Biografie Bulletin. Jaargang 21

[p. 82]

Geloof in de eigen genialiteit
Het controversiële leven van Marguerite Duras
Trudie Favié

De biografie die Laure Adler van de Franse schrijfster Marguerite Duras schreef, leidde direct na de publicatie in 1998 tot een aanklacht: Adler zou plagiaat hebben gepleegd. Deze beschuldiging verdween echter naar de achtergrond door het schandaal dat ontstond toen duidelijk werd dat Duras' verleden heel anders was geweest dan de schrijfster haar lezers en zichzelf had laten geloven.

Direct nadat Laure Adler in 1998 haar biografie van Marguerite Duras had gepubliceerd, beschuldigde Alain Vircondelet, schrijver van een aantal gezaghebbende publicaties over het oeuvre van Duras, de biografe openlijk van intellectuele oplichting. Alle leden van de jury van de Prix Goncourt ontvingen van hem een brief waarin hij uiteenzette dat Adler zich als een ‘kannibaal’ had gedragen door verwijzingen en citaten van hem en andere schrijvers en journalisten zonder bronvermelding te hebben verwerkt. Desalniettemin ontving Adler dat jaar de Prix Fémina de l'essai. En hoewel de pers in principe altijd belust is op een literaire rel met plagiaat als inzet, waren Vircondelets beschuldigingen hoegenaamd geen aanleiding voor persreacties, laat staan voor een rel.

Hoe is het mogelijk dat de pers nauwelijks op Vircondelets aantijgingen reageerde? Toegegeven, plagiaat is niet altijd even duidelijk aanwijsbaar. Letterdieverij kent immers evidente, minder evidente en discutabele vormen. Voor de uitgever moet het geval Adler echter ernstig genoeg zijn geweest, want in de pocketuitgave van de biografie heeft Gallimard, weliswaar stilzwijgend, de omissies die Vircondelet had gesignaleerd gecorrigeerd.

De stilte rond deze ‘affaire’ kan te maken hebben met het feit dat publicisten, net als andere lezers, aan de inhoud van de biografie meer dan genoeg ter verhapstukken hadden. Want een ding is zeker: Adlers biografie was controversieel en deed Duras postuum van haar voetstuk vallen. Dat was een forse dreun, want deze Grande Dame van de Franse literatuur stond, niet

[p. 83]

alleen in Frankrijk, maar ook mondiaal op zeer grote hoogte.

Gevaarlijk spel

Voor haar biografie heeft Adler het leven van Duras grondig bestudeerd, zonder toestemming van de schrijfster. Die verdroeg in principe niet dat een ander dan zijzelf over haar schreef, maar sprak de laatste jaren voor haar dood toch meermalen met haar biografe. Adler kreeg wel medewerking van Duras' zoon en diens vader die lange tijd Duras' levenspartner was geweest. Ze sprak verder met mensen uit diverse perioden van Duras' leven en bezocht alle plekken waar de schrijfster had gewoond.

Adler deed spectaculaire en onthutsende ontdekkingen. Zo kwam ze achter de waarheid omtrent de relatie die Duras in Indochina als adolescente met een Chinees had gehad en die in Un barrage contre le Pacifique uit 1959 (Een dam tegen de grote oceaan) en L'Amant uit 1984 (De Minnaar) centraal staat. Niet erotiek bleek de kern van deze verbintenis, maar geld. Ook onthulde ze dat de baan die Duras tijdens de eerste oorlogsjaren bij het door de Duitsers gecontroleerde ‘Comité de l'Organisation du Livre’ had, lang niet zo onbeduidend was geweest als ze later deed voorkomen. Adler legde ook de drijfveren van Duras' verzetswerk bloot. Met haar man Robert Antelme en haar minnaar Dionyse Mascolo maakte Duras deel uit van de verzetsgroep waarvan François Mitterrand de leiding had. Ontluisterend is het beeld dat de biografe schetst van de stappen die Duras zette toen haar man gevangen zat en zij probeerde hem vrij te pleiten: Duras begon een relatie met een lid van de Gestapo.

Marguerite Duras (1914-1996)

[p. 84]

Adler beschrijft hoe gevaarlijk het spel was dat Duras speelde, hoe ze gedreven werd door overmoed, lust en egocentrisme. Vervolgens nam Duras na de oorlog deel aan martelingen van de man van de Gestapo, die overigens een onbeduidende schakel was geweest en die met haar slechts een spelletje had gespeeld. Haar getuigenissen leidden tot zijn executie.

Duras' levensverhaal wordt nog dramatischer en krijgt zelfs de allure van een soap, want juist in deze tijd beviel Duras van een zoon. Diens vader was Mascolo. Adlers minutieuze speurwerk leidde tot de onthulling dat de vrouw van de Gestapoman tegelijkertijd een kind van dezelfde man kreeg. Duras' zoon heeft lange tijd niet geweten dat hij een halfbroer had.

Sterrenstatus

Marguerite Duras, nom de plume van Marguerite Germaine Marie Donnadieu, werd in 1914 in Indochina geboren, kwam in 1933 naar Parijs en stierf daar in 1996. Adlers biografie bestrijkt dus bijna de hele twintigste eeuw. In haar boek laat ze vele belangrijke maatschappelijke, politieke en culturele turbulenties de revue passeren. Daarmee geeft ze op aangenaam leesbare wijze een boeiend inzicht in de vorige eeuw. Ze maakt ook duidelijk hoe Duras daarin zowel op het persoonlijke als ook op het sociaal-maatschappelijke en politieke vlak een interessante speelster is geweest.

Adlers kracht is dat zij Duras in alle facetten van haar persoonlijkheid beschrijft. Ze geeft een ontluisterend beeld van het egoïsme en de heerszucht van de schrijfster, en beschrijft hoe fantasie en leugens in de loop van haar leven steeds groter werden. Duras geloofde de laatste decennia vóór alles in haar eigen genialiteit en uitzonderlijke schrijverstalent. Haar realiteit bestond hoofdzakelijk uit de door haar geschapen personages. Ze liet zich als het ware door hen omringen en loog haar eigen waarheid. De aftakeling van Duras was groot, niet alleen fysiek, omdat alcoholisme haar in de greep kreeg, maar ook psychisch, want haar geheugen liet haar meer en meer in de steek.

Duras geldt in Frankrijk als een van de belangrijkste schrijfsters van de twintigste eeuw. Vooral in de jaren zestig was zij en vogue. En zoals dat vaak gaat bij modeverschijnselen: óf men adoreerde haar werk, óf vond het helemaal niets. Een tussenweg was niet mogelijk. Haar aanbidders kenden haar boeken uit het hoofd en verafgoodden haar. Haar films en veel van haar boeken, zoals Les petits Chevaux de Tarquinia (De paardjes van Tarquinia, 1953) hadden een cultstatus. Vanaf de jaren tachtig genoot Duras een sterrenstatus als schrijfster, cineaste, feministe en geëngageerde en gezaghebbende stem in het sociale, maatschappelijke en politieke debat. Ze gedroeg zich ook als een ster. Zo had ze de gewoonte om over zichzelf als ‘Duras’ in de derde persoon te spreken.

In Nederland maakte Remco Campert in 1961 de allereerste vertaling van haar werk: Moderato Cantabile (1955). In de jaren zeventig werd Duras hier populair en verschenen er meer vertalingen. Het hoogtepunt van haar successen lag zowel in Frankrijk als mondiaal in de jaren tachtig. Boeken als L'amant en La douleur (De pijn, 1985) verschenen kort na de oorspronkelijke uitgaven ook in het Nederlands. In

[p. 85]

die jaren werd ook meer eerder geschreven werk van Duras in het Nederlands uitgebracht.

Na de verschijning van Adlers biografie bleef Duras in Frankrijk en daarbuiten een belangrijke schrijfster. Hiervan getuigen de academische aandacht in de vorm van studies en symposia. Hoewel het aantal te bestuderen literaire werken bij de studierichting Frans aan Nederlandse universiteiten in de laatste decennia is afgenomen, zijn de boeken van Duras terecht nog steeds onderdeel van de academische canon.

De kracht van de biografie berust in Adlers scherpe en waarachtige beeld van de gebeurtenissen uit het leven dat de schrijfster zelf mythologiseerde en vertroebelde. Duras' enorme energie, haar humor, haar geloof in het moederschap en haar worstelingen met de relatie met haar moeder en oudste broer zijn waarachtige elementen. Hetzelfde geldt voor haar politieke en seksuele vrijheid en de begeerte als leidraad voor haar gedrag.

Maar Adlers grootste verdienste is dat zij erin slaagt een beeld te geven van uitzonderlijke kwaliteiten van de schrijfster Duras. Dit doet ze door analyses van het oeuvre op intelligente wijze in de biografie te betrekken.

Een Franse website die aan Duras is gewijd, laat zien dat de schrijfster nog steeds een cultstatus heeft. Een foto die in november 2010 van haar grafsteen op de Cimetière Montparnasse werd gemaakt, toont de vele herinneringssteentjes die bewonderaars hierop hebben neergelegd. Volgens het bijschrift is dit één van de ‘levendigste’ en drukstbezochte graven van het kerkhof.

Laure Adler, Marguerite Duras. Vertaling uit het Frans door Théo Buckinx (Breda, De Geus 1999 [1998])