdurend punt van discussie. En zoals het in ons groepje ging, ging het in de wereld om ons heen. Hoe gedifferentieerd de smaak was op bijvoorbeeld boekengebied laat zich afleiden uit het feit dat er geen bestsellers bestonden. Van het ene boek werden meer exemplaren verkocht dan van het andere, maar boeken bestonden naast elkaar. Een rangorde was er niet. Smaakverschillen werden gewaardeerd en waardevol gevonden. Je had mensen die van dixieland hielden. Je had pleiners en dijkers. De existentialisten hielden van Franse chansons en Boris Vian. De vetkuiven van Elvis, de modernisten van Thelonious Monk, John Coltrane en Max Roach. Mijn eerste jazzconcert was Art Blakey en de Jazz Messengers, in 1958. In de jaren daarna gingen we naar Gerry Mulligan, Sonny Rollins, Horace Silver, Chet Baker, Max Roach, Miles Davis, Dizzy Gillespie, het Modern Jazz Quartet, Thelonious Monk. In jazzclubs werden gedichten voorgedragen. Wim van der Linden kwam op school met een emmer als schooltas. Ik droeg een afgeknipte regenjas. Mijn vriend een leren jack. Lonneke Thijssen had haar haar laten millimeteren. Loesje H. droeg netkousen en angora truitjes met een boothals. Voetballen was voor oude mannen. Ik las Lucebert, kocht mijn eerste schilderij en draaide Ornette Coleman. Mijn geliefde was voorzitster van de Gilbert Bécaud fanclub en las Prévert. Voordat ik met haar naar bed mocht, moest ik mee naar Hiroshima mon amour, en dat terwijl ik van Jerry Lewis hield.

[p. 87]

Er lag een gouden glans over die paar jaar aan het einde van de jaren vijftig en het begin van de jaren zestig. Er was iets bijzonders aan de hand. Iedereen was zichzelf aan het worden. En niet alleen de rijken mochten meedoen. Voor het eerst was de wereld van iedereen. Je stak je hand op en je kwam waar je wezen wilde. Je stampte op de grond en er was een feest.

Toen arriveerden de Beatles. Het was op een vrijdagmiddag om kwart over drie. Tegen halfvier was alles voorbij. ‘Love me do,’ zongen ze, ‘like I love you’, best een aardig wijsje, maar ook weer niet zo bijzonder, dacht ik. Maar eenieder die het hoorde zwoer op slag zijn individualiteit af. Besloten werd uitsluitend en alleen nog van de Beatles te houden. Iedereen ging naar dezelfde kapper om zich hetzelfde haar aan te laten meten. We gingen allemaal dezelfde kleren dragen en iedere keer als de Beatles van jasje wisselden, deden wij dat ook. De Beatles aan de hasj? Wij aan de hasj. De Beatles aan de lsd? Iedereen aan de lsd. Intussen dreunde hun muziek en die van hun concurrenten en navolgers uit de speakers, hit na hit na hit.

Wat er in die dagen gebeurde, was nog nooit eerder vertoond. De hele wereld had zich gevonden in één en hetzelfde ideaal. In één klap was het verschil tussen arbeiders en intellectuelen opgeheven, ordinair of deftig, dom of intelligent, het maakte allemaal niet uit. Iedereen zong hetzelfde liedje. Er was sprake van zo'n vergaande democratisering dat deze al snel communistische trekken begon aan te nemen. In het begin hield iedereen van de Beatles maar al snel moest iedereen van de Beatles houden. En dat werd erger toen zich in het kielzog van die drie gitaren en een drum allerlei vrijheidgerichte filosofieën begonnen te ontwikkelen. De repressieve tolerantie werd uitgevonden. Dat betekende dat de ander altijd ongelijk had. Vrije seks kwam in de mode. Dat hield in dat je vriendin zich altijd beschikbaar moest houden. Kinderen kregen een vrije opvoeding. Geen opvoeding dus. Het onderwijs werd gedemocratiseerd. Oftewel je mocht, nee je moest je eigen cijfers bepalen. De macht behoorde aan het volk. Zowel in de politiek als in de continubedrijven. En als je Charlie Parker wilde horen, moest je hem stiekem draaien, want als de vrijheidstrijders een saxofoon hoorden, werden ze onrustig. Zoals op een stoel zitten en bier drinken ook verdacht werd gevonden. Het waren verschrikkelijke jaren.

De periode van de grootste verschrikkingen duurde een jaar of tien. Daarna kwam de wereld weer enigszins tot bezinning, maar nog altijd leven wij in een beschaving waar massacultuur het grootste goed is. De

[p. 88]

enige boeken die verkocht worden zijn bestsellers, films die in hun eerste weekend in de V.S. minder dan twintig miljoen dollar opbrengen, halen onze bioscopen niet, de publieke omroepen steken het geld in sport en soap, het Concertgebouworkest wordt gesponsord door een margarinemerk, Bob Dylan moet de Nobelprijs voor literatuur krijgen en in boekenprogramma's op de televisie spelen soapsterren dat ze het verschil niet weten tussen Winnie-the-Pooh van Milne en de Winnie-the-Pooh-video van oom Walt.

Dit alles is natuurlijk niet de schuld van de Beatles. Zij hadden vast geen andere bedoeling met hun liedjes dan voor wat verstrooiing te zorgen. Het gebeurde allemaal ongewild. Het was meer iets als een natuurramp, maar dan wel een van de grootste waardoor we de afgelopen halve eeuw zijn getroffen.