De Boekenwereld. Jaargang 9

[p. 272]

Veilingen

Een boecxken gemaket van Suster Bertken

Van Gendt, 10 maart 1993

Dat voor het boekenvolk 1993 in financieel opzicht een moeilijk jaar zal gaan worden, lijkt me, met de veiling van de bibliotheek van Johan Polak in het vooruitzicht, nog eufemistisch uitgedrukt. Maar dat hiervoor al, aan het begin van het seizoen en zo kort na de ‘European Antiquarian Bookfair’ in de RAI, me de florijnen om de oren zouden vliegen, ging de verwachting ver te boven. Op woensdagmiddag kwam bij Van Gendt ‘a connoisseur's collection of fine printing’ onder de hamer. In deze verzameling bibliofiele uitgaven lag de nadruk op de begin- en bloeiperiode van de private presses, zowel van Angelsaksische signatuur als afkomstig van het Europese vasteland. Vielen eerder op de dag reeds scherpe prijzen voor gelimiteerde oplagen te bespeuren, in dit geval een serie ‘druksels’ van H.N. Werkman - waar voor Ch. d'Orléans' Gebed om vrede (vertaling M. Nijhoff, 1943, oplage 75 exemplaren) f 2000,- als hoogste bedrag kon worden genoteerd (taxatie f 1500,- 2000,-)- later zouden de richtprijzen veelvuldig aan flarden worden geboden. Zo schoot Een boecxken gemaket van Suster Bertken, uitgegeven in 1918 door ‘De Zilverdistel’ in een oplage van 70 exemplaren (waarin de ‘Disteltype’ van L. Pisarro voor het eerst in boekvorm werd toegepast), naar f 5000,- (taxatie f 600,- 800,-). Ch. Baudelaires Les fleurs du mal (1913, één van 310 exemplaren en in marokijn gebonden) en J. van Nijlens Naar 't geluk (1911, 40 door de auteur gesigneerde exemplaren), eveneens bij ‘De Zilverdistel’ verschenen, kregen het prijskaartje omgehangen van respectievelijk f 4200,- en f 3400,- (taxatie beide f 800,- 1000,-). De opmerking dat in P. de Margeries Éloge de la typographie (Cranach-Presse, 1931, 129 of mogelijk 185 exemplaren) de door A. Maillol geornamenteerde initiaal niet alleen in rood maar ook met goudbrons en lapislazuli gehoogd was, deed het boek belanden op f 4800,- (taxatie f 1500,-2000,-). Voor een door G.P. Winship gehouden lezing over William Caxton (Doves Press, 1909, 315 exemplaren en één van vijftien op perkament gedrukt) werd f 3500,- neergeteld (taxatie f 600,- 800,-). Zelfs een gedenkschrift als Dreissig Jahre Ernst Ludwig Presse (1937, 30 exemplaren) van de hand van Ch.H. Kleukens werd niet ontzien, het sprong naar f 2600,- (taxatie f 200,- 300,-). Misschien dat men in zwaarmoedigheid er meer een teken van voortwoekerende ontkerstening in wil zien, maar opmerkelijk rustig bleef het bij The English Bible (Doves Press, vijf delen, 1903-05), 503 exemplaren). Dit op één handpers tot stand gekomen hoogtepunt in de herleving van de boekdrukkunst trad met f 5500,- niet buiten de taxatie van f 4000,- 6000,-.

In minder woelig vaarwater vertoefden de overige rubrieken, al kon een enkele kavel hier en daar nog voor wat beroering zorgen. Bijvoorbeeld in de afdeling negentiende-eeuws geïllustreerd, waar Het Noordzee-Kanaal (ca. 1876) met platen van J.C. Greive Jr. naar het bedrag van f 3400,- werd gestuwd (taxatie f 1000,- 2000,-). Bij ‘Oud & zeldzaam’ waren de ogen gericht op J. Blaeus Theatrum Urbium Belgicae Foederatae & Regiae (1649, twee delen, taxatie f 50.000,- 60.000,-). Opvallend aan dit exemplaar was de achterin deel twee toegevoegde ‘Monitio ad lectorem’ die, althans in deze derde Latijnse editie, niet in de Atlantes Neerlandici van C. Koeman wordt aangegeven. De prijs voor dit stedenboek, gedrukt op groot papier en in prima conditie verkerend, kwam te staan op f 65.000,-. Evenmin te versmaden waren de boeken met botanische platen. De drie (van vier) delen Phytanthoza Iconographia (1739-45, taxatie f 30.000,- 40.000,-) van J.W. Weinmann, die niet geheel van mankementen verschoond waren gebleven, gingen voor f 45.000,- naar een

[p. 273]

telefonische bieder. De Herbier de l'amateur de fleurs (1828-35, acht delen, taxatie f 12.000,- 15.000,-) van P.A.J. Drapiez en de Traité des arbres fruitiers (1768, twee delen, taxatie f 8000,- 10.000,-) van H.L. Duhamel du Monceau, beide voorzien van alle oorspronkelijke illustraties, boekten als resultaat respectievelijk f 18.000,- en f 12.000,-. Een fraai gebonden, maar niet compleet exemplaar van de door E. Maaskamp gepubliceerde Tableau des principales vues des palais et édifices (1824) bleef met f 3600,- iets onder de taxatie van f 4000,- 5000,-. C. de Bruyns Reizen door de vermaarste deelen van Klein Asia (...), waaraan echter één kaart ontbrak, deed het daarentegen niet verkeerd, het werd afgeslagen op f 4500,- (taxatie f 3000,- 4000,-). En van een aantal voornamelijk achttiendeeeuwse ‘broadsides’ met daarop de aankondigingen van openbare verkopingen van schepen (‘een zonder weerga welbezeylt spiegeljagt’) en ‘walvis-vangers gereetschap’ (‘extraordinary welgestoffeert’), bleek niet één aan de beoogde aantrekkingskracht te hebben ingeboet. De opbrengst van de aanprijzingen voor harpoenkanonnen was elk f 3000,- (taxatie f 2000,- 3000,-), die voor ‘extra sterk getimmert & hartzeylende’ vaartuigen elk f 1300,- (taxatie f800,-1000,-).

■

Jacob van Eesteren

België: Moorthamers 20 maart 1993

De vraag naar zin of onzin van iets overvalt me maar zelden. Een paar maanden geleden was op de Vlaamse televisie VTM de uitzending Jambers gewijd aan het verzamelen. En toen zonk die vraag over me, als een wit laken. Iemand verzamelde strips, een ander iemand moto's, nog iemand auto's, een laatste iemand van alles en nog wat. Allen hadden met mekaar gemeen dat ze medelijden opwekten. Ze werden verteerd door hun passie. Elke nieuwe aankoop knaagde een stukje van hun ruimte, hun leven weg. Ze leefden nog voor het object en niet meer voor het leven. Verzamelen werd een doel op zichzelf, had geen raakpunt meer met het leven, werkte vernietigend. De mens heeft ruimte nodig.

In de comfortabele veilingzaal overviel me weer die idee. Hoeveel boeken kan een persoon, een gezin, een huis aan? Waar vinden die boeken een onderkomen: onder tafel, onder het bed, onder de kast, op de zolder, in het tuinhuis? Ruimte betekent ook voor de boekenverzamelaars een probleem. Een probleem dat ze zichzelf aandoen. Verzamelen is trouwens verfoeilijk, doodt de persoon, het gezin, het huis. Aan alle verzamelaars met gebrek aan plaats kan men de raad geven: verkoop je verzameling, creëer ruimte, word mens, heb gericht lief. Weg van de diffuse liefde, naar de gerichte. Van verzamelaar naar liefhebber. Van de prehistorie naar de historie.

Op deze Moorthamersveiling traden ongetwijfeld liefhebbers in het strijdperk, geen verzamelaars. Sommige liefhebbers gingen lelijk tekeer en veroorzaakten grensverleggende prijzen. Een paar voorbeelden van duivelse resultaten: 100.000 BF voor Verstegens Theatrum Crudelitatum van 1587, 160.000 BF voor de beschadigde grote Caerte figurative van 't Lant van Waes van Verbist uit 1656, 34.000 BF voor Baillards Discours du Tabac uit 1693, 170.000 BF voor de vijf marokijnen banden van Boccaccio's Le décameron uit 1757-'67, 470.000 BF voor de vier groene marokijnen banden gesigneerd Derome le Jeune en Cervantes' Don Quixote, Madrid 1780, koesterend. Ook raak was 22.000 BF voor Erasmus' Eloge de la Folie, 1728. Iedereen heeft toch recht op een folie, of niet soms? Alleszins was er één verzamelaar aanwezig: de verwerver van 110.000 doodsprentjes uit de 19de en 20ste eeuw, in 37 halflederen folio-banden: 800.000 BF. Of misschien ging het lot naar een handelaar-verdeler. Voor zijn doodsprentjesautomaat.

De klassiekers van de Moorthamersveilingen deden het eveneens zeer goed. Voorvlieger was Sanderus' Flandria illustrata, 1732, met 300.000 BF. Le Grand Théätre Sacré du Duché de Brabant, 1729, vloog ook sterk met 150.000 BF en Les délices du Pais de Liège vlerkten moeizaam 340.000 BF samen. Het Cruydt-Boeck van Rembertus Dodonaeus, 1618, werd afgeklopt op de instelprijs 110.000 BF. Maar Blaeus Toonneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden speelde 1.250.000 BF (instel 1 miljoen BF) samen. Een mooie beloning, als we de prijs vergelijken met de £ 170.000 betaald bij Sotheby's in november 1992 voor Blaeus Grooten Atlas van 1648-'65, gebonden in elf contemporaine perkamenten banden (de Stedenboeken inbegrepen), samen met de oorspronkelijke notehouten opbergkast en niet te vergeten: fraai gekleurd in de tijd! Indien men ervan uitgaat dat vandaag de dag een gekleurd exemplaar een veelvoud van een ongekleurde waard is, mag de Londense koop een bargain genoemd worden. In de 16de en 17de eeuw kostte naar het schijnt het inkleuren van atlassen en kruidenboeken gemakkelijk het tienvoud van de aankoopprijs van het ongekleurde

[p. 274]

boek. Het is natuurlijk een speling van de taal dat de mensen die de afbeeldingen verfden, ‘afsetters’ werden genoemd.

De in marokijn gebonden werken waren alle bestsellers. De band in-16^o met Les oeuvres de M. François Rabelais, Anvers 1573, band van Lortic, werd afgehamerd op 120.000 BF (schattingsprijs 20.000 BF). Hetzelfde werk, maar geïllustreerd en in drie banden in-4^o, gesigneerd Lainé, Amsterdam, Bernard, 1741, kreeg 210.000 BF (sch. 100.000). Les Métamorphoses d'Ovide, geïllustreerd uiteraard, Paris 1767-'71, in vier contemporaine banden in-4^o, vroegen 240.000 BF (sch. 60.000 BF). Hetzelfde werk in eigentijds kalfsleer echter mocht je van plaats veranderen voor 50.000 BF (sch. 40.000 BF). Inderdaad, marokijn wordt duur betaald. Ook de folioband in halfleer met de Zoologia Britannica van Pennant, 1771, 132 gekleurde platen, was niet direct goedkoop: 650.000 BF (sch. 300.000 BF). En de 288 platen in Rösel von Rosenhofs De natuurlijke historie der Insecten waren dat misschien ook niet: 200.000 BF. Ter vergelijking: bij Van Gendt haalde het boek in 1983 f 4500,- en f 5800,-, bij Van Stockum in 1984 f 8600,- en in 1985 bij Van Gendt f 4000,-.

De vier mooie kalfsleren foliobanden met La Fontaines Fables choisies, 1755-'59, rijkelijk geïllustreerd, realiseerden nog maar eens 200.000 BF. Een exemplaar in 19de-eeuws halfleer verging het slecht: 50.000 BF (sch. 80.000 BF) De Contes et Nouvelles, 1762, 2 vols. in-8^o, met de etsen van Eisen en in een band van De Samblanx en Weckesser, geraakte tot de schattingsprijs 150.000 BF. De Beschryvingh der Neder-Landen, Amsterdam, Van Meurs, 1662, twee contemporaine banden in-12^o, illustraties gekleurd in de tijd, moest het stellen met een ‘klein beschrijf’ van 50.000 BF (sch. 40.000 BF).

Met 16.000 BF was Strada's Histoire de la Guerre de Flandre, 1649, 2 vols. in-f^o, tevreden. Voor de Heures de la Vierge en latin et en françois, à l'usage de Paris, op perkament, ca. 1484, met zeven grote miniaturen, kwam op de instelprijs van 800.000 BF geen reactie uit de zaal. De Charitas-gravure naar Bruegel, H. Cock, ca. 1560, vond wel een barmhartige Samaritaan: 110.000 BF. Iemand anders werd meer geboeid door Noblets Leçons de physique expérimentale, Paris 1745, 6 vols. in-12^o: 22.000 BF. Een laatste iemand zette zijn onderbieder schaak voor Stamma's Nouvelle manière de jouer aux échecs, Utrecht 1777: 19.000 BF. En mat.

Marc Cappaert