De Boekenwereld. Jaargang 4

Agenda

Veilingen

beyers Achter St. Pieter 140, 3512 HT Utrecht, 030-310958. 8-9 november, kijkdagen 4, 5 & 7 november. Bibliotheek van Prof. Dr. J.N. Bakhuizen van den Bank, oud-hoogleraar kerkgeschiedenis te Leiden. Collectie Middeleeuwen.

burgersdijk & niermans Nieuwsteeg 1, 2311 RW Leiden, 071-121067/126381. 13-15 december, kijkdagen 9-11 december. Tweede deel van de bibliotheek van Mr. J.R. de Groot, oud-bibhothecaris van de Universiteitsbibliotheek te Leiden.

christie's Cornelis Schuytstraat 57, 1071 JG Amsterdam, 020-642011. 14 november, kijkdagen 11-13 november. Tekeningen van Nederlandse en Vlaamse oude meesters.

van gendt book auctions. Overtoom 197, 1054 HT Amsterdam, 020-184470 of 183247. 27-28 september, kijkdagen 23-25 september. W.o. ca. 1250 pamfletten aangaande William & Mary en een grote collectie brieven van Nederlandse en buitenlandse auteurs.

bubb kuyper Hofje van Staats, Jansweg 39, 2011 KM Haarlem, 023-323986. 23-24 november, kijkdagen 19-21 november. W.o. collecties maniscriptologie, bibliografie en typografie.

sotheby's, Rokin 102, 1012 KZ Amsterdam, 020-275656. Veiling van prenten en boeken: 5 oktober en de volgende dagen. Kijkdagen: 29 september - 2 oktober 10-16 uur. De veiling bevat een belangrijke particuliere collectie (voornamelijk zeventiende-eeuwse) kaarten en atlassen; een collectie grafiek van Nederlandse (o.a. W.B. Tholen) en internationale kunstenaars (o.a. Bresdin, Brouet, Buhot, De Bruycker, Evenepoel, Rops en Rassenfosse) en grafiek uit geïllustreerde boeken (zeventiende/twintigste eeuw). 14 november, kijkdagen 10-13 november. Tekeningen van oude meesters.

van stockum. Prinsegracht 15, 2512 EW's-Gravenhage, 070-649840/649841. 30 november, 1-2 december, kijkdagen 25-27 november. Collectie erotica.

Tentoonstellingen

Etsen van romeyn de hooghe

In november is het 300 jaar geleden dat de Nederlandse stadhouder Willem III met een grote vloot overstak naar Engeland. Dit was het begin van de zogenoemde Glorious Revolution. In 1689 werden Willem en zijn vouw Mary gekroond tot -protestantse-

[p. 190]

koning en koningin van Engeland. Het was de veelzijdige Romeyn de Hooghe - kunstenaar, publicist en rechtsgeleerde - die in deze gebeurtenissen stof te over vond om Willem III in etsen te verheerlijken.
Prenten waren in die tijd het visuele propagandamiddel bij uitstek en De Hooghe's barokke tekenstijl was bijzonder geschikt voor geïdealiseerde voorstellingen.
De vroegste prenten van De Hooghe over Willem III dateren van 1672, het jaar waarin Willem III tot stadhouder werd gekozen. In de ‘Orangien Wonderspiegel’ uit ca. 1675 worden allerlei scènes uit het leven en bedrijf van Willem III getoond.
Willem III zorgde in Europa voor een machtsevenwicht; zijn belangrijkste tegenspeler was de Franse koning Lodewijk XIV. Een andere tegenstander van hem was de katholieke koning van Engeland tussen 1685 en 1688. Beiden zijn het voorwerp van De Hooghe's spot en worden in zijn prenten gekleineerd. Na het vertrek van Jacobus uit Engeland kwam Willem III op de Engelse troon. Zijn koningschap inspireerde De Hooghe tot vele prenten.
Bij de dood van Willem III in 1702 maakte de Hooghe de prent ‘Europa in rouw’. In de tekst bij deze prent omschreef hij Willem III onder andere als een schild voor de vrijheid en ‘een spiegel voor alle vorsten en heiden’.
De Atlas Van Stolk toont op de tentoonstelling Koning Willems lof. Etsen van Romeyn de Hooghe, propagandist voor Willem III ruim vijftig bladen, een keuze uit de eigen collectie. De meeste zijn uitzonderlijk groot van formaat en tonen drukke taferelen vol allegorieën. Het feit dat sommige prenten met de hand ingekleurd zijn, maakt deze tentoonstelling tot een aantrekkelijk schouwspel.
Een video-programma maakt aan de hand van prenten uit de Atlas Van Stolk duidelijk, wat de plaats van Willem en Mary in de Nederlandse en Engelse geschiedenis geweest is.
Bij de tentoonstelling verschijnt een vouwblad, zowel in het Nederlands als in het Engels, dat voor f l,- in de museumwinkel te verkrijgen is.

adres: Het Schielandhuis, Korte Hoogstraat 31, Rotterdam.
geopend: dinsdag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 11.00- 17.00 uur.

De verzameling van eeghen

In de expositiezalen van het Amsterdamse Gemeentearchief wordt van 30 september tot en met 26 november een tentoonstelling gehouden. Ruim honderd van de mooiste tekeningen en aquarellen zijn te zien uit de verzameling van ruim 600 bladen die bijeengebracht is door wijlen mr. Chr. P. van Eeghen.

De collectie van mr. Chr. P. van Eeghen (1880-1968) bevat voor het grootste deel topografische tekeningen van Amsterdam en omstreken. De collectie geeft niet alleen een als het ware filmisch beeld van een stad in voortdurende verandering, maar het stadsgezicht als artistiek genre. De verzameling bevat werk van bijna alle grote tekenaars op dit gebied, met een zekere nadruk op de zeventiende- en achttiende-eeuwse meesters. Getoond worden bladen van Claes Jansz. Visscher, Jacob van Ruisdael, J.A. Beerstraten, Roelant Roghman, Lambert Doomer, Jan van der Heyden, Bakhuyzen, Cornelis Pronk, Jan de Beyer, H.P. Schouten, Jacob Cats, Gerrit Lamberts, Tetar van Elven, Hilverdink, Misset en van Breitner.

Naast de stadsgezichten bevat de collectie ook talrijke portretten, ontwerpen voor behangsels en toneeldecors, beelden uit het dagelijks leven en satirische voorstellingen. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus. Prijs: ca. f 69,50.

adres: Amsteldijk 67, Amsterdam.
geopend: maandag t/m zaterdag 10.00-16.00 uur.

John Buckland Wright

De Engelsman John Buckland Wright (1897-1954) besloot na studies in de geschiedenis en de architectuur te kiezen voor een kunstenaarsbestaan. Hij woonde onder meer in Brussel, waar hij door Jan Greshoff in contact kwam met de uitgever A.A M. Stols en in Parijs, waar hij bevriend was met Miro, Picasso, Matisse en anderen. In deze jaren ontstaan ook de contacten met de uitgever Boucher in Den Haag en met opdrachtgevers in Engeland en Amerika.

In het Museum van het Boek is op dit moment tot en met 17 september een eerste overzicht te zien van de rijke verzameling die het van Buckland Wright bezit. Deze verzameling bestaat uit de Nederlandse uitgaven van Stols en Boucher die zich in het legaat Radermacher Schorer bevinden, aangevuld met diverse aankopen. In 1976 kwam daar de door A.A.M. Stols bijeengebrachte verzameling grafiek bij, enkele jaren later vermeerderd met het door Stols uitgegeven werk. Met behulp van de uitgever L.J.C. Boucher kon men in de jaren '80 de hand leggen op belangrijke uitgaven, ontwerpen en archiefmateriaal. Bovendien werd er vanaf 1985 uit de nalatenschap van de kunstenaar zelf verkocht, waardoor er opnieuw belangrijke stukken in het museum terecht kwamen.

De collectie die in Den Haag is opgebouwd, is een uitgangspunt voor alle verdere studies over Buckland Wright en de boekillustratie tussen 1930 en 1950 in Nederland en Engeland. Om het beeld van de werkzaamheden van John Buckland Wright zo compleet mogelijk te maken zijn er enkele bruiklenen opgenomen uit belangrijke particuliere Nederlandse collecties. Ter gelegenheid van de tentoonstelling is een publicatie samengesteld met een eerste inventarisatie van het in het museum aanwezige materiaal. De prijs hiervan bedraagt f 10,-.

adres: Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum, Prinsengracht 30, Den Haag.
geopend: tot en met 17 september, maandag tot en met zaterdag 13.00-17.00 uur.

Olympische goden en godinnen

De tentoonstelling Olympische goden en godinnen, die tot en met 11 september nog in het Teylers Museum valt te bezichtigen, geeft een beeld van de belangstellng voor de Griekse en Romeinse mythologie in de beeldende kunst vanaf de Renaissance.

Uit eigen collectie selecteerde men hiertoe een

[p. 191]

zestigtal prenten en tekeningen van Nederlandse, Italiaanse, Franse en Duitse kunstenaars, onder wie Hans Sebald Beham, Nicolò dell'Abate, Hendrick Goltzius, Joachim Wttewael, Pietro Testa en Gerard de Lairesse.

De tentoonstelling is ingericht rond de mythen omtrent de twaalf belangrijkste goden van de Olympus. Mythologische voorstellingen verschijnen in de Europese kunst vanaf het einde van de vijftiende eeuw, eerst in Italië, later ook in het noorden. De belangstelling voor de Griekse en Romeinse mythologie blijkt ook uit het toenemend aantal uitgaven en vertalingen van klassieke schrijvers.

Als bron voor de kunstenaars diende vooral Ovidius' Metamorfosen, waarvan talloze geïllustreerde vertalingen verschenen in de zestiende en zeventiende eeuw. De Haarlemse kunstenaar en kunsttheoreticus Carel van Mander sprak rond 1600 in verband met de Metamorfosen zelfs van een ‘Schilderbijbel’. De meeste voorstellingen op de tentoonstelling zijn ontleend aan dit lange gedicht.

Hoewel de Griekse en Romeinse goden de deugden en morele idealen van de mensheid belichaamden, worden in de beeldende kunst veelal die verhalen geïllustreerd, waarin juist de ondeugden van de goden de belangrijkste rol spelen: hoogmoed en wellust, wraakzucht en nijd. Dergelijke voorstellingen krijgen vaak een moraliserende interpretatie. Ook hiervan, naast personificaties in series als de tijden van de dag, de seizoenen en de elementen, worden op de tentoonstelling voorbeelden getoond.

adres: Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem.
geopend: tot en met 11 september, dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 13.00-17.00 uur.

Reconstructie bibliotheek Willem III

In de Koninklijke Bibliotheek bevindt zich in een handschrift overgeleverd een lijst van boeken en handschriften die tezamen de bibliotheek van Willem III op het Oude Hof te Den Haag vormden. Deze lijst is in 1686 opgesteld door de bibliothecaris van Willem III, Anthonie Smets, en telt ongeveer 4000 titels. Het belang ervan is gelegen in het feit, dat de lijst een compleet beeld geeft van het boekenbezit der Oranjes op dat moment. Dat bezit had Willem III voor het grootste deel van zijn voorouders geërfd. Na de dood van de stadhouder-koning volgde een langdurige strijd om zijn erfenis, die in 1749 resulteerde in verkoop van het boekenbezit. Een deel ervan kwam later in de KB terecht.

Uitgaande van de lijst van Smets, organiseert de KB een expositie waarin wordt getracht tot een reconstructie van de bibliotheek van Willem III te komen. Daartoe zal voornamelijk worden geput uit eigen bezit. De boeken en handschriften die voeger behoorden tot de bibliotheek van Willem III zullen het hoofdbestanddeel van de tentoonstelling uitmaken.

De tentoonstelling wordt begeleid door een catalogus. Daarnaast zal een wetenschappelijke publicatie verschijnen, waarin de lijst van Smets in zijn geheel is opgenomen.

De tentoonstelling is geopend van 11 november tot en met 7 januari 1989, op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur en op zaterdag van 9.00 tot 12.00 uur.

Bij het ter perse gaan van dit nummer was de prijs van beide publicaties nog niet bekend.

adres: Koninklijke Bibliotheek, Prins Willem Alexanderhof 5, 2595 BE 's-Gravenhage.

Vriendschap in vereniging

Het georganiseerde maecenaat van de Koninklijke Bibliotheek, de Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek, bestaat in 1988 50 jaar. Gedurende een halve eeuw steunde zij de bibliotheek in haar, vaak bijzondere, aankopen. De aard van de geschenken is altijd zeer divers geweest. Het laatste kan met recht een jubileumgeschenk genoemd worden: een fraai verluchte middeleeuwse codex, die nog gestoken is in de originele, thans vrijwel unieke roodfluwelen chemise band. Dit pronkstuk fungeert als ‘binnenkomer’ op de tentoonstelling die ter gelegenheid van dit jubileum wordt georganiseerd.

Andere verdiensten van de Vereniging waren onder andere de verwerving van de werken van de schrijver E. du Perron, een collectie Nederlandse gelegenheidsgedichten, een aantal bijzondere boekbanden, een watermerkcollectie en een verzameling autografen. Hiervan treft men voorbeelden aan op de tentoonstelling. Daarnaast vallen er ook schenkingen van ‘individuele’ vrienden van de K.B. te bewonderen. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus. Prijs ca. f 20,-.

adres: Koninklijke Bibliotheek, Prins Willem Alexanderhof 2, 's-Gravenhage.
geopend: 9 september tot en met 29 oktober, maandag tot en met vrijdag 9.00-17.00 uur, zaterdag 9.00-12.00 uur.

Tekeningen van de 16de t/m 18de eeuw

De tweede tentoonstelling uit een reeks van vier kleine exposities met tekeningen uit de eigen collectie van het Centraal Museum laat naast tekeningen vooral ook prenten zien. Immers, de behoefte aan informatie en educatie die voortkwam uit het vroeg 16de-eeuwse humanisme en de hervormingsbewegingen, vormde een belangrijke impuls voor de Nederlandse prentenproductie.
Zo maakte de Haarlemse romanist Maarten van Heemskerck (1498-1574) ontwerptekeningen voor meer dan 600 prenten. Deze werden door verschillende tijdgenoten in hout gesneden, in koper gegraveerd, of geëtst. Ook Chrispijn van de Passe de Oude (1565-1637) tekende een halve eeuw later veel ontwerpen. Hiervan worden er drie getoond, naast een aantal van de prenten, vervaardigd door hemzelf of door zijn kinderen. Van sommige kunstenaars worden op deze tentoonstelling alleen prenten getoond, omdat er van hen geen tekeningen voorhanden zijn, maar hun werk wel goed past in het beeld van de expositie. Wél aanwezig zijn twee zeldzame tekeningen van de Caravaggist Gerard van Honthorst (1590-1656). Caravaggisten maakten nauwelijks tekeningen omdat ze de voorkeur gaven aan het uitdrukken van schilderkunstige waarden in hun werk. Van een schilderij van de Caravaggist Ter Brugghen is een getekende repliek te zien, toegeschreven aan Jan de Bisschop.

[p. 192]

D. Muirhead Bone, De Marekerk te Leiden. Ets. Op de voorgrond de Oude Singel; aan de overkant van het water de Oude Vest. Eén van de prenten die te zien zal zijn op de tentoonstelling het het Rijksprentenkabinet.

Enkele portretten, uitgevoerd in verschillende technieken en bedoeld als studietekening, of als definitief kunstwerk vullen deze tentoonstelling in het prentenkabinet aan.

adres: Centraal Museum, Agnietenstraat 1, Utrecht.
geopend: t/m 24 september, dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 14.00-17.00 uur.

Engelse etsers zien Holland

Van 17 september t/m 4 december wordt in de zalen van het Rijksprentenkabinet een tentoonstelling gehouden over Britse kunstenaars, die tussen 1860 en 1930 ons land bezochten en in prent brachten. De meeste etsers reisden door de provincies Noord- en Zuid-Holland en Zeeland. Een enkeling bezocht het oosten van ons land. Amsterdam en zijn directe omgeving waren favoriet; maar ook Dordrecht en Haarlem werden veelvuldig bezocht. Van de Zuiderzeestadjes en van de Zaanstreek zijn reeds in de negentiende eeuw veel etsen gemaakt. De gezichten op Veere, Middelburg en de Zeeuwse wateren dateren vrijwel alle uit de jaren na de Eerste Wereldoorlog. Twee toonaangevende kunstenaars op de tentoonstelling zijn James A.M. Whistler en Francis Seymour Haden. De eerste bezocht ons land regelmatig en maakte in 1889 een beroemde serie etsen van Amsterdam en Zaandam. Aan zijn reizen naar Holland is een uitgebreid artikel gewild in het Bulletin van het Rijksmuseum 36 (1988) nr. 3 (prijs: f 10,-). Haden maakte slechts drie etsen in onze hoofdstad. In het voetspoor van Whistler en Haden bezochen onder meer Walter Sickert, Mortimer Menpes, Clifford Addams en David Young Cameron ons land. De laatste vervaardigde een reeks van 22 etsen, de z.g. North Holland Set, waarvan dertien bladen te zien zullen zijn. Verder is er op de expositie werk aanwezig van Frank Short, James McBey, Arthur Briscoe en Muirhead Bone. In totaal worden ruim honder prenten getoond van ca. dertig Britse kunstenaars. Bij de tentoonstelling verschijnt een vrouwblad (ca. f 3,-).

adres: Stadhouderskade 42 (rechter hoofdingang), Amsterdam.
geopend: t/m 4 december, dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 13.00-17.00 uur.