De Boekenwereld. Jaargang 14

[p. 38]

Veilingen

Burgersdijk & Niermans, 13 en 14 mei 1997

In mei waren manuscripten de blikvanger bij Burgersdijk & Niermans. Het Leidse huis veilde onder meer de collectie handschriften die advocaat mr. dr. Johan Belonje naliet. Op zijn strooptochten door Nederland en omringende landen (op een Solex, een rijbewijs bezat hij niet) vergaarde Belonje stukken van zeer uiteenlopende inhoud en wisselend uiterlijk. Perkament en papier, met zegels, tekeningen, versieringen, wapenschilden en teksten. Van enkele bladen tot hele archieven. De manuscripten-verzameling omvatte ruim 100 nummers en zorgde voor veel belangstelling en een volle zaal. Zo divers als de stukken waren, was het publiek, waaronder zich naast archieven, instituten en handelaren ook particulieren bevonden.

De beschrijvingen in de catalogus leken goed en afdoende en de taxaties bleken ter zitting over het algemeen uit te komen.

Enkele bijzondere stukken mochten nog aanzienlijk meer opbrengen dan verwacht. Een van de opvallendste verschijningen was een gecalligrafeerd contract betreffende verkoop

Overeenkomst afgesloten op 10 oktober 1728 tussen aartsbisschop Clemens Augustus van Beieren en Joan Everhard Schaepman (1686-1758), Tieleman Tielemans, Gerhard & Johan Engelberts, betreffende het recht om zandsteen te mogen delven in de groeven van Bentheim. Manuscript op perkament, 33 × 25 cm.

van zandsteen uit het begin van de 18de eeuw. Een keizerlijk zegel in rode was ging erbij in een houten doosje, het geheel was vervolgens gevat in een metalen doos, bewerkt met allerlei gebloemde figuren. Een particulier verwierf het stuk voor f 3400,- (f 2000,- / f 3000,-).

Een verzameling van meer dan 150 documenten betreffende een nonnenklooster in Elte, tegenwoordig in Duitsland, uit de tweede helft van de 18de eeuw, werd aangekocht door het Nijmeegs Museum Commanderie van Sint Jan voor f 3200,- / f 1500,- / f 2000,-) na een inzet die al ver boven de taxatie lag.

Weer iets geheel ander was de brief van vijf velletjes geschreven door de Belgische kunstenaar Félicien Rops over het slappe werk van een populaire collega-artiest, Alfred Grévin. De brief bevat enkele tekeningetjes die moeten laten zien hoe makkelijk Grévins te maken zijn. Ooit bezat Johannes Kneppelhout deze brief, vanuit de verzameling Belonje belandde hij nu weer, na ernstig tegenbieden door een vertegenwoordiger van een openbare collectie, in handen van een particulier. Na een inzet van f 1800,- (schatting

[p. 39]

f800,- /f1000,-) werd gestreden tot f4500,- en gingen de venijnige velletjes naar België.

Behalve de behoorlijk omvangrijke manuscriptenverzameling trokken nog enkele zaken de aandacht. Zo'n 75 Art Nouveau boekproducties bijvoorbeeld, vele terug te vinden in de studie van Braches, met vele opvallende omslagen en soms mooi binnenwerk. Een goede set van de uitgave van Vondels Gysbrecht van Aemstel (Haarlem 1893-1901) in 2 enorme folio-delen, met de decoratie verzorgd door A.J. Derkinderen, gebonden in perkament en in de originele kartonnen dozen werd afgeslagen voor f1200,- (f800,- /f1000,-). Een ander hoogtepunt in de ontwikkeling van de nieuwe boekkunst is de uitgave van het Hooglied van Salomo (Amsterdam 1905). De nog niet zo uitgesproken litho's van Van der Leck zorgden voor een prijs van f2900,- (f2000,- /f2500,-).

Bij moderne Nederlandse literatuur bevonden zich nog enkele merkwaardige stukken. Een carbon versie van een typoscript van de dichter Marsman met variaties in de tekst van enkele in Tempel en Kruis gepubliceerde gedichten en zelfs een extra kwatrijn bracht f1400,- op (f300,- /f400,-), na een glad verlopende biedsessie tussen gespecialiseerde handelaren. Hetzelfde gold voor de (onbeschreven) proefvellen(?) van de eerste editie van Een eerlijk zeemansgraf van J. Slauerhoff, gevat in een mysterieus handgeschilderd omslag dat doet denken aan het uiteindelijke omslag van die eerste editie. Dezelfde handelaar bleek de langste adem te hebben, f3600,- moest het bundeltje kosten (f300,- /f350,-).

Dergelijke stukken hoop je nog eens terug te zien, vergezeld van alle mogelijke uitleg over hetgeen het werkelijk is.

Ter afsluiting nog een nummer uit de rubriek oud en zeldzaam: een Bontekoe uitgave (Verhoeven-Verkruijsse 1648-3), gebonden in half-perkament met brocaatpapieren platten was in goede staat. Een liefhebber was bereid er f5000,- (f3000,- /3500,-) voor te betalen.

Casper Gijzen

Van Stockum, 4, 5 en 6 juni 1997

‘Scherp getaxeerd, al zeg ik het zelf’ gaf veilingmeester Pruimers toe na het afhameren van nummer 1528 van de zitting ‘Old and Rare Books’. Voor f6500,- werd de Korte Beschryving, benevens eene nauwkeurige afbeelding & verdere gezicht van 't koninglyke lusthuis 't Loo (...) in Gelderland uit 1786 (richtprijs f600,-) toegeslagen aan een commissiegever. De veilingmeester moet de bui al hebben zien hangen toen hij het boekje moest inzetten op f4100,-. Door veel tegenbod uit de zaal werd uiteindelijk de richtprijs meer dan vertienvoudigd.

In de afdeling Old & Rare vielen mij twee veelvuldig terugkerende elementen op. Veel beschrijvingen eindigden met de opmerking ‘Sold with all Faults, not Subject to Return’ of er bleek uit de beschrijving dat het een of ander aan de boeken ontbrak. Ten tweede werden door de veilingmeester de boeken waar commissie op afgegeven was vaak precies op de richtprijs ingezet. Tegenbod op deze nummers bleef dan ook in de meeste gevallen uit, waardoor de zitting een beetje een saai karakter kreeg.

Natuurlijk ligt het niet altijd in het vermogen van een veilinghouder om een veiling samen te stellen van louter zeldzame drukken en boeken die in perfecte staat verkeren. Hij is namelijk geheel afhankelijk van het aanbod. Als het aanbod mager is, zal de veilinghouder minder kritisch selecteren. Incomplete of minder fraaie exemplaren worden dan noodgedwongen ook opgenomen tegen lage richtprijzen. Evenredig daaraan worden tijdens de veiling vaak lage opbrengsten voor deze boeken gerealiseerd. Voor de toeschouwer of aspirant- koper treedt hierdoor een verlammende stemming op, die maar zelden door goede resultaten wordt doorbroken.

Een minder goede veiling kan echter opgevolgd worden door een hoogstaande veiling. In het geval van Van Stockum zal dat zeker het geval zijn als zij in het najaar de boeken van mr. H. Herfst veilt.

Kwaliteit laat zich echter altijd goed verkopen en gelukkig waren er genoeg momenten waarop een mooi of zeldzaam boek zijn weg vond naar een particulier of handelaar. Zo werd voor f4200,- een zeldzame eerste editie van de Ontleeding des menschelyken lichaems van Cabrolius uit 1633 (richtprijs f2000,-) aan een commissie toegeslagen. Ook een redelijk exemplaar van de Naukeurige beschrijvinge der Afrikaensche gewesten van Egypten, Barbaryen, (etc.) van Olfert Dapper wisselde van eigenaar door een scherpe inzet op de richtprijs van f5000,- door de veilingmeesster. Twee in halfleer gebonden delen van de

[p. 40]

Romeyn de Hooghe. Fonteyn van Venus met de trapcascade achter 't hof. Ets uit: Korte Beschryving [...] van 't koninglyke lusthuis 't Loo. Amsterdam, G.W.v. Egmond 1786.

Vaderlandsche gezichten behoorende tot de Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden uit ca. 1790 met de overbekende, maar nog steeds aantrekkelijke gezichten op de steden en dorpen van Nederland, bleek iets te hoog geschat en werd uiteindelijk gekocht door een prenthandelaar voor f9000,- (f10.000,-.)

Een curieuze en vroege beschrijving over de leefgewoonten, wetten en gebruiken van de Chinezen door de jezuïet M. Ricci uit 1615 in een negentiende-eeuwse linnen band met opgeplakte titel en prent, bracht het tot een succesvolle opbrengst van f4500,- (f1500,-). Ook een ander zeldzaam werk van de hand van een groep jezuïeten over China en Japan had de belangstelling van een schriftelijke bieder. De in 1627 uitgegeven bundeling brieven getiteld Litterae de novis Christianae religionis progressibu et certaminibus in Iaponica 1622, in tegno Sinarum 1621 & 1622 werd zonder tegenbod aan hem verkocht voor f4000,- (f2000,-).

Een ‘ouderwets’ verhitte strijd ontstond er even in de veilingzaal toen in de afdeling manuscripten en documenten een Javaans handschrift getiteld Prang Demak onder de hamer kwam. Dit negentiende-eeuwse manuscript op papier over het relaas van de ‘Demak-oorlog’ op centraal Java was in 1907 ten geschenke gegeven aan Anthony Fokker door de Belgische oriëntalist Victor Chauvin. Ondanks dat er waarschijnlijk een blad aan het manuscript ontbrak was de belangstelling voor dit nummer groot. De expert die het handschrift bekeken had (hetgeen bleek uit de brief die voorin het werk bijgevoegd werd) zag zich, door fel tegenbod van een Indische dame, genoodzaakt f6500,- voor het manuscript te betalen.

In de veiling werden ook enkele zeer leuke en interessante collecties ter verkoop aangeboden, zoals een afdeling geïllustreerde werken en ‘Private Presses’, een grote collectie militaria en een voor Van Stockum zo karakteristieke collectie ‘Alba Amicorum’. Bijna elk album uit deze rubriek vond wel een nieuwe koper en voor de meest aantrekkelijke ervan werden bedragen van f400,- tot f650,- neergelegd.

In de afdeling ‘Private Presses’ viel een drietal werken van C. Marlowe erg in de smaak. De boeken met zeer aardige houtgravures van onder anderen Blair Stanton werden gedrukt door ‘The Golden Hours Press’ in 1932-1933. De richtprijs werd dan ook met gemak verdubbeld tot f1300,-. Uit de bibliotheek van Graadt van Roggen was een mooi

[p. 41]

exemplaar van The Queen of the Fishes (1894) door M. Rust afkomstig. Het boek, met houtsneden door Lucien Pisarro, werd slechts in 150 exemplaren door de kunstenaar zelf op zijn handpers gedrukt. Het boek bracht met gemak f1700,- (f1000,-) op.

De veiling werd traditioneel afgesloten met de rubriek varia, dit keer aangevuld met een bonte verzameling naturalia. Voor de achttiende-eeuwse, rijk gedecoreerde leren albums voor tekeningenverzamelaars bleek veel belangstelling te bestaan. De mooiste exemplaren werden alle voor rond de richtprijs (ca. f1000,-) toegeslagen aan een bekende prenthandelaar. Voortaan zullen de mappen vermoedelijk weer gevuld zijn met grafiek van Rembrandt en andere grote meesters. Een schitterende rood marokijnen schrijfmap met het vergulde wapen van Louis xviii op het voorplat kwam, nadat de veilinghamer enkele keren heen en weer gegaan was, voor f2100,- (f1500,-) in het bezit van een antiquariaat uit Leidschendam.

Aan de binnenzijde van het omslag van de veilingcatalogus prijkte een afbeelding van de ‘musophaga gigantea’, beter bekend als de grote toerako. De afbeelding van deze vogel was afkomstig uit het boek De toerako's afgebeeld en beschreven van H. Schlegel en G.F. Westerman uit 1860. De in totaal zeventien zeer vakkundig en smaakvol met de hand ingekleurde platen door P.W.M. Trap werd uiteindelijk voor f7500,- (f3000,-) verkocht.

Aanzienlijk goedkoper uit was de koper van de verzameling naturalia die met een bod van f250,- op alle nummers van deze rubriek (met uitzondering van de zeemeeuw) zichzelf eigenaar mocht noemen van een opgezette egel, enkele geprepareerde vlinders, wat vogels en zes stuks geweien ‘Boeken heb ik toch al genoeg’ zal de koper vast gedacht hebben.

Kasper van Ommen

Bubb Kuyper 27-29 mei 1997

Koken, eten en drinken is fijn, en dat zal wel de reden zijn dat de veiling van de collectie kookboeken van John Landwehr, op de eerste zitting, gezelliger was dan gewoonlijk. Misschien komt het door het enthousiasme van een sympathieke instelling als het Duitse Henriette Davidis-museum, of van de zoon van de beroemde kooklerares Martine Wittop Koning (1870-1963), die krachtig probeerden de werken van het voorwerp hunner adoratie te verwerven.

Ook andere verzamelaars, opvallend vriendelijke, wisten van deze aparte catalogus dozen vol lotjes binnen te halen. Maar het leeuwendeel, twintig procent van de 223 nummers, ging naar het Venlose antiquariaat Lambiek Coopmans. En de UB Amsterdam kon haar reeds omvangrijke collectie sterk uitbreiden, bijvoorbeeld met het Nieuw Nederlandsch Handboek der Kookkunst uit 1840 voor f425,- (schatting f250,- / 350,-). Dat was vast nuttig voor het ‘zamenstellen van Taarten en Gebakken, fijne Morgendranken, Punschen, Rataffiaas en Limonade’ vanwege het afscheid van de hoofdconservator van de UB, de heer A.R.A Croiset van Uchelen, de volgende dag.

De trend was in het algemeen dat de lotjes met de kookboeken en receptenfolders van ieders oma geweldige bedragen opbrachten. Zo steeg een lot van 21 items, onder andere Eet meer aardappelen (32 p., 1929) en het Kookboekje voor verkenners (1928), na een inzet van f150,- naar f425,-. En zes Indische kookboeken uit de jaren dertig verdwenen naar de handel voor f275,- (f60,- /80,-). Anderzijds gingen veel van die aandoenlijke 18de- en 19de-eeuwse Aaltjes en Betjes en Volmaakte Hollandsche Keuken-Meiden onverkocht terug naar de brijpot van John Landwehr. Kennelijk waren de schattingen te hoog; gemiddeld zo'n f200,- /400,-. De allerbeste daarentegen vonden wel een nieuw thuis: de eerste druk van de beroemde Volmaakte Geldersche Keuken-meyd, te Nijmegen in 1756 uitgegeven, bracht f1200,- op (f1000,- / 1500,-); de ub Amsterdam telde zelfs f2100,- (f1500,-) neer voor De Geoefende en Ervaren Keuken-meester, Of de Verstandige Kok, een internationaal georiënteerd werk uit 1737. Niet verkocht werden prachtige boeken als De Cierlycke voorsnydinge aller tafel-gerechten, uitgegeven bij Hieronymus Sweerts in 1664 met 32 gravures, en Le cuisinier moderne van La Chapelle in vier rijk geïllustreerde delen, uitgegeven in Den Haag rond 1735 (beide f4000,- /5000,-). Zelfs een mooi exemplaar van het bekende Nederlands displegtigheden van Van Alkemade en Schelling uit 1732/1735 vond geen koper voor f400,-, evenmin als het Groot en algemeen kruidkundig, hoveniers, en bloemisten woordenboek van Miller, in de eerste Nederlandse vertaling van 1745 (f1500,-). Jammer, we

[p. 42]

W.Y. Bontekoe. Gedenkwaardige Beschryving, Van de Achtjarige en zeer Avontuurlyke Reise [...], Amsterdam, B. Koene, (ca. 1820).

hadden het allemaal graag gekocht voor een iets lager bedrag.

In de laatste zitting bevond zich een belangrijke groep oude boeken over tuinen en planten. Daarvan bleef Dodonaeus' CruydtBoeck in de Leidse Raphelengius-editie van 1608 bij een inzet van f6200,- onverkocht, evenals de eerste tien delen van Kops' Flora Batava met 800 handgekleurde prenten uit 1800-1849 (f10.000,- /12.000,-). Het Magazijn van tuin-sieraaden van G. van Laar uit 1802, met 190 handgekleurde, levenslustige platen, ging voor f3200,- naar een schriftelijke bieder; de beroemde Amboinsche Rariteitenkamer van Rumphius in tweede editie van 1741 voor f4000,- naar een handelaar (f2500,- /3500,-). Een van de duurste boeken van de veiling was Afbeeldingen der fraaiste, meest uitheemse boomen en heesters van J.C. Krauss uit diezelfde tijd, met 126 delicaat gekleurde gravures van J.C. Sepp & Zoon. Een schriftelijke bieder kreeg het voor f10.500,- (f7000,- / 9000,-).

Zeer aanzienlijk was de collectie Duitse (volks) literatuur van rond 1800 die Kuyper voor zijn veiling had weten te verwerven. Een aantal Duitse handelaren en een enkele Nederlander waren bereid flink in de portemonnee te tasten voor bijvoorbeeld Goethes Die Leiden des jungen Werthers (2de druk, 1775) samengebonden met zes boeiende Wertheriades: f1800,- (f1000,-). Biographien der Wahnsinnigen van C.H. Spiess uit 1795/'96 werd verkocht voor f2200,- (f600,- /800,-) en Schatzkästlein des rheinischen Hausfreundes van J.P. Hebel voor de laagste schatting, f4000,-. Naar Duitse maatstaven niet te duur.

De Nederlandse ‘popular literature’ is vanouds sterk bij Kuyper. De charmante Gedenkwaardige Beschryving, van de Achtjarige en zeer Avontuurlyke Reise van Willem Ysbrantsz Bontekoe van Hoorn [...] in de editie van B. Koene (1810-1830) bracht f950,- op (f400,- / 600,-). M. de Casteleyns De konst van rethoriken, een dichtershandboek in een zesde editie van 1616 werd voor f3100,- verkocht (f2000,- / 3000,-). De staat is bij zulke uitgaven niet zo belangrijk: Een historiesch verhaal van veele en nooit meer gehoorde voorvallen, die geschiet zyn in verscheide Harde Winters (± 1745) deed ondanks zijn lelijke moderne band f750,- (f200,- /300,-). Vlaerdings Redenrijck-bergh, een zeldzaam rederijkersboekje uit 1617 in een mooie 18de-eeuwse band ging voor niet meer dan f1600,- naar een deskundige handelaar.

De afdeling letterkunde en bijzondere drukken omvatte enkele opvallende items, zoals het van zeer uitvoerige annotaties voorziene archief van het tijdschrift De Nederlandsche Spectator (1860-1908). Men treft in die collectie onder meer een brief van Couperus uit zijn debuutjaar 1884 aan, en een handgeschreven brief van Marcellus Emants uit 1889, een literair curiosum op zich. De Couperus-verzamelaars echter, die toch anders voor niets terugdeinzen, hadden er of het geld of de ruimte voor de archivalia van dozijnen andere 19de-eeuwse letterkundigen niet voor over, en zo vond deze verzameling zonder spektakel zijn weg naar de ub Leiden voor de inzet, f15.000,-.

[p. 43]

Wel sloegen de Couperomanen toe bij de 32 nummers boeken, zodat men flink moest doorbieden. Het voorste schutblad was veelal gesierd met het bescheiden exlibris ‘H.D.’, dat de boekerij van de Antwerpse bibliofiel Henri Dirkx aangaf, - alias Suikerjan - naast zijn bibliofiele besognes dreef hij een nering in suikerwaren. Voor kenners betekenen deze initialen een in uitmuntende staat verkerend exemplaar.

Deze boeken zijn afkomstig van twee legendarische veilingen van Beijers in 1981 en 1983, waar ze door een Nederlandse verzamelaar werden verworven. De zeldzaam gave toestand van de eerste druk van Eline Vere maakt het voorstelbaar dat de verzamelaar die deze cult-roman voor maar liefst f6200,- wist te verwerven, zich niet bekocht voelde (f2500,- / 3500,-). In 1981 bracht ditzelfde exemplaar f2100,- op.

En zo verwisselde Couperus' debuut Een lent van vaerzen voor f1350,- van eigenaar (f300,- / 500,-). De vernietigende recensie die Kloos hierop voor de Spectator schreef is spoedig wellicht in Leiden na te lezen. De stille kracht met onverbleekte rug ging voor f2900,- naar een commissie (f700,- / 900,-). Dit exemplaar werd in 1981 verkocht voor f2000,- aan een Belgische verzamelaar, die het, nu ook voorzien van zijn veel grotere exlibris, op de veiling van 1983 voor f1200,- moest laten afslaan.

De drie deeltjes uit de (typisch 1946/'47) Thriller-Serie die W.F. Hermans onder het mysterieuze pseudoniem Fjodor Klondyke tijdens slapte in zaken schreef, werden met verdubbelde richtprijzen duur betaald. Ons is verteld dat van Misdaad stelt de wet de Franse titel ontbrak, wat niet in de catalogus stond en ook niet in de opbrengst van f2100,- te herkennen was.

Opmerkelijk was Een moscovitische legende van Werkman, waarvan bij de kijkdag was geconstateerd (door André Swertz) dat het een ‘vervalsing’ betrof. In 1958 verscheen Hommage à Werkman, verzorgd door H.A.P. Grieshaber, F. Henkels en W. Sandberg. Daarin zijn verscheidene facsimiles opgenomen, die niet als zodanig kenbaar zijn gemaakt. Prière van Péguy, Een moscovitische legende, Paul Robeson zingt en Ascensus ad inferos lijken bedriegelijk echt, als je de originelen niet kent. Vervalsing lag niet in de bedoeling, maar later zijn van deze facsimiles losse exemplaren op de markt gekomen die soms als echt worden aangeboden. De originelen zijn echter met een touwtje genaaid, niet geniet. Van deze herdrukken is de Moscovitische legende het bedrieglijkst. Verschil is dat het originele omslagpapier met loodwit bestreken is, terwijl de herdruk een chromecoated omslag heeft en gewoon via een kleurendrukprocédé is vervaardigd; niet met de sjabloontechniek, waar Werkman zo beroemd om is. En het binnenwerk is vlakdruk en geen boekdruk, maar dat is niet zo gemakkelijk te zien. Wel iets om op te letten, of de vakman bij aanschaf van een van deze titels om advies te vragen.

Paul Snijders & Laurens Heij, met dank aan André Swertz