De Boekenwereld. Jaargang 18

[p. 112]

Veilingen

Angèle Manteau, 25 maart 2001

Ruim drie jaar geleden haalde de bejaarde Vlaamse uitgeefster Angèle Manteau op een opvallende manier de pers met haar besluit om haar archief over te dragen aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. De Nederlandse bibliotheek was uiteraard erg gelukkig met deze aanwinst, maar het in Antwerpen gevestigde amvc, het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, was onaangenaam verrast en voelde zich gepasseerd. Angèle Manteau had immers decennialang met haar uitgeverij vooral het Vlaamse literaire landschap bepaald.

De van oorsprong Franstalige Angèle Manteau werd in 1911 in Dinant geboren. Toen zij aan het eind van de jaren twintig in Brussel scheikunde ging studeren kwam ze in contact met de schrijver Jan Greshoff. Via Greshoff kwam ze te werken bij de uitgeverij van A.A.M. Stols en in 1938 richtte ze in Brussel haar eigen uitgeverij op. Tot haar fonds behoorden auteurs als Jeroen Brouwers, Johan Daisne en Hubert Lampo. In 1986 werd haar de titel Baronesse verleend.

De bibliotheek van de uitgeefster zou worden verkocht via het Leidse antiquariaat AioloZ, een zaak die zich in de loop der jaren vooral heeft weten te onderscheiden als specialist in boeken en parafernalia van Gerard Reve. AioloZ kondigde tijdens de 14e Foire Internationale du Livre Ancien in Brussel in mei 1998 een catalogus aan van de collectie van Angèle Baronne Manteau. Maar het bleef vervolgens bijna drie jaar stil en de aangekondigde catalogus werd door het publiek vergeten.

Totdat begin dit jaar bekend werd dat AioloZ de bibliotheek van mevrouw Manteau in Brussel onder de hamer zou brengen, tijdens de 17e Foire Internationale du Livre Ancien in de Brusselse Magdalenazaal. Menigeen was verbaasd, want AioloZ is een antiquariaat en geen veilinghuis. En na een artikel van de hand van de Nederlandse journalist Onno Blom in de Vlaamse krant De Standaard was de publiciteit over de veiling niet meer te stuiten: Jeroen Brouwers, die zelf meer dan tien jaar werkzaam was geweest als redacteur bij Uitgeverij Manteau, zou voor zijn debuutroman Joris Ockeloen en het wachten uit 1967, plagiaat hebben gepleegd! Zijn inspiratiebron zou een door uitgeverij Manteau geweigerde roman van de Vlaamse auteur Dirk de Witte zijn geweest. En toen waren de poppen aan het dansen. Brouwers werd door de Vlaamse en Nederlandse pers ter verantwoording geroepen, terwijl het hier in feite een heel oude zaak betrof die nergens op gestoeld was. Zelfs bij de televisierubriek nova moest een zuchtende Jeroen Brouwers zich verantwoorden over een publiciteitsrelletje dat in feite niets voorstelde...

Maar de pers ratelde voort en de tot veilingzaal omgebouwde ruimte op de eerste verdieping van de Brusselse Magdalenazaal was op 25 maart 2001 stampvol. De antiquarenbeurs op de begane grond werd genegeerd door pers, televisie en veel verwachtingsvolle verzamelaars, waarvan velen nog nooit een veiling hadden meegemaakt. Om half twee precies begon de veiling, met een lange inleiding door ‘veilingmeester’ Piet van Winden. Zonder onaardig te willen zijn: veilingmeester Van Winden had het veilen bepaald niet onder de knie. Na een uur waren er nog geen zestig van de 471 nummers onder de hamer gekomen. Een eenvoudige rekensom leert ons dat de veiling in dat tempo tot na 10 uur 's avonds zou duren! Dat heb ik niet volgehouden. Het was dan ook wat overdreven om van ieder boek de héle beschrijving voor te lezen en bovendien in het Nederlands én in het Frans te veilen, terwijl het voor het merendeel Nederlandstalige boeken betrof. Bovendien leidden de in het Frans genoemde bedragen steevast tot verwarring en onduidelijkheid, ook bij de veilingmeester, wat nóg meer vertraging opleverde. Veilen moet vlot gebeuren, het publiek blijft alert bij een vlotte veilingmeester, maar raakt geirriteerd bij een hamerslager die de boel maar onnodig blijft rekken. En dat gebeurde in dit geval.

Wat voor boeken kwamen er eigenlijk onder de hamer? Dat viel jammer genoeg wat tegen. Heeft mevrouw Manteau haar mooiste boeken gehouden of hadden die via een andere weg hun uiteindelijke bestemming al gevonden? Er zaten helaas maar weinig krenten in de collectie.

[p. 113]

Maar er was toch heel wat te genieten. De catalogus zag er prachtig uit: lange beschrijvingen, veel illustraties, voor het merendeel in kleur. En veel beschrijvingen waren doorspekt met citaten van mevrouw Manteau, deels door antiquaar Piet van Winden zelf opgetekend. En er werd natuurlijk een mooi overzicht geboden van de Vlaamse literatuur vanaf de jaren dertig, met als rode draad het uitgevershuis van Angèle Manteau.

Er was vooral veel belangstelling voor de boeken van Jeroen Brouwers, veelal voorzien van een persoonlijke opdracht van de auteur. Aardige boeken, waar antiquariaat AioloZ reële richtprijzen aan had gekoppeld. Helaas, het publiek liet zich gek maken. Brouwers' eerste roman, Joris Ockeloen en het wachten uit 1967, voorzien van een mooie opdracht aan de uitgeefster, zonder opdracht trouwens een boek van

f 30, -, werd na de inzet van f 150, - afgeslagen op 11.000 Belgische Frank, inclusief opgeld zo'n f 735, -. En Groetjes uit Brussel, ook met opdracht, bracht zelfs f 930, - op, terwijl dat boek met een dergelijke opdracht in een antiquariaatscatalogus een vaste prijs van f 200, -, hooguit f 250, - zou hebben gekregen. Maar als de veilingkoorts eenmaal toeslaat is het publiek verloren. ‘Ik wil ook een boek uit de bibliotheek van mevrouw Angèle Manteau!’ zag je iedereen denken. ‘Bij voorkeur iets van Jeroen Brouwers!’ En wat kan het dan schelen om bijna zevenhonderd gulden te betalen voor een exemplaar van de paperback Kladboek uit 1979, voorzien van een korte opdracht van de auteur? Een écht uniek en ontroerend lief document, een prachtige potloodtekening van Brouwers uit 1985 met de aantekening: ‘Lieve Angèle, dit heb ik zitten droedelen toen wij gisteren ons telefoongesprek voerden. Zo zie je, hoe gekruld je in mijn gedachten bent...,’ was met f 585, - eigenlijk heel redelijk betaald.

Een andere opvallende opbrengst gold voor een eerste druk van De avonden, de debuutroman van Gerard Reve, toen nog Simon van het Reve, uit 1947. Een exemplaar zonder stofomslag kost in het antiquariaat ongeveer f 300, -. Exemplaren mét stofomslag zijn vanwege de tere papiersoort van dat omslag vrij zeldzaam en kosten, afhankelijk van de staat, tussen de f 800, - en f 1300, -. Angèle Manteaus exemplaar was voorzien van dat stofomslag en was in goede staat, maar bepaald niet zo mooi als de beschrijving in de catalogus ons toeriep: ‘Uitzonderlijk fraai exemplaar, een van de best bewaarde die we ooit zagen.’ De inzet van f 700, - was redelijk, de opbrengst van ruim f 2500, - (inclusief kosten) echter volstrekt ridicuul.

Nog iets aardigs: een handschrift van een artikel van de inmiddels grotendeels vergeten auteur Marnix Gijsen, evenals Angèle Manteau trouwens tijdens zijn leven door de Belgische overheid in de adelstand verheven. Het artikel, geschreven rond 1980, is getiteld ‘Homo's zijn zieken’ en bevat leuke uitspraken als ‘We weten dat homofilie een ziekelijk seksuele afwijking is’ en ‘Ik heb ontslag genomen uit een kring in wiens maandblad men regelmatig “gezellige” samenkomsten voor homo's aankondigde.’ En de baron eindigt met de uitsmijter ‘met de rug tegen de muur’. Een sinds kort ook verzamelend antiquaar betaalde met plezier f 650, - voor deze blinde haat.

Nader beschouwd was het een slimme zet van antiquariaat AioloZ om geen antiquariaatscatalogus van de collectie te maken, met vaste prijzen, maar om de opbrengsten aan de grillen van het publiek over te laten, middels een veiling. De kwaliteit van Angèle Manteaus bibliotheek was niet van dien aard dat een antiquariaatscatalogus gegarandeerd tot een daverend succes zou hebben geleid. Daarvoor zat er te veel kaf tussen het koren. Via een dergelijke catalogus zou misschien dertig procent van de aangeboden boeken zijn weg naar verzamelaars hebben gevonden. Maar nu er een veiling werd georganiseerd, publicitair gesteund door de hele Vlaamse en Nederlandse pers, kregen veel verzamelaars onbewust het idee dat ze iets zouden missen als ze niet minstens één lotje uit die veiling zouden kopen. En dat had tot gevolg dat zelfs de meest banale boeken (wie koopt er romans van Willy Corsari op een veiling?) hun weg naar het publiek vonden: vrijwel alle van de 471 lotnummers werden succesvol afgeslagen. En dat is natuurlijk voor eventjes mooi voor de veilinghouder, maar het pleit niet in alle opzichten voor de verzamelaar. Daarom hoop ik dat dit initiatief van antiquariaat AioloZ niet al teveel navolging krijgt: geen enkele verzamelaar is op den duur gebaat bij zo'n instabiel prijzencircus als een veiling soms kan zijn. Het is belangrijk dat een verzamelaar betrouwbare contacten heeft die de realiteit niet uit het oog verliezen. En daarom heeft hij soms antiquaren nodig om hem bij de les te houden. Of, nog belangrijker: om hem het plezier in het verzamelen te laten behouden. Want dat is toch het allerbelangrijkste.

Fokas Holthuis