Het Boek. Jaargang 1

Mededeelingen.

De Bibliotheken te Parijs. -

In de N. Rott. Ct. van 23 Jan. schrijft Dr. J.H.F. Kohlbrugge uit Parijs:

Deze bibliotheken, de grootste in Frankrijk, heb ik dezen winter leeren kennen en meen menigeen een dienst te bewijzen, door op de reusachtige instellingen te wijzen, die, zoo ver ik weet, te weinig door landgenooten worden bezocht.

Duitsche boekwerken kan men, door bemiddeling der Universiteitsbibliotheken hier te lande, steeds uit alle Duitsche bibliotheken verkrijgen, maar Frankrijk en Engeland leenen niet uit. Men moet dus zelf naar de landen gaan, zoo men hun boekwerken noodig heeft. Men denke nu vooral niet, dat de bibliotheken in Parijs op voorbeeldige wijze beheerd worden; dat men daar leeren kan, hoe een goed bibliothecaris te handelen heeft. Men zoude veeleer het tegenovergestelde kunnen beweren. Ik aarzel althans niet te verklaren, dat onze bibliotheken veel beter geregeld zijn.

Een groot gebrek overal is, dat nergens een systematische catalogus bestaat. Men heeft er alleen een alphabetischen. De eenige mij bekende uitzondering maakt de bibliotheek der Ecole centrale de pharmacie. Dit is trouwens de eenige voorbeeldig beheerde bibliotheek in Parijs. Zij is rijk aan pharma-ceutische literatuur en heeft verder werken over plantkunde en scheikunde.

De alphabetische en systematische catalogi zijn in den bekenden kaartvorm aanwezig. Er is discipline in het personeel, welke op de andere universitaire bibliotheken maar al te zeer ontbreekt.

De grootste universitaire bibliotheek is die der Sorbonne, met ruim 750.000 boekdeelen. Zij is vooral rijk aan werken over wiskunde, Engelsche literatuur en algemeene philologie. Zij bezit een volledigen alphabe-

[p. 77]

tischen catalogus in kaartvorm. Studenten kunnen de boekwerken slechts in de reusachtige leeszaal raadplegen, professoren kunnen ze mee naar huis nemen. Nu heet het wel, dat zij de boeken slechts 14 dagen mogen behouden, maar er is het treurige gebruik ontstaan, dat de professoren de boeken zoolang houden, als zij verkiezen. De boeken worden nooit opgeëischt, en blijven wel eens jaren lang weg, als ze ooit terug keeren. Men kan bij de vraag naar een in den catalogus voorkomend boek, telkens ten antwoord krijgen ‘uitgeleend’. Andere verdwijnen spoorloos; hoe dat kan, weet ik niet te zeggen. Het is een verschijnsel, dat men op verschillende andere bibliotheken terug vindt.

Zoo ook op die der geneeskundige faculteit (faculté de médecine in de école de médecine). Hier kan men de eigenaardige opmerking maken, dat vlak bij den ingang eenige boekenkasten staan; dat de studenten, die hun aanvraagbiljet indienen, steeds uit die boekenkasten voorzien worden. Men komt dan van zelf tot de vraag: Hebben de studenten in de geneeskunde dan steeds dezelfde boeken noodig, of weet men van te voren wat zij vragen zullen, zoo dat men de boeken voor hen gereed houdt. Het antwoord is zeer eenvoudig. Vele studenten in de geneeskunde bezitten nauwelijks leerboeken, zij zitten eenvoudig elken avond op de bibliotheek en studeeren daar uit de gebruikelijke leerboeken. Dat die in vele exemplaren aanwezig zijn, spreekt van zelf. Zoo begrijpt men, dat die reusachtige leeszalen zalen steeds stampvol zitten. Men heeft dikwijls moeite een leegen stoel te vinden.

Er bestaat hier verder de bepaling, dat men slechts één boek mag aanvragen, en het kan voorkomen, dat, zoo een werk uit twee deelen bestaat, men u het eerste deel geeft met de aanwijzing ‘lees eerst het eerste deel uit, dan kunt gij het tweede krijgen.’ Elken dag moest ik op nieuw aan den dienstdoenden bibliothecaris het verzoek doen om 4 of 6 boekdeelen te gelijk te mogen ontvangen; maar ik ontving dan ook zeker geen 5e of geen 7e. Daarin was de discipline dus streng. Even merkwaardig is, dat deze bibliotheek eerst in 1900 begonnen is een behoorlijken kaartcatalogus aan te richten, die voor iedereen toegankelijk is. Er blijkt uit dezen catalogus, dat de geneeskundige werken en tijdschriften van bijna alle landen gekocht worden, ook vele Hollandsche; men stelt er een eer in volledig te zijn. Wil men werken van voor 1900 raadplegen dan bestaat hiervoor een aparte catalogus, maar deze mag niet door den aanvrager zelf ingezien worden. Waarom dit niet mag, is mij onbekend. Alleen de juist dienstdoende bibliothecaris is hiertoe gerechtigd. Men moet dien dus telkens lastig vallen. Is de dienstdoende toevallig een half uur afwezig, dan moet men wachten. Nu, de studenten, die steeds dezelfde gereedstaande leerboeken aanvragen, hebben daar weinig last van en de professoren plaatsen zich eenvoudig boven de wet, met het gevolg, dat ook daar weer vele boeken niet te vinden zijn. Overigens zal men de Fransche geneeskundige werken ook van ouden tijd daar zeer volledig vertegenwoordigd vinden. Wil men speciaal de geschiedenis der oude geneeskunde beoefenen, dan zal men die het best vereenigd vinden in de kleine bibliotheek der académie de médecine (Rue Bonaparte), die alleen voor de leden dier academie bestemd is, maar waar de vreemdeling gaarne toegelaten wordt. Tot de eerst genoemde drie bibliotheken der universiteit heeft de student toegang op zijn bewijs dat hij de aan den staat verschuldigde collegegelden betaald heeft, niet-studenten hebben voor het gebruik een jaarlijksche bijdrage van 10-20 francs te betalen, maar voor den vreemdeling, den wetenschappelijken onderzoeker maakt men gaarne eene uitzondering en laat hem gratis toe.

Toch kan het voorkomen, dat men eerst betaling eischt, waartegen men krachtig protesteeren moet. De Parijsche student, die niet betaald heeft, bezoekt de bibliotheken toch, gebruik makende van de kaart (kwitantie) van een medestudent. Wil hij dit niet (en zoo doet ook de Parijzenaar, die kosteloos een bibliotheek wenscht te gebruiken) dan gaat hij naar de groote bibliotheek van St. Geneviève bij het Panthéon. Daar wordt iedereen toegelaten, maar daar wordt natuurlijk niets uitgeleend, men krijgt, evenals elders, de werken slechts in de zeer groote leeszaal te zien. Daar is van alles voorhanden, maar vooral de literatuur der Skandinavische rijken. Men volgt er het eigenaardige gebruik, een catalogus met tal van sup-

[p. 78]

plementen te laten drukken. Later heeft men ook een kaartcatalogus aangericht, die evenwel nog niet volledig is. Terwijl op eenige bibliotheken de plaatsen genummerd zijn, en men bij de aanvraag het nummer van zijne plaats opgeeft en dan het boek daar ontvangt, ziet men in de bibliotheek van St. Geneviève een troepje aanvragers overal den bediende achter na loopen van boekenkast tot boekenkast, tot elkeen het door hem aangevraagde boek heeft. Aangenaam voor de lezenden is dit juist niet.

Eene zeer interessante bibliotheek is die van den Jardin des plantes. De oude Fransche natuurwetenschap (zoölogie en botanie) heet daar volledig aanwezig te zijn, evenals nieuwere werken van dien aard. De bibliotheek van Cuvier is er in opgenomen, de vele beroemde mannen, die daar gewerkt hebben, gaven meestal de eigen werken ten geschenke. Die bibliotheek is evenwel zoo in wanorde, de catalogus is zoo slecht, dat hij, die verplicht is daar te werken, medelijden verdient, al zal hij met de noodige volharding er veel vinden. Eene universitaire instelling is dit niet. De zeer welwillende en zeer geleerde bibliothecaris laat vreemdelingen gaarne toe.

Voor de latere jaren bestaat een kaartcatalogus, door dezen bibliothecaris aangelegd, voor de oudere werken dateert de catalogus, zooals men te Parijs spottend zegt ‘van voor de revolutie’.

Een geheel eigenaardige plaats neemt de Bibliothèque Nationale in (Rue de Richelieu). Een reusachtig gebouw, een schitterende leerzaal, als een bal- of kroonzaal in een koninklijk paleis. Volgens de wet moet elk in Frankrijk uitgegeven boek daar in één exemplaar gedeponeerd worden. Voor de latere jaren (sinds ± 1890) bestaat een goede kaartcatalogus, voor de vroegere jaren wordt een catalogus gebruikt, die eerst tot de letter e gevorderd is. Voor de werken van e tot z vraagt men op de gis aan, en na een half uur wachtens zal men het boek gewoonlijk ook op zijne genummerde zitplaats ontvangen. Voor enkele onderdeden der wetenschap, zooals de Fransche geschiedenis, bestaan er ook systematische catalogi, van andere onderdeden zijn die evenwel niet tot den laatsten tijd bijgewerkt. Het is niet gemakkelijk in dit labyrinth van catalogi zijn weg te vinden. Men zal daarmee het beste slagen met een goede fooi aan een der bedienden, die dan alles uitlegt. Het beheer is er zeer streng, voor het aanvragen van meer dan 10 boekwerken heeft men extra vergunning noodig. Om toegang te verkrijgen heeft men trouwens onder opgaaf van redenen aan het secretariaat eene toegangskaart te vragen, die men elken keer bij het binnentreden weer vertoonen moet. De bibliotheek is open van 9-4 (of 5) en men kan bij den concierge een ontbijt krijgen als men het gebouw om 12 uur niet verlaten wil. Voor vreemdelingen verdient deze bibliotheek wel de meeste aanbeveling. In alle bibliotheken in Parijs bestaat het gebruik, dat men het locaal nooit verlaat, zonder alles af te geven, nooit mag men iets laten liggen, omdat men het wellicht nog eens noodig heeft. Steeds opnieuw aanvragen is de leus. Slechts op de faculté de médecine worden de boeken tot den volgenden dag op verzoek bewaard, even als te Berlijn.

Dit zijn alles moeilijkheden, verklaarbaar door het enorme aantal bezoekers, die men niet kent, niet vertrouwt. De strenge contrôle komt een vreemdeling belachelijk voor, en het is eigenaardig, dat er bij die strenge contrôle toch nog zoo veel gestolen wordt. Heeft men een groote portefeuille bij zich, dan zullen sommige bibliotheken eischen, dat de inhoud van die portefeuille bij het verlaten van het gebouw onderzocht worde. Eischt nu de grootte der stad zulk een contrôle? Ik geloof het niet, want te Berlijn wordt ze niet gevonden. Het is een oude regel, dat zoo men niet bedrogen wil zijn, men beginnen moet met de menschen te vertrouwen. Dat is eene waarheid, die naar mijne meening in Frankrijk te zeer uit het oog verloren wordt.