De Boekenwereld. Jaargang 18

[p. 45]

Veilingen

van stockum, 13-15 juni 2001 De voorjaarscollectie van dit statige Haagse veilinghuis besloeg 1654 kavels, waarvan 336 nummers aan prenten waren gewijd. Ruim een kwart van het boekenaanbod bestond uit een particuliere verzameling occulte wetenschappen en vrijmetselarij. Een ander kwart van de veiling werd ingenomen door de afdeling oude en zeldzame drukken. In de vaste rubrieken viel verder een smaakvolle partij oude kinderboeken en spelletjes te noteren.

Al in 1994 bracht Van Stockum een grote collectie boeken over de vrijmetselarij onder de hamer. Het betrof toen duplicaten uit de bibliotheek van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, die overtollig waren geworden bij de verhuizing naar een nieuw onderkomen. In 1999 werd er opnieuw een ruime voorraad boeken over dit onderwerp ter veiling aangeboden, nu onder meer in combinatie met maçonnieke (kunst)voorwerpen.

Inmiddels werpen de verworven expertise en de opgebouwde klantenkring hun vruchten af. Het grootste gedeelte van deze uitgelezen verzameling werd voor de richtprijzen verkocht of ging hier zelfs ruimschoots boven. Slechts op een beperkt aantal kavels werd niet geboden.

Opmerkelijk bij de kunstboeken was de grote belangstelling voor het werk van Chagall en Miró. Vooral door toedoen van particuliere verzamelaars werden de prijzen sterk opgedreven. Zo gingen de afleveringen van de reeks Derrière le Miroir met originele litho's soms wel vier keer over de kop. Uitschieter was nummer 147 uit deze serie. Voor dit exemplaar, voorzien van twee kleurenlitho's van Marc Chagall, werd f 1.700 betaald (richtprijs f 250).

Tijdens de zitting met kinderboeken wisten zowel particuliere verzamelaars als handelaren elkaar het leven flink zuur te maken. Zo moest een particulier voor het Vaderlandsch Loterijspel uit 1790 maar liefst f 2.400 neertellen (richtprijs f 750). Bij een geheugenspelletje van omstreeks 1840 (richtprijs f 250) draaide men helemaal door. Pas bij f 7.000 werd de handdoek in de ring gegooid.

Een zeldzaam aritmetisch leerboekje van J. de Raeymaker, in 1698 in Brussel uitgegeven, werd voor f 1.300 verkocht aan een handelaar (richtprijs f 250). Een geschiedkundig werkje over de wreedheden van de Fransen ten tijde van de oorlog in 1672, omstreeks 1760 anoniem verschenen, ging eveneens voor f 1.300 naar de handel (richtprijs f 500). Het uit het Latijn in het Nederlands vertaalde Portael der saecken en spraecken van J.A. Comenius uit 1658 bracht ondanks twee ontbrekende tekstpagina's f 900 op (richtprijs f 400).

Toch kon er in deze rubriek af en toe een slag worden geslagen. Een sinds 1950 niet meer op een Nederlandse veiling gesignaleerde eerste uitgave van Onderwys voor kinderen van drie tot vyfjaar van W.E. de Perponcher, in 1782 uitgegeven in drie delen, haalde slechts de inzet van f 400 (richtprijs f 750). Een eveneens onvindbaar aritmetisch schoolboekje uit 1637 van B. Stockmans onderging met f 600 hetzelfde lot (richtprijs f 1000).

Hoe grillig en veranderlijk de veilingmarkt kan zijn, bewees het standaardwerk over het Javaanse poppenspel De Wajang Poerwa. Eene ethnologische studie van L. Serrurier, uitgegeven te Leiden in 1896. Een jaar geleden heb ik in deze kolommen verslag gedaan van een exemplaar dat te koop werd aangeboden door het Leidse veilinghuis Burgersdijk & Niermans. De toenmalige strijd tussen twee handelaren en twee particulieren werd voor f 48.000 beslecht in het voordeel van een particulier. Amper twaalf maanden later levert op een veiling een bijna identiek exemplaar nog maar f 10.000 op! Saillant detail is dat dezelfde hoofdrolspelers van toen opnieuw aanwezig waren in de veilingzaal. Dit keer was het een handelaar - doorgaans toch al goedlachs - die met een grijns van oor tot oor het pand verliet.

Een ander voorbeeld van een onvoorspelbare markt betreft het anoniem verschenen Le putanisme d' Amsterdam uit 1681. Een exemplaar van dit uiterst zeldzame werk dook eind 1999 in Haarlem op bij het veilinghuis Bubb Kuyper. Een particuliere verzamelaar verwierf het destijds voor f 6.000. Het nu bij Van Stockum geveilde exemplaar, weliswaar met

[p. 46]

een beschadigd frontispice, ging voor f 2.600 naar een uitgeslapen handelaar.

In de afdeling prenten zorgde een zestiendeeeuwse plattegrond van Amsterdam voor een verrassing. Deze oorspronkelijk op twaalf afzonderlijke bladen gedrukte kaart, in 1544 door Cornelis Anthoniszoon uitgegeven, miste niet alleen één blad, maar was daarnaast ook nog door een restaurator flink onder handen genomen. Niettemin werd het geheel voor f 16.000 toegeslagen aan een particuliere verzamelaar (richtprijs f 3.000). De ets van Rembrandt getiteld The flight into Egypt: Crossing a brook uit 1654 vond geen koper (richtprijs f 40.000).

Zoals gezegd bestond ongeveer een vierde deel van de boekenveiling uit oude drukken. Bij 109 van de 303 aangeboden antieke werken werd in de beschrijving aangegeven dat het ofwel om een scarce (26x), rare (60x), very rare (17x), extremely rare (5x) dan wel unique (ix) exemplaar ging. Soms werd hieraan nog de opmerking toegevoegd not sold on the continent since. Correcter lijkt me om dit laatste te vervangen door not recorded in the Jahrbuch der Auktionspreise.

Immers dit geraadpleegde naslagwerk beperkt zich tot de belangrijkste Duitse, Nederlandse, Oostenrijkse en Zwitserse veilingen en laat de Belgische, Franse, Italiaanse, Spaanse of Scandinavische veilingen geheel buiten beschouwing. Maar dit terzijde.

Als startschot voor de slotzitting fungeerde een beeldschoon manuscript uit de tweede helft van de vijftiende eeuw. Uit dit getijdenboekje was één van de verluchte initialen gekozen voor de illustratie op de achterkant van de catalogus. Voor dit vermoedelijk in Oost-Nederland of Noord-West Duitsland gemaakte handschrift betaalde een schriftelijke bieder f 11.000 (richtprijs f 4.000).

In een afzonderlijke rubriek kwamen vervolgens dertig zestiende-eeuwse werken voor het voetlicht. Een fraaie blindgestempelde band, gedateerd 1536, kreeg een afbeelding in de catalogus. Deze door Erasmus bezorgde uitgave van De rebus gestis Alexandri Magni regis Macedonum van Quintus Curtius Rufus, gedrukt in Antwerpen in 1531, ging voor f 3.700 naar een Vlaamse handelaar. Dezelfde koper legde ook de hand op een zeldzame eerste uitgave van een theologisch werk van de zestiende-eeuwse Vlaamse dominicaan A. Topiarius. Dit volgens de handboeken pas tweede bekende exemplaar, in 1566 door Plantijn uitgegeven, werd verkocht voor f 2.800 (richtprijs f 2.500). Een Nederlandse antiquaar slaagde erin de hand te leggen op het zeldzame Sacramentorum brevis elucidatio van Eustachius de Zichenis (1482-1538). Deze eveneens Vlaamse dominicaan was één van de eersten die zich in geschrifte tegen Luther keerde. Voor het in Antwerpen in 1523 verschenen exemplaar werd f 4.300 betaald (richtprijs f 4.000).

Zeer bijzonder was een uitgave van Petronius' Satyricon uit 1677. Het exemplaar was afkomstig uit de bibliotheek van Constantijn Huygens blijkens zijn handtekening op de titelpagina en een handgeschreven opdracht aan hem persoonlijk van de tekstbezorger J. Boschius. Dit in rood marokijn gebonden kleinood ging naar een particuliere verzamelaar voor f 2.400 (richtprijs f 2.000). Een Nederlandse vertaling van de Metamorphoses van Ovidius, in 1779 in twee delen verschenen en geïllustreerd met 140 gravures, wisselde voor f 2.900 van eigenaar (richtprijs f 1.200).

Het verzameld werk van P.C. Hooft, uitgevoerd in vijf maagdelijke perkamenten foliodelen, verdween voor f 4.400 naar een schriftelijke bieder (richtprijs f 4.000). Een niet zo vaak aangeboden tweede druk uit 1698 van Het voorhof der ziele [...] van de dichter en boekhandelaar Frans van Hoogstraten, voorzien van zestig gegraveerde emblemen van Romeyn de Hooghe, werd gekocht door een antiquaar voor f 3.900 (richtprijs f 2.000). Dezelfde handelaar kwam ook in het bezit van de zeldzame Nederlandse vertaling uit 1735-1736 van Defoe's meesterwerk Robinson Crusoë.

Verzamelaars van fraai uitgevoerde boekbanden hadden dit keer het gewenste formaat voor het uitzoeken. Een magnifieke kalfsleren band in de Lodewijk-xv-stijl zat om een exemplaar van het bekende Tafereel, of beschryving van den prachtigen Tempel der Zanggodinnen van A. La Barre de Beaumarchais, een kloeke foliant uit 1733 met zestig mythologische prenten van B. Picart le Romain. Een particuliere verzamelaar kocht het gevaarte voor f 5.400 (richtprijs f 3.000). Uit de dichtwerken van Jacob Cats in kwartoformaat, waaronder kostbare eerste drukken van zijn emblematabundels, was een reeks samengesteld van vijf identieke vergulde kalfsleren banden. De fraaie set, met helaas wat zichtbare gebruikssporen, leverde f 8.500 op (richtprijs f 10.000).

Van Jan Luyken waren tien van zijn werken eveneens omgetoverd tot een begerenswaardige serie vergulde kalfsleren banden. Op één titel na bestonden alle werken uit emblematabundels, waaronder Het leerzaam huisraad uit 1711 en Spiegel van het menselyk bedryf[...] uit 1718. Op het

[p. 47]

voor- en achterplat van de banden had de bekende negentiende-eeuwse Cats-verzamelaar W.C.M. de Jonge van Ellemeet zijn initialen in goud laten stempelen. Na eerst afzonderlijk te zijn geveild, werden vervolgens alle delen bijeengevoegd en als één geheel opnieuw te koop aangeboden. Uiteindelijk mocht een particulier de hele reeks voor f 12.000 mee naar huis nemen.

Een miniatuurboekje van 5,7 bij 3,7 centimeter met als inhoud het Boek der Psalmen in een Franse vertaling uit 1624, was gebonden in een rood marokijnen bandje met daarop symmetrisch in goud gestempelde Franse lelies. Helaas was het oorspronkelijke klampje niet meer aanwezig, maar verder was het in nagenoeg perfecte conditie. Het werd voor f 7.000 verworven door een Nederlandse antiquaar (richtprijs f 9.000).

Liefhebbers van boeken met handgekleurde gravures konden eveneens op deze veiling hun hart ophalen. Een aantrekkelijk exemplaar van De natuurlyke historie der insecten [...] van A.J. Roesel van Rosenhof, uitgegeven in de jaren 1764-1768 en geïllustreerd met 353 handgekleurde afbeeldingen van deze diertjes, werd afgeslagen voor f 17.000 (richtprijs f 10.000). Een Keur-bijbel uit 1682, waarvan de wereldkaart en vijf andere gravures adembenemend mooi met de hand waren ingekleurd, kwam voor f 19.000 in handen van een vakspecialist (richtprijs f 7.500). De 32 handgekleurde polderkaarten van Voorne en omstreken, in boekvorm uitgegeven in 1701, werden gekocht door een prentenhandelaar voor f 17.000 (richtprijs f 10.000).

De illustratie op de voorkant van de catalogus was afkomstig uit een vierdelig werk dat hoofdzakelijk betrekking had op India. De auteur J. Forbes liet deze uitgave in 1813 voor eigen rekening drukken. Naast gegraveerde gezichten bevat dit werk ook zeer vroege voorbeelden van gelithografeerde platen. Een schriftelijke bieder kreeg het voor f 10.000 (richtprijs f 7.500).

Een beschrijving van het kabinet van penningen, gemmen en beelden van de Amsterdamse verzamelaar Jacob de Wilde (1645-1745) werd in 1700 eveneens op kosten van de auteur uitgegeven. Deze beroemde collectie was in 1698 en 1717 bezocht door tsaar Peter de Grote tijdens zijn bezoeken aan ons land. Een Nederlandse antiquaar kocht het voor f 3.700 (richtprijs f 1.000).

Ook boeken met (buitenlandse) topografie en reizen als onderwerp waren bij Van Stockum ruim voorradig. Niet alles was van een superieure kwaliteit, maar de huidige schaarste aan dit materiaal deed de prijzen soms ver boven de taxaties uitstijgen. Een goed exemplaar op groot papier van de Naaukeurige en uitvoerige beschryving van Kaap de Goede Hoop [...] van P. Kolbe, in 1727 in twee delen verschenen, ging naar een particuliere verzamelaar voor f 12.000 (richtprijs f 5.000). Dezelfde persoon had al eerder iedereen de mond gesnoerd met f 11.000 voor L. Guicciardinis Description de touts les Pays-Bas [...] uit 1625 (richtprijs f 6.000).

Een andere particuliere verzamelaar betaalde f 9.000 voor een derde herziene editie uit 1746 van de grote waterschapskaart van het hoogheemraadschap van Rijnland (richtprijs f 3.500). Later op de veiling sleepte hij ook nog voor f 14.000 Nicolaas Witsens Aeloude en hedendaegsche scheepsbouw en bestier [...] uit 1671 binnen (richtprijs f 10.000).

De Beschryving van 's Gravenhage [...] van J. de Riemer, uitgegeven in 1730-1739 en geschat op f 4.000, leidde bijna tot een Haagse broedermoord. Na de eerste inzet van f 3.500 bleven twee prentenhandelaren uit de Hofstad tegen elkaar opbieden totdat het bedrag van f 8.000 was bereikt. Met het opgeld erbij wordt de kostprijs voor dit werk f 10.000. Het geeft te denken dat op een steenworp afstand van beide kemphanen bijna tien jaar lang voor een veel lager bedrag een vergelijkbaar exemplaar in een glazen kast te koop heeft gestaan.

Jacob van Eesteren