De Brakke Hond. Jaargang 10

[p. 51]

Pol Hoste
Flame goes Frankfurt

Op een dag in de lente schreef Flame een brief. Charlotte, schreef hij, hierbij stuur ik u alles wat ooit van mij is vertaald want ik heb gehoord dat ge naar de beurs van Frankfurt gaat waar de grote uitgevers van de wereld samenkomen om eens te bekijken welke boeken ze van elkaar zullen laten vertalen en uitgeven.

In de krant las ik dat ge in Vlaanderen aangesteld zijt om onze literatuur in het buitenland beter bekend te maken en naar ik vernam zal het Nederlands dit jaar speciaal veel aandacht krijgen.

Het is nog lente, lieve Charlotte, dus waarschijnlijk zijt ge nu als verantwoordelijke voor het Vlaamse programma volop afspraken aan het maken met de belangrijkste uitgevers om het werk van onze schrijvers voor te stellen. Hier is een staalkaart van mijn werk in het Engels, het Frans, het Spaans en het Duits. Laat eens iets weten.

Dagen gingen voorbij maar Charlotte liet niets van zich horen. Zware voorjaarsbuien schoven over de bleke lucht boven Vlaanderen die zo dun was als kraantjeswater en Flame had veel verdriet want hij was schrijver.

Maar toen de zomer weer in het land kwam en met ooievaars en zwaluwen de mensen verblijdde, trok Flame naar Brussel. Hij werd in de stad binnengelaten en begaf zich terstond naar de Dienst Letteren.

‘Dienst,’ sprak hij, ‘ik heb gehoord dat ge veertig miljoen gaat besteden aan de promotie van de Vlaamse literatuur in het buitenland dit najaar. Ik hoop toch dat ge dat tenminste laat doen door mensen uit het boekenvak die weten welke buitenlandse uitgevers belangstelling hebben voor Nederlandstalig literair werk, of door lieden met voldoende handelsgeest die over veel persoonlijke contacten beschikken in de uitgeverswereld om op de beurs van Frankfurt met die veertig miljoen van onze belastingbetalers goede zaken

[p. 52]

te doen en de Vlaamse literatuur in het buitenland te verspreiden.’ Zo sprak Flame en hij voegde eraan toe: ‘Misschien dat ge met een reeks vertaalde fragmenten uit het werk van onze schrijvers een staalboek van onze literatuur zoudt kunnen maken, bestemd voor de buitenlandse uitgeverijen. Daarmee zoudt ge ook een aantal literaire vertalers aan het werk kunnen zetten, die dan op hun beurt worden opgemerkt door de uitgevers, dat is toch meegenomen?’

De Dienst keek Flame diep in de ogen want na zoveel jaren dienst had de Dienst al wat meegemaakt.

Toen sprak de Dienst: ‘De Vlaams-Nederlandse Stichting voor Vertalingen bestaat niet meer. Vroeger deden die dat soort werk. Tenminste, ze werden er toch voor betaald. In Nederland behoort deze taak nu tot de opdrachten van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds. Vlaanderen echter heeft geen produktiefonds. Dus wie moet die taak hier op zich nemen? De Dienst.’

‘Schiet nog eens door mijn broek,’ zei Flame, ‘maar dat begrijp ik niet. De Dienst heeft tot hiertoe nooit werk gemaakt van contacten met buitenlandse uitgevers, althans niet systematisch, en in de internationale zakenwereld stapt men toch zomaar niet van vandaag op morgen binnen, zeker niet als ambtenaar, of het nu om boeken gaat of om staal of om chocolade? Als ik goed ben ingelicht heeft het zelfs nooit tot de opdracht van de Dienst behoord om dit soort commerciële taken te vervullen. Overigens heeft de Dienst zelfs nooit een vertaalbeleid uitgewerkt of de minister in die zin geadviseerd. En nu gaat u als ambtenaren ineens de Vlaamse literatuur op de handelsbeurs van Frankfurt vertegenwoordigen. Denkt u niet dat de Vlaamse Gemeenschap die veertig miljoen efficiënter kan besteden?’

‘Wilt u het misschien zelf doen?’ brulde de Dienst boos.

Flame keerde terug naar huis en had veel verdriet. De zomer ging voorbij en de ooievaars en de zwaluwen vlogen terug vanwaar ze gekomen waren, alsof het tot hen was

[p. 53]

doorgedrongen dat ze zich van land hadden vergist.

Tot op zekere dag Charlotte belde. Dat Alles zij had ontvangen. En alles. Zij het doen zou. En schrijven. Of hij vernomen. De Nieuwsbrief van de Dienst. Speciaal van Frankfurt. Met de Ubersetzungen. Zo hij zou zien. Jaja.

Flame bedankte Charlotte in het Nederlands en het kwam hem voor alsof hij Frans of Duits of Engels had moeten spreken. Of beter nog, alle talen van Europa tegelijk.

Hij vroeg zich af hoe de Vlaamse Gemeenschap toch op het idee was gekomen om iemand die het Nederlands niet beheerste, te belasten met de buitenlandse belangenbehartiging van Vlaamse schrijvers en wendde zich opnieuw tot de boze Dienst, ditmaal met het verzoek hem de Nieuwsbrief te sturen. De Dienst beloofde zijn vraag te beantwoorden, maar daarbij bleef het.

Moedeloos staarde Flame voor zich uit en schreef zijn grootvader, die aan het IJzerfront onder het bevel van Frans-sprekende officieren had gestreden, een aangrijpende brief over de Vlaamse Gemeenschap, over Charlotte, over het Fonds en de Dienst en over het Geld van de uitgebuite Belastingbetaler. Aan dit in politiek opzicht zeer reactionair geschrift voegde hij een paar wollen kousen toe.

Het was al herfst toen Flame op een dag in de kranten las dat de internationale boekenbeurs was geopend in aanwezigheid van de Prins van zijn Land en de Minister van zijn Cultuur. Hij stak zijn tandenborstel op zak en trok met de vertaalde fragmenten van zijn boeken naar Frankfurt.

Hij werd in de stad binnengelaten en begaf zich terstond naar de beurs. Aangekomen waar de Nederlandse uitgeverijen hun fonds voorstelden, wendde hij zich tot de balie.

‘Balie,’ sprak hij, ‘heeft u voor mij een lijstje met buitenlandse uitgevers die geïnteresseerd zijn in Nederlandstalig literair werk? Of kan u me een lijstje bezorgen van buitenlandse uitgeverijen die reeds Nederlandstalig literair

[p. 54]

[advertentie]

[p. 55]

werk in vertaling hebben gepubliceerd?’

‘Nee,’ zei de Balie, ‘maar vraagt u het even aan de balie van de Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond.’

‘KNUB,’ sprak Flame, zich tot deze balie wendend, en hij herhaalde zijn vraag.

De KNUB dacht na en zei toen: ‘Daarover kan u zich beter informeren bij het Nederlands Literair Produktiefonds.’

‘Fonds,’ sprak Flame, toen hij de stand van het Nederlandse Produktiefonds had gevonden, en weer herhaalde hij zijn vraag.

‘Wat wilt u daarmee?’ vroeg het Fonds, enigszins verrast maar toch ook wel geboeid want in al die jaren had het Produktiefonds al wat meegemaakt.

‘Mijn werk aanbieden bij buitenlandse uitgevers,’ zei Flame. ‘Daarvoor heb ik enkele fragmenten in vertaling meegebracht.’

‘Waarom hebben wij die dan niet?’ vroeg het Fonds en daarbij keek het quasi heel verbaasd.

‘Omdat Charlotte het niet nodig heeft geacht om dergelijke bundels voor de Vlaamse literatuur samen te stellen en omdat de dienst dat al evenmin een bruikbaar werkinstrument vindt voor een literaire handelsbeurs. Die denken wellicht: Ach, men mag in het brave, katholieke Vlaanderen al tevreden zijn als er een paar belangrijke buitenlandse uitgevers zijn die op onze best verkopende auteurs afkomen. En zoveel goede schrijvers hebben we nu ook niet, dat we er niet wat zouden kunnen over vertellen. Trouwens wij hebben daar Nieuwsbrieven over laten verschijnen. De rest moeten de uitgevers maar onder elkaar afspreken. Zo is dat. Wij zijn tenslotte geen literaire agenten die op commissieloon werken en tussen auteurs, vertalers en uitgevers bemiddelen. Wij zijn overwerkte en ontmoedigde ambtenaren waar geen mens zich om bekommert. Een Dienst zijn wij.’

Nu pas viel het Flame op dat het Nederlandse Produktiefonds voor iedere auteur uit Holland een keurig pakketje

[p. 56]

met informatie had samengesteld met de bedoeling buitenlandse uitgevers over de Nederlandse literatuur te informeren. Enigszins getroost maakte de Vlaamse schrijver zijn eigen bundeltje vertalingen aan het Nederlandse Produktiefonds over.

Daarop werd hem een prachtig geïllustreerde bibliofiele editie ter hand gesteld waarin vierentwintig auteurs uit Noord en Zuid waren vertegenwoordigd met in het Duits en het Engels vertaalde fragmenten van hun werk. Een naamkaartje met goud op snee!

In ruil gaf Flame het Produktiefonds een Zwartboek over het Vlaamse letterenbeleid cadeau dat enkele dagen tevoren bij uitgeverij Kritak was verschenen onder de titel Het beroep van dichter en ging vervolgens op zoek naar buitenlandse uitgevers die Nederlandstalig literair werk in vertaling publiceren.

Waarom stelde de Vlaamse Dienst Letteren geen informatie ter beschikking zoals het Nederlandse Produktiefonds? Beiden participeerden in de gemeenschappelijke aanwezigheid op deze beurs toch elk met veertig - of, naar werd gezegd, zelfs met vijftig miljoen?

Dromerig liep Flame voorbij de prachtigste edities die hij ooit van zijn leven had gezien en die hier uit alle landen van de wereld bij elkaar waren gebracht en hij dacht: ik peins dikwijls ‘Flame, waar zijt ge toch mee bezig? Met schrijven? Wie interesseert dat nu.’ Maar zie eens hier! Overal in de wereld zijn er mensen die dat interesseert!

Opgewekt begaf hij zich naar de Franse uitgeverijen, de maisons d'édition.

‘Maisons,’ sprak Flame, en hij begon in vloeiend Frans zijn waar aan te prijzen. De Maisons namen de tijd, luisterden naar hem, vroegen hem hoe het met de literatuur in Vlaanderen stond, vertelden over hun bedrijf en namen als handelaren die graag worden geïnformeerd, zijn vertaalde fragmenten in ontvangst.

[p. 57]

Het verwonderde Flame dat men tijd vrijmaakte om hem te woord te staan, want wie op de beurs verschijnt heeft van tevoren al een drukke agenda met afspraken. Zo'n stand kost veel geld en de internationale beurs in Frankfurt duurt maar enkele dagen.

De ontvangst door de Engelse uitgevers verliep al even gemakkelijk. Onmiddellijk wees men Flame enkele editors aan die zich voor zijn romans interesseerden en die zich met de hoffelijke belangstelling van zakenlui met Flame onderhielden over zijn werk.

Hij werd zelfs voorgesteld aan een Duitse uitgever die bij een Engelse stand op een afspraak wachtte en hem complimenteerde omdat hij zich als Vlaams auteur even gemakkelijk in het Engels als in het Duits uitdrukte. Ze bespraken de factoren die de Europese boekenmarkt beheersen en de voorwaarden om voor een vertaling in het Angelsaksische of het Duitse taalgebied in aanmerking te komen en wisselden hun adressen uit.

Met een blij gevoel omdat hij op slechts een paar uur tijd zoveel verwante zielen had ontmoet, liep Flame de congreshal binnen waar hij enkele Vlaamse auteurs aantrof die in gezelschap van een BRTN-televisieploeg bij de ingang wachtten op de voorstelling van een boek dat op initiatief van de PEN en met geld van de Vlaamse Gemeenschap door het Centrum voor Poëzie was uitgegeven. Het betrof een uitgebreide bloemlezing Vlaamse poëzie met daarnaast de vertaling in het Duits.

Maar waar was het boek? En waar was het Centrum dat het had uitgegeven?

Welnu, meine Damen und Herren, het Centrum was niet eens naar Frankfurt gekomen. En het boek kon niet eens voorgesteld worden want het was er niet.

De PEN keek maar beteuterd. De universiteitsprofessor Nederlands die de voorstelling van de bloemlezing had voorbereid, kon zijn toespraak in zijn zak steken en de BRTN-

[p. 58]

televisie kon opkrassen.

Flame werd weer heel treurig tussen zijn landgenoten. Hij sprak met de Dienst die ook gekomen was en de Dienst zei: ‘Wij hebben godverdomme al dat geld in dat boek gestoken, we zouden het nu ook wel eens willen zien!’

Hij sprak met een Vlaams dichter die door Frankfurt zwierf in de hoop/Hoffnung dat iemand zijn gedicht zou lezen en naar hem zou informeren. Stiekem toonde hij Flame een beduimeld exemplaar van de vermiste bloemlezing die hij met veel moeite enkele dagen tevoren op de Antwerpse beurs ‘Het Andere Boek’ als presentexemplaar van het Centrum had losgekregen.

‘Het is één van de zovele exemplaren waarbij een katern verkeerd is ingebonden,’ fluisterde de Dichter en zijn hart brak. ‘Daardoor staan er enkele gedichten op hun kop. En dat is nog niet alles. Er is ook een volledig katern uit verdwenen.’ Het boek sprong van bladzijde 96 naar 113. ‘Maar in plaats van bij de drukker restitutie te eisen geeft het Centrum die exemplaren nu present aan de dichters die er hebben aan meegewerkt. Ik kom naar Frankfurt, maar het boek is niet eens aanwezig op zijn eigen voorstelling. Ik sta hier beschaamd te zijn.’

‘Troost u,’ zei Flame, maar verder kwam hij niet.

Met één sprong verliet hij de congreshal en zijn Vlaamse hoofdpijn vloog weg in het heldere licht dat door de brede glasramen van de trapzaal uit de wilde wolkenhemel boven Frankfurt viel. Met een gevoel van opluchting liep hij even later alweer langs de oogverblindende boekenstanden en de tafeltjes met de handeldrijvende zakenlui uit de internationale letterenwereld.

Een Frans uitgever kwam op hem toe en zei: ‘Ken ik u?’ en Flame zei: ‘Nee. Maar het is alsof ik u al jaren ken.’

‘Bij mij is het net zo,’ lachte de uitgever. Ze hadden het beiden te druk om lang bij elkaar stil te staan. De uitgever publiceerde kunstboeken en Flame dreef handel in litera-

[p. 59]

tuur. Ze namen vrolijk afscheid van elkaar en Flame trok richting Spanje.

Opnieuw thuis, besloot hij met de Minister van cultuur te gaan praten.

‘Minister,’ zei flame, ‘wat ik allemaal in Frankfurt heb gezien. Wij zouden daar zaken kunnen doen met onze literatuur. Ge hebt er geen gedacht van.’ De Minister keek Flame diep in de ogen want tijdens zoveel legislaturen had hij al wat meegemaakt.

‘Dat is toch uw werk niet,’ sprak de Minister toen. ‘Ga naar huis en schrijf boeken. Verspeel uw schoon jong leven niet met kritiek op het letterenbeleid, met uw beklag over het ontbreken van een vertaalbeleid, met de oprichting van een schrijverssyndicaat en met het onderzoek naar de promotie van de Vlaamse literatuur in het buitenland. Denkt ge dat het daarvoor is dat ik u een werkbeurs heb gegeven? De Vlaamse Gemeenschap wil voor dat geld wel een paar nieuwe romans van u zien zodat ge gauw beroemd wordt. Dan kunnen we samen naar het buitenland. Dat is goed voor u en goed voor mij en voor de Vlaamse literatuur. Is dat geen mooi vooruitzicht? Het is voor elk zoveel niet op de wereld.’

‘Zeker niet,’ mompelde Flame en hij dacht aan zijn grootvader en aan het paar wollen kousen dat hij hem had gestuurd. Zijn grootvader was dood maar misschien zouden ze hem toch nog goed van pas komen.