Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 21

[p. 22]

‘Mijn trouw staat pal’
Lieuwe Schipper's bijdragen aan de alba amicorum van Izaak en Agatha Wilhelmina Bilderdijk, en andersom

Over twee bijdragen aan de alba amicorum van Bilderdijks broer Izaak en diens jongste dochter, namelijk die van Lieuwe Schipper (Zaandam 1808-1870 Velp),^1. valt meer te melden dan in mijn stukje van vorig jaar mogelijk was.^2.

Elke albuminscriptie roept de vraag op: wat is de relatie tussen de bijdrager aan en de bezitter van het album? Die vraag stellen we dus ook in het geval van Schipper en vader en dochter Bilderdijk. Het antwoord vinden we in Schippers eigen album,^3. dat, naast interessante handschriftelijke bijdragen, een paar aardige aquarellen met vogels bevat, voorts een boerenbedrieger met een titelpagina van een bundeltje kindergedichten, en charmant knip- en borduurwerk.

Zetten we albumbijdragen in chronologische orde, dan blijken vaak onvermoede en soms merkwaardige samenhangen. In Schippers album begint een eerste cluster van bijdragen op 30 september 1834 met enige gedachten in proza door H.J. Koenen, gevolgd door I. da Costa's inscriptie van 4 oktober: ‘Gezondheid is een schat; maar 't waar, het eenig leven/ Wordt slechts in 't kennen Godts gevonden, en gegeven.’ (onder verwijzing naar ‘Een ding is noodig’: Lukas 10:42), dan volgt E.J. Potgieter's bijdrage van 5 oktober^4. en tot slot een van 6 oktober door C.G. Withuys. De 26-jarige eigenaar is dus een week in de weer geweest met bijdragen werven, maar waarom juist van deze vier? Vooral die van de één jaar jongere, niet in eerste instantie als dichter bekende Koenen lijkt een raadsel.

1837 levert een tweede cluster. Van J. Kinker lezen we de voor een vriendenalbum wat merkwaardige tekst ‘Raad aan een' Egoïst’:

Ongelukkigste aller menschen,
Die slechts voor u-zelven leeft,
Die, met duizend dwaze wenschen,
Aan uw eigen schaduw kleeft; -
Die noch lagchen kunt, noch treuren,
Dan om eigen vreugd of leed,
Die in wat er moog' gebeuren,
Elk, maar nooit u-zelv' vergeet; -
Die niet smaakt wat andren smaken;
Maar voor u, voor u-alleen
Leeft, - in 't slapen, en in 't waken,
U slechts ziet, en anders geen'!
Wil een ander uiterst kiezen,
Maak u van uw Ikje vry,
Om u-zelven te verliezen
In het heil der maatschappy!
Leef in 't midden van de menschen
Niet als in een zandwoestijn;
Smelt uw wenschen in hun wenschen;
En gy zult gelukkig zyn.

Een andere kennis en vroegere correspondent van Bilderdijk, H.H. Klijn, schreef in februari:

De band die zielen bindt reikt over lot en tijd;
Geen afstand breekt zijn knoop; - hij volgt, - trekt met ons mede:
Zijn zachte klemming stort in 't hart een' hoogren vrede:
Daar hij zich, over 't graf, eens onbegrensd verwijd. -
Dit vlugtig letterschrift, - van zulk een band het teeken,
Zal, waar ik ben of rust, met achting tot u spreken.

Een overzichtje van tot op de dag gedateerde bijdragen toont dat Schipper vooral tussen 18 februari en 3 maart 1837 actief was als ‘beroemdhedenverzamelaar’:

18 februari:	kleinzoon van Rh. Feith
22 februari:	J. van Lennep
25 februari:	Abr. des Amorie van der Hoeven W. de Clercq: ‘De poezy vereenigt reeds de zielen,/ Van hen, die zucht voor 't waar en schoon verbindt/ Maar voor één God en Heiland neêr te knielen,/ Is de eerste band, die zelfs geen dood verslindt.’
	I. Bilderdijk
	A.W. Bilderdijk
27 februari:	W. Broes
2 maart:	Jer. de Vries: ‘Waartoe een naam geprent? gegrift?/ De daad alleen is 't ware schrift.
3 maart:	M. Westerman

In maart kreeg ook Fred. Helmers, zoon van de bekende dichter, een blaadje te vullen. Hij koos van zijn vaders hand de slotstrofe van de nazang bij ‘Jezus van Nazareth’:^5.

't Geloof wordt in den proefstrijd vaster!
't Geloof zij 't schild, wanneer de laster
Uw doel miskent, uw deugd bespot:
't Geloof sticht diamanten muren;
't Geloof kan tijd en graf verduren,
Dáár, wáár 't geloof is, dáár is God!

Hij schreef erbij: ‘Deze regelen door mijnen hooggeachten Vader zijnen Zonen^6. weinige dagen voor zijn afsterven toegezongen, kwamen met mijn gevoel te wel overeen om dezelve niet te plaatsen in den vriendenrol van hem wien [sic] zijne nagedachtenis vereerd [sic], en voor wien ik na eene kortstondige kennismaking ware hoogachting en vriendschap koester.’ Weinig origineel misschien, maar waarschijnlijk precies wat Schipper wilde: een vers van een bekende dichter, en dan nog geschreven door een familielid.

Hij zal dus ook ingenomen zijn geweest met de bijdrage van Izaak Bilderdijk, die op zaterdag 25 februari zijn broers sonnet ‘Gelukkige’ (1822)^7. overschreef:

By vlekloos bloed een stil en needrig lot; -
Een peinzend oog, doorstraald van zacht genoegen; -
Een juist verstand, - een hart, vervuld met God; -
En kalmen moed by zielevrêe te voegen:

Zie daar wat meer dan 't weeldrig vreugdgenot,
Dan al de roem van 't noeste letterploegen,
Dan mijnroof is, waarom de harten zwoegen,
Maar dien de dood, de zorg, de vrees, bespot!

1. Van Schipper is weinig meer bekend dan dat hij een tiental bundeltjes met gedichten voor kinderen schreef: W.J.A. Huberts, W.A. Elberts & F.Joz.P. van den Branden, Biographisch woordenboek der Noord- en Zuid-Nederlandsche letterkunde (Deventer 1878), 495, en bijdragen aan jeugdtijdschriften leverde: Marjoke Rietveld-van Wingerden, Jeugdtijdschriften in Nederland en Vlaanderen 1757-1942. Bibliografie (Leiden 1995), vermeldt Schippers naam bij nrs. 37 en 42: Museum voor jonge lieden uit den beschaafden stand (1839-1844) en Prenten-magazijn voor de jeugd (1841-1848).

2. M. van Hattum, ‘“Moet dit een album zijn?” Bilderdijk en het album amicorum. Zijn bijdragen voor Gerrit Joan Meijer en Izaak Bilderdijk. De alba van Agatha Wilhelmina en Sibilla Dorothea Bilderdijk’, Het Bilderdijk-Museum 21 (2003), 31-36; Schippers bijdragen: 33 (nr. 23 in album part. coll. en nr. 7 in album BM G 45).

3. Schenking 1990 aan het Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te Den Haag (sign. S.3681): Anton Korteweg, ‘L. Schipper, de man “wiens kennismaking mij zeer aangenaam was”’, Juffrouw Ida 16-3 (dec. 1990), 26-27.

4. Peter van Zonneveld (ed.), Het dagboek van de student Nicolaas Beets 1833-1836 ('s-Gravenhage 1983), 201-202 (noot 810).

5. J.F. Helmers, Nagelaten gedichten II (Haarlem 1815), 70. Voor 22 februari 1813, toen Jan Hendrik Helmers op drieëneenhalfjarige leeftijd overleed. Zijn vader stierf vier dagen later:

6. M. van Hattum, Jan Fredrik Helmers (1767-1813). Leven en werk van een Amsterdamse wereldburger (Amsterdam 1996), 111 en 135.

7. W. Bilderdijk, Krekelzangen I, 137; DW XIII, 321.

[p. 23]

 

ô Dierbre gift van vlijt noch lotgeval,

 

Maar van den Bouw- en Vrijheer van 't Heelal,

 

Wie dankt voor u, wie voelde u ooit naar waarde!

 

 

 

Dien schokk' de storm of blaak de Zuiderzon;

 

Hy derft geen steun, geen zuivre lavingbron,

 

Maar overleeft den val der zinkende Aarde.

Hij voegde eraan toe: ‘Met deze weinige dichtregelen van mijn' overledenen Broeder, herinnere zich de Heer L. Schipper Zijn' D.V.Dr. en Vriend, I. Bilderdijk.’ De bijdrage van dochter Agatha Wilhelmina (‘oud 13 jaren’) van dezelfde dag bestond in een met potlood getekende bloesemtak.^8.

Ofschoon nog vele interessante bijdragen het vermelden waard zijn, keer ik terug naar die door Schipper zelf. Voor Izaak Bilderdijk schreef hij:

In liefde, {itl ap}In vreugd of smart,

(Hoe ook benard,)

Steeds blijft mijn hart,

In liefde, o Bilderdijk! aan U en de Uwen denken;

Ja, schoon 't Heelal,

Ten wrak vervall',

Mijn trouw staat pal,

Niets kan, in eeuwigheid, haar heilige onschuld krenken.

Agatha Wilhelmina Bilderdijk bedacht hij met:

Gy ook, lief en geestvol Nichtje

Van den grooten Bilderdijk!

Vraagt my minzaam om een dichtje,

Als een teder Vriendschapsblijk;

Hadt gy Kunstgebloemt begeerd,

'k Zou, uw schoon talent ontbeerend, 't aanzoek hebben afgekeerd.

Beide gedichten zijn gedateerd 2 maart 1837, misschien wel de dag dat hij de andere kwam halen. Het antwoord op de vraag waarom Schipper bijdroeg aan de alba van Izaak en Agatha Wilhelmina Bilderdijk, moet dus luiden: het ene verzoek was het andere waard.

Op de mededeling inzake Izaak Bilderdijk's album kan ik nog twee aanvullingen geven. De eerste is dat Izaak op 19 augustus 1804 een bezoek aan zijn broer in Brunswijk bracht,^9. en bij het afscheid het 1804 gedateerde gedicht en de tekeningen (nrs. 4-5) kan hebben meegekregen. Op de heenreis had hij op 3 augustus nr. 9 van zijn zuster gekregen. De andere aanvulling betreft een litho in het Museum (zie afb.) van 150 × 100 mm, geplakt op karton met goud-op-snee van 185 × 115 mm, van dezelfde afmetingen als die van de albumbijdragen. Verso in potlood de mededeling: ‘Afkomstig uit een album amicorum van Izaäk Bilderdijk, broeder van de dichter.’^10. Hoe is dat blad uit het album geraakt? En vooral: wie is de afgebeelde, ongeveer 35-jarige man met kleding en kapsel dat omstreeks 1804 in de mode kwam? Bilderdijk stellig niet; hij was rond de eeuwwisseling voor dit portret al te oud. Aan welke andere dichter uit het eerste decennium van de negentiende eeuw kon nog in de jaren '30 een portretlitho (toen eerst in zwang gekomen) zijn gewijd?^11.

M. van Hattum

8. Zo jong ze ook was, reeds een jaar eerder had ze fraai werk geleverd: Ton Geerts, Het Bilderdijk-Museum. Catalogus van Kunstvoorwerpen (Leiden 1994), 130 (nr. 175).

9. B. aan Louise B., 20 augustus 1804: UBA hs. E.17.u.; Eerste Huwelijk 398).

10. Geerts (1994), 63 (nr. 41).

11. Haast zou ik aan Helmers denken, als ik in gedachten diens pruik van Chrétiens portret (1802) vervang door het kapsel van Van Senus'/Smies' portret (1814): Van Hattum (1996), ills. 18 en 43.