beroemd schrijver zal worden, beware dus zijn schoolschriftjes.
Een brieveneditie van paus Leo I uit 1511, met een opdracht aan Erasmus, bracht f 12.000,- op in commissie. Gevraagd naar de koper werd mij, terecht overigens, niet meer onthuld dan ‘een grote Engelse handelaar’. Als ik mag raden: Quaritch. Een aantal van de grotere nummers bleef onverkocht, zoals er trouwens over de hele linie, ten dele door te hoge schattingen en dus te hoge inzet, nogal eens wat terugging. De manuscripten-verzameling zestiende- en zeventiende-eeuwse liederen vermocht voor f 16.000,- geen koper vinden, zomin als de als zeer zeldzaam omschreven Hortulus animae editie uit 1574 (Leuven/Antwerpen, Velpius/Foulaert) voor f 1900,-. Een overigens niet geheel onberispelijk exemplaar van de altijd begerenswaardige Neder-Landtsche Gedenck-Clanck van Valerius (Haarlem, 1626) bracht f 7800,- op.
Een van de opzienbarendste resultaten was die voor het hornbook en dat brengt ons gelijk bij de Van Veen-veiling. Een dag na elkaar werd er zowel bij Van Gendt als Sotheby zo'n uiterst zeldzaam miniatuur (10 bij 5 cm) abc-bordje op een handvatje geveild. Het iets beschadigde exemplaar bij Sotheby werd voor f 3600,- gekocht door antiquariaat Forum; een dag later legde het schoolmuseum te Zoetermeer f 8000,- neer voor het exemplaar bij Van Gendt. ‘Daar moest ik er in de vakantie nog maar eens een paar van maken’, hoorde ik achter mij iemand mompelen. Hoe het ook zij, moeilijker te vervalsen dan een grote meester lijken me de hornbooks niet en voor dit soort prijzen wordt dat zeker interessant.
In 1982 overleed op zeventigjarige leeftijd mr. C.F. van Veen, ongetwijfeld de grootste kinderboekenverzamelaar die Nederland ooit heeft gekend. Zijn magnifieke collectie boeken, prenten, spellen en ander efemeer materiaal wordt dit jaar in drie delen bij Sotheby geveild. Het eerste deel, de boeken in vreemde talen, de kaartspelen, miniatuurboeken, peepshows etcetera, werd in februari jongstleden te Londen geveild en bracht spraakmakende prijzen op. Een paar voorbeelden: Lof en nuttigheid der drukkonst, Middelburg, 1770, 55 bij 39 mm, in fraai tijdsbandje, realiseerde £209: Bibliothèque des enfants, 16 delen, ± 1805, in houten doos, enig bekende complete exemplaar: £2750. De absolute topper vormde Toy Manufacturer's Catalogue. Spielwaren; Blech und Zinnspiele, twee delen, 175 gelithografeerde platen met meer dan duizend handgekleurde afbeeldingen, Nürnberg (?), ± 1877, folio. Opbrengst: £20.350.
Het tweede deel, Nederlands-talige boeken, werd in twee zittingen op maandag 25 juni in Amsterdam geveild. Zomin als geen boek uit deze collectie waarschijnlijk ooit nog z'n oorspronkelijke bestemming, de kinderhand, zal vinden, zo weinig kinderachtig waren derijzen. Het is overigens een veel voorkomend verschijnsel, dat op veilingen van gespecialiseerde collecties de prijzen hoger liggen dan voor dezelfde of vergelijkbare enkele stukken, opgenomen in een divers geheel, geboden wordt, hornbooks blijkbaar uitgezonderd. Toch was er voor han delaren zeker zaken te doen, vooral bij de vele uit tientallen, soms honderdtallen samengestelde kavels. Verdere uitsplitsing van althans dit deel had een nog beter financieel resultaat mogelijk gemaakt en is soms voor de slechts in één titel geïnteresseerde iets vriendelijker. Een aantal bibliotheken en overheidsinstellingen waren actief: de Koninklijke bibliotheek te Den Haag, de Atlas van Stolk en vooral het Nederlands bibliotheek- en lectuurcentrum kochten fraaie stukken, echter altijd na hevige strijd met vooral Nederlandse handelaren. Dat werpt opnieuw de vraag op, of dit soort instellingen in sommige gevallen door hen begeerde nummers niet beter door of minstens in samenwerking met antiquaren kunnen kopen.
Hoge prijzen werden betaald voor de abc-boeken. In de mede door hem samengestelde catalogus Kinderen lazen, kinderen lezen schreef mr. Van Veen zelf reeds: ‘(...) oude ab-boekjes zijn schaarser dan de overige kinderlectuur’. Bij de afdeling Chapbooks deed zich een opmerkelijk gebeuren voor: alle twaalf lots werden gekocht door antiquariaat Forum, dat trouwens gedurende de hele veiling erg actief was. Wellicht niet onslim: de meeste van deze volksboeken zijn uiterst zeldzaam en wie, zeker in een klein taalgebied, de markt beheerst, bepaalt de prijs. Wel sneu voor die paar particulieren die, vooral omdat bijna al deze kavels zes tot zestig (!) titels bevatten, ondanks hevig tegenbieden, telkens toch aan het kortste eind trokken.
Een paar resultaten nog uit de onvoorstelbare veelheid: Den Engelschen School-Meester of te Eenighe regulen en behulpselen waer door d'ingeborene Nederlanders in een corten tydt geleert konnen worden d'Engelse tael te lesen verstaen ende spreken (Amsterdam, 1646) werd gekocht door antiquariaat B. Hagen voor f 2600,- (schatting f 600,-/800,-). Een uiterst zeldzame editie van Valcoogh's Regel der Duytsche Schoolmeesters (Alkmaar, 1607) ging voor f 2900,- (schatting f 1000,-/1400,-) naar Forum. Het betrof hier overigens niet, zoals de catalogus vermeldde, de eerste druk: die verscheen in 1591 in Amsterdam. De totale opbrengst van dit tweede deel bedroeg ruim f 350.000,-.
Zo valt een unieke collectie uiteen, volgens het voorwoord in de catalogus van deel 1 naar wens van mr. Van Veen. Wat daar van waar moge zijn, enigszins weemoedig stemt het wel.
Auteursrechtelijk beschermd