De Apocalyps in Ter Doest
Kees Schepers kwam een unieke Middelnederlandse commentaar op het bijbelboek Openbaring (de Apocalyps) op het spoor. Deze ontdekking gaf aanleiding tot een verkenning van Middelnederlandse apocalyptische teksten en, meer algemeen, van apocalyptische teksten in de Nederlanden.
De tekst waarvan sprake steekt enkel in een verzamelhandschrift dat wordt bewaard in het Hessische Hauptstaatsarchiv in Wiesbaden. Het is een vertaling ca. 1400 van een Latijnse commentaar. Deze Latijnse commentaar leunt heel dicht aan bij Beda Venerabilis († 735), wellicht de meest bekende Apocalypsduiding tijdens de middeleeuwen. Maar deze commentator had ook andere bronnen ter beschikking of voegde persoonlijke bemerkingen toe, zodat deze Latijnse commentaar een persoonlijk kleur kreeg. De man of vrouw die deze tekst vervolgens naar het Middelnederlands vertaalde, deed dit letterlijk, zonder enig gevoel voor literaire kwaliteit.
De excursie naar exegetische Apocalypsteksten in de Nederlanden leverde weinig op. Latijnse commentaren komen niet zo vaak voor. Het gaat dan veelal om werk van middeleeuwse auteurs die een breed oeuvre hebben nagelaten, zoals de al genoemde Beda. Beda's commentaar was ook aanwezig in de cisterciënzerabdij Ter Doest in Lissewege bij Brugge. Deze abdijbibliotheek beschikte aanvullend over een compilatietekst van Apocalyps-commentaren. Schepers spreekt in verband met deze tweede codex over een handschrift van onbekende herkomst maar sinds het provenanceonderzoek met betrekking tot de librijen van Ten Duinen en Ter Doest door Albert Derolez (2004) kan dit manuscript worden toegewezen aan de cisterciënzers in Lissewege.
Exegetische teksten over de Apocalyps ademen een spiritualiteit uit die ver af staat van de angstgevoelens voor de eindtijd en het Laatste Oordeel. Dit verklaart waarom dat deze teksten weinig werden verspreid en gelezen, en dat de Middelnederlandse vertaling geen succes werd. De angstgevoelens daarentegen vonden vooral hun weg in andere teksten en in de beeldende kunst. Deze uitingen waren wel overal aanwezig in de late middeleeuwen.
Kees SCHEPERS, ‘Kortsluiting tussen Wearmouth-Jarrow en Vlaanderen: de Apocalyps in het Middelnederlands’, in: Queeste, 15 (2008), p. 97-119.
L.V.
Auteursrechtelijk beschermd