Biekorf. Jaargang 109

[p. 214]

De drie deuren
De verbouwing van de sluis aan het Minnewater in Brugge (1519-1522)

Brugge was steeds met zijn waterhuishouding in de weer. De zeeverbinding via Damme en het Zwin was belangrijk voor de commerciële en maritieme ontwikkeling tijdens de late middeleeuwen en de 16de eeuw. En in de binnenstad vervulde een complex netwerk van kanalen de meest uiteenlopende functies. Dit stedelijk kanalennetwerk wordt gevoed vanuit het Brugse achterland, dat ondermeer ontwatert via de Kerkebeek en vooral de Reie (Brugse Leie of Zuidleie, vandaag ongeveer de loop van de Gentse vaart). Dit water uit de zandstreek komt de stad binnen via het Minnewater, een binnenmeer dat wellicht in de 13de-eeuw tot een kunstmatige stuwvijver werd omgevormd⁽¹⁾.

Dit Minnewater is op het einde afgesloten door een waterkering. Wanneer deze sluis werd gebouwd, is niet bekend. Wel werd deze sas op het einde van de 13de eeuw geïntegreerd in de complexe waterbouwkundige infrastructuur, die tot stand kwam in samenhang met de bouw van de grote stadsomwalling in die jaren⁽²⁾. Deze waterkering was cruciaal voor de waterhuishouding in de stad, in het Brugse achterland, en in het kanaal dat Brugge met Damme en het Zwin verbond. Uiteraard was dit sluiscomplex een stadsgebouw, een steden huys, waar het stadsbestuur nauwlettend op toezag. Het beheren van de waterhuishouding zowel in Brugge als vooral in de wijde omgeving van de stad maakte eeuwenlang het voorwerp uit van de stedelijke machtspolitiek.

In 1519 en 1522 ging het stadsbestuur over tot de vernieuwing van de sluisinfrastructuur aan het Minnewater. De stadsrekening die loopt van 2 september 1519 tot 2 september 1520 bevat onkosten die deze werken met zich meebrachten, ingeboekt onder de afzonderlijke rubriek wercken ende reparacien ghedaen omme tmaken vanden drien

(1) Een recente synthese: M. RYCKAERT, ‘De Brugse reien’, in: M. LINGIER (ed.), De Brugse reien: aders van de stad, Tielt, 2005, p. 9-27. Zie ook L. DEVLIEGHER, ‘De waternaam Minnewater’, in: Biekorf, 103 (2003), p. 12-15.

(2) Ook op vier andere plaatsen in de stadsomwalling reguleerden sluizen in- en uitgaand water: sluis op de Boterbeek, sluis op de Assebroekse beek (‘ten hooie’), de Speipoort en de Lenaartpoort: M. COORNAERT, ‘Over de hydrografie van Brugge’, in: Album Albert Schouteet, Brugge, 1973, p. 23-35, 29.

[p. 215]

dueren daer wylen zeven dueren stonden⁽³⁾. De waterkering bestond oorspronkelijk uit zeven sluisdeuren, wat verklaart dat in de late middeleeuwen de Minnewatersluis steevast werd aangeduid als Ten zeven dueren. Deze benaming dateert minstens uit de late 14de eeuw⁽⁴⁾. Met de grondige verbouwingswerken werden de sluisdeuren tot drie herleid, en was er voortaan sprake van Ten drien dueren. De oudste iconografische getuige van het vernieuwde sas is het stadsplan van Marcus Gerards (1562)⁽⁵⁾.

Op het einde van de 19de eeuw nam stadsarchitect Louis Delacenserie dit gebouw grondig onder handen. De drie sluisdeuren bleven behouden, maar dat belette niet dat het toponiem ‘De drie deuren’ intussen in onbruik was geraakt. Er werd gemeenzaam gesproken over het Sashuis⁽⁶⁾.

(3) Brugge, Stadsarchief, Oud archief, 216: Stadsrekening 1519-20, f. 112r-113r. Ook de stadsrekeningen 1518-1519, 1520-1521, 1521-1522 en 1522-1523 bevatten posten die op deze werf betrekking hebben, evenwel niet langer onder een afzonderlijke rubriek. Brugse stadsrekeningen worden verder aangeduid als: rek. Alle bedragen worden opgegeven in ponden (£), schellingen en groten/denieren Vlaams.

(4) L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Inventaire des archives de la ville de Bruges, Brugge, 1873, III, p. 470: in 1396 werden de zeven sluisdeuren vervangen; V, p. 310: van te makene twee kistdammen in de reye bi den zevene dueren ten Wyngaerde (1414-15). Vermeldingen uit de late 15de eeuw, onder meer naar aanleiding van de bouw van een magazijn voor de stedelijke artillerie langs het Minnewater in 1478,... vanden nieuwen engienhuuse ten zeven dueren...: A. JANSSENS, ‘Bijdrage tot de geschiedenis van de lonen: het jaarloon van de Brugse metselaars, 1476-1487’, in: Brugs Ommeland, 47 (2007), p. 206, noot 4. In de scheidsrechterlijke beslissing van 31 juli 1487 naar aanleiding van de waterschade aan grondbezitters toegebracht door het sluiten van de Minnewatersluis en het opwerpen van een afdamming in de buitengracht ter hoogte van het hof van Beaupré met het oog op het verhogen van het waterpeil in de Zuidleie, wordt dit sas aangeduid als ‘ten zeven dueren’: L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, op. cit., VI, p. 279-280.

(5) Ook op het zogenaamde ‘Geschilderde plan van Brugge’ wordt het sluiscomplex met drie deuren (bogen) afgebeeld. De datering van deze kaart is omstreden. In 1998 werd een datering in het midden van de 16de eeuw voorop gesteld (M. RYCKAERT, ‘Plan van Brugge’, in: M. MARTENS (ed.), Brugge en de Renaissance: van Memling tot Pourbus: notities, [Brugge], 1998, p.173-174). De recente ontdekking van een kaartfragment uit de late 17de eeuw is een krachtig bewijsstuk om dit ‘Geschilderd plan van Brugge’ evenwel terug te plaatsen naar de late middeleeuwen, ca. 1480, dus ruim voor de hier besproken bouwwerken een aanvang namen (J. D'HONDT, ‘Een fragment van de oudste kaart van Brugge?’, in: Archiefleven, 16 (2009) 2, p. 7). Wel dient rekening te worden gehouden met talrijke latere bijschilderingen en retouches.

(6) Reeds A. DUCLOS, Bruges. Histoire et souvenirs, Brugge, 1910, p. 505 wijst op basis van de stadsrekening 1519-20 op de 16de-eeuwse verbouwing van dit sluiscomplex. Hij plaatst deze werken in 1519, en wordt daarin gevolgd door M. RYCKAERT, Brugge: historische stedenatlas, Brugge, 1991, p. 167, die verder een beknopte status quaestionis biedt. Het huis wordt ook beschreven in L. DEVLIEGHER, De huizen te Brugge, Tielt-Amsterdam, 1975², p. 438 en in Bouwen door de eeuwen heen: deel 18n b: stad Brugge, middeleeuwse stadsuitbreiding, zuid, Turnhout, 2004, p. 245-246.

[p. 216]

Grafstenen als bouwmateriaal

De stadsrekeningen 1519-1523 sommen de uitgaven op voor de aankoop van bouwmaterialen en voor het geleverde werk. Soms is dit onderscheid niet duidelijk. Grote partijen baksteen, arduin en andere hardsteen werden door verschillende leveranciers aangebracht en vormden het belangrijkste bouwmateriaal. De kooplieden Gabriel Meerlare en Jan van Hoochstrate leverden 451 voet viercant ordun. Goosep Plateau, eveneens een koopman in steen, zorgde voor 44£ aan zaercken ende groote steenen. Joos vanden Poele bracht twee Doornichsche zaercken aan. Ook vanuit het Brugse predikherenklooster werd bouwmateriaal aangedragen, met name drie groote zaercken⁽⁷⁾. Deze stenen werden aldaar uitgebroken door de steenhouwer Jacob Dodekin en zijn gezellen, die ze vervolgens vervoerden naar het Minnewater⁽⁸⁾. Tenslotte leverden ook nog Willem Aerts (Aerdts) en Francois van Oost elk een zaerck. De steen van Aerts, eenen blaeuwen zaerck, mat 26 voet. De prijzen variëren. Voor nieuw arduin diende 15 denieren per voet te worden neergeteld, hergebruikte stenen waren bijna de helft goedkoper, 8 denieren per voet.

Zerken (zaercken) waren platte en vierkant of langwerpig gehouwen stukken natuursteen die vaak in de waterbouwkundige werken werden verwerkt. Daarnaast draagt de benaming zerk de meer specifieke betekenis van grafsteen, een groot stuk natuursteen waarmee een graf wordt afgedekt⁽⁹⁾. Arduinen grafstenen die hun oorspronkelijke betekenis hadden verloren waren fel begeerde bouwmaterialen⁽¹⁰⁾. Dit geldt hier duidelijk voor de zaercken uit het Brugse predikherenklooster. De drie grote stenen die oorspronkelijk waren aangekocht om de vloer of sluisbedding te maken, waren tijdens het plaat-

(7) Rek. 1519-1520, f. 112r.: Item die vanden Jacoppynen ter cause van dat zy deser stede ghelaten hebben drie groote zaercken omme gheoorboort te wordene in tvoornoemde werc, 8-6-8.

(8) Dodiken was in de late jaren 1520 betrokken bij de bouw van het paleis van het Brugse Vrije op de Burg en leverde daartoe steen uit Ecaussines en andere materialen (R.A. PARMENTIER (ed.), Documenten betreffende Brugsche steenhouwers uit de 16e eeuw, Brugge, 1948, p. 3, 5).

(9) WNT, s.v. zerk; E. GAILLIARD, Inventaire des archives de la ville de Bruges: glossaire flamand, Brugge, 1879-82, p. 796.

(10) A. SCHOUTEET, ‘De bouwrekening van twee gewone burgershuizen te Brugge, 1541-1542’, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, 104 (1967), p. 155: bij de bouw van twee woonhuizen nabij de Sint-Gilleskerk werden twee grafstenen aangekocht om de regen- en aalput te overwelven.

[p. 217]

De drie sluisbogen van de Minnewatersluis ‘De drie deuren’

sen in stukken gebroken. De Brugse thesauriers en de toezichthouders van de werf gingen vergeefs op zoek bij Brugse steenhouwers en kooplui in stenen naar vervangstenen van het zelfde grote formaat. Bij hun daaropvolgende zoektocht in diverssche plaetsen ende kerken troffen ze in het predikherenklooster grote grafzerken aan waar noch wapenen noch ghescrifte up en staet. De predikheren waren graag bereid deze stenen af te staan⁽¹¹⁾. De zoektocht naar hardsteen blijkt ook uit de opdracht die de steenhouwer Jacob Dodekin van stadswege ontving om in het sterfhuis van de overleden stedemeester Cornelis Lantink zekere menichte van ordun op te kopen⁽¹²⁾.

Adolf Duclos vermeldt dat tijdens de late 19de-eeuwse restauratie van het sas en het sashuis grafzerken werden teruggevonden. Hij vermoedde dat deze stenen afkomstig waren uit twee Brugse parochiekerken, Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Salvators. Het gebruik van deze grafstenen was gedocumenteerd door de stadsrekening van 1462-63⁽¹³⁾. In het licht van wat we nu weten is het meer waarschijnlijk dat

(11) L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Mémoriaux de Bruges. Recueil de textes et analyses de documents inédits ou peu connus concernant l'état social de cette ville, du quinzième au dix-neuvième siècle, Brugge, 1913, I, p. 137-138 (nr. 120). Het herstellen van de vloer werd opgenomen binnen het bestek van de Minnewatersluis. Voor het geval dat de prior en het klooster in de toekomst daarop zouden worden aangesproken, zorgde de Brugse schepenbank nog voor een akte van schadeloosstelling, 4 juni 1520.

(12) Rek. 1519-20, f. 110r.

(13) A. DUCLOS, op. cit., p. 505.

[p. 218]

restauratiearchitect Delacenserie in 1895-96 op de grafstenen uit 1519-1520 was gestoten.

Naast de opgesomde hardsteen werden ook plavuizen in het sluiscomplex verwerkt. Opnieuw Joos vanden Poele en Ambrosius Roelandts leverden deze paveir steenen, samen goed voor 356 voet⁽¹⁴⁾. Bovenop de sluis werd een huis in baksteen gebouwd. Vanuit dit huis werden de sluisdeuren bediend. De bouwmaterialen die hier werden gebruikt, waren eveneens een mix van nieuwe en oude materialen. De stenen die het Jonghof van Sint-Joris, een stedelijke kruisbooggilde, en het Sint-Janshospitaal aanleverden, waren wellicht recuperatiemateriaal uit afbraakwerken op hun stedelijke sites of, voor wat het hospitaal betreft, op hoeven op het Brugse platteland⁽¹⁵⁾. Verder werden bakstenen (maets teghelen) aangebracht door vooral Andries Jansz. Rycx (2 last en 3 kwartieren maets teghelen: 27.500 stuks), Cornelis Willay (1 last en x^c stenen: 11.000 stuks), en Jacop Quareyt (een hoop groote maetsteghelen)⁽¹⁶⁾. Het volgende rekenjaar, 1520-1521, werd dit aangevuld met een menigte stenen afkomstig van Cornelis Lamptin (Lammins), metselaar en koopman in stenen. Maets teghelen - er is ook sprake van groote maetsteghelen - zijn wellicht bijna identiek aan brycken. De stenen die in een groot aantal door Willay worden geleverd zijn opnieuw een variant, meestal iets duurder⁽¹⁷⁾. Plavuizen (paveirsteenen) ten slotte worden niet per eenheid, wel per oppervlakte aangerekend.

(14) Rek. 1519-1520, f. 112r.

(15) In de rek. 1519-1520 werd de partij stenen van de Sint-Jorisgilde niet in rekening gebracht, omdat het aantal niet bekend was. Dit gebeurde wel in rek. 1522-1523, f. 102 r (die vanden gheselcepe vanden jonghen booghe over zekere steenen by hemlieden der stede ghelaten int jaer xvc twintich omme tmaken vanden dueren by appoinctemente, 5£). Er zijn geen bouwwerken in het Jonghof in die jaren bekend: A. VAN HOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde van Sint-Joris, Handzame, 1968. De grote levering (2 last steenen verwrocht ten drien dueren: rek. 1520-21, f. 112r) van het Sint-Janshospitaal in 1520-1521 kan ook afkomstig zijn van eigen steenovens in de kustvlakte. Deze ovens leverden ook in de 15de-eeuw baksteen voor stedelijke bouwprojecten: P. SOSSON, Les travaux publics de la ville de Bruges, XIV-XVe siècles: les matériaux, les hommes, Brussel, 1977, p. 78.

(16) Rek. 1519-1520, f. 112r, 1521-22, f. 102r. Uit deze rekeningposten kan worden opgemaakt dat stenen per aantal werden verrekend, één last = vier kwartieren = 10.000 eenheden. Ook J.-P. SOSSON, op. cit., p. 19 interpreteert een last als een vast aantal (10.000) stenen. Of dit steeds zo was, moet worden onderzocht. Zo stelt A. VIAENE, ‘Kloostermoefen en meuniksmoffen’, in: Biekorf, 62 (1961), p. 365 dat in de 15de eeuw verschillende baksteensoorten niet verschillend werden geprijsd omdat ze werden verrekend per last of vrachteenheid van het tegelschip.

(17) Teghelen zijn gebakken stenen, bakstenen (maetsteghelen) of daktegels. Ook met brycken wordt baksteen bedoeld, maar het onderscheid is niet duidelijk. Brycken worden op andere plaatsen gewoon als stenen aangeduid. Zo leveren Andries Ryckx en Cornelis Willay in 1521-1522 (rek. 1521-1522, f. 102r) samen 27.200 brycken voor gebruik in verschillende openbare werken in de stad. Voor een last brycken rekenden deze steenkooplui 2£ 10 sch. aan; ook de koopman Jan van Dronghene hanteerde deze prijs (5 sch. voor 1.000 brycken geeft 2£ 10 sch. voor een last of 10.000 stenen: rek. 1520-1521, f. 112r). De bakstenen die Rycx levert voor de bouw van ‘De drie deuren’ (1519-20) kosten nagenoeg even veel, 2£ 16 sch. voor één last. In latere eeuwen worden grote bakstenen (moefen) en brycken in één adem genoemd, ‘brycken ofte moufen’: M. E(nglish), ‘Over de ouderdom van het woord ‘moef’, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, 99 (1962), p. 144-145. De stenen die in het sas worden verwerkt kosten iets meer dan 3£ voor een last en zijn bijgevolg iets duurder dan brycken en maetsteghelen.

[p. 219]

Verder werd Brabantse kalk aangekocht om te verwerken tot kalkmortel. Meester Gheeraert Quaereyt leverde de tras (tarraetse), vergruisde tufsteen dat een mortel opleverde voor waterdicht pleister- en metselwerk. De smid Cornelis Cammelyn(c) stond in voor levering van een ruim arsenaal aan metalen bouwonderdelen en werktuigen en voor het onderhoud van deze werktuigen (vermaect ende verscherpt thebbene)⁽¹⁸⁾.

De financiering van de dakbedekking volgde pas in 1520-21. De weduwe van Antoon van Thielt ontving 5£-12-0 voor x^c dughen uit het Rijnland omme tdeckin vanden huuse ten drien dueren⁽¹⁹⁾, en 16£-13-9 voor de levering en plaatsen van scaillen door de schaliedekker Stevin de Vos⁽²⁰⁾.

De werfleiders waren twee Brugse stedemeesters. Het mestelwerk werd uitgevoerd onder leiding van de meester-metselaar Jan de Maech, het timmerwerk onder leiding van meester-timmerman Cornelis vanden Westhuuse. Voor cruciale bouwfasen zoals het opbouwen van drie kistdammen (kisdammen) werd deze timmerman geassisteerd door meester Cornelis de Bavelaere. Een kistdam, twee evenwijdige houten palissades binnenin opgevuld met klei, was een voorlopige stuw die het mogelijk maakte om werken onder het waterniveau uit voeren⁽²¹⁾. Ze werden reeds in het rekenjaar 1518-19 gebouwd, respectievelijk in het Minnewater, in de Reie voor de Minnewatersluis en in het Wijngaardreitje.

(18) Van zekeren yseren hameren, zeeysers, maetsysers, maetshamers, siseelen, pointsoenen, maetspriemen ende wegghen. Voor het onderhoud van de werktuigen, vele en diverssche ysers om de steenhauwers werckende ten drien dueren, werd hij pas het volgende jaar vergoed: rek. 1520-21, f. 114v.

(19) Het beleggen van het dak met duigen, vervolgens met leien, werd ook toegepast bij de burgelijke griffie. Hier werden 1700 duigen gebruikt, eveneens vanuit de Rijnstreek. Ze werden geleverd en verbesicht int decken door een kuiper, Jacob de Witte (K. WITTEVRONGEL, ‘De bouwgeschiedenis van de burgerlijke griffie te Brugge’, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, 110 (1973), p. 193).

(20) Rek. 1520-21, f. 114v-115r.

(21) WNT, s.v. kistdam.

[p. 220]

Vervolgens werd overgegaan tot het hozen van water om tot een min of meer droge bouwput te komen. De kistdammen en het waterhozen bleven een zorg zolang de werken duurden. Beide meesters klopten overuren voor het hooghen van den kisdammen, wat er kan op wijzen dat de werken bedreigd werden door een onverwachte toevloed van water⁽²²⁾.

De uitgavenposten in de stadsrekening zijn te summier om een concreet inzicht te verwerven in deze bouwcampagne. In 1519 werden de kistdammen gebouwd. In mei 1520 was men toe aan het leggen van de sluisbedding en de daaropvolgende zomermaanden werd wellicht de onderbouw van de sluis en de drie sluisdeuren afgewerkt. De deuren in hout vanden drien dueren metten vysen ende andre huere toebehoorten waren het werk van timmerman Vanden Westhuuse⁽²³⁾.

De afwerking van de bovenbouw hep wellicht uit tot in 1521. Uit de ingebrachte kosten blijkt dat de bouw vooral in steen gebeurde. De arduinen (graf)stenen werden in de vloer en wellicht ook in de opstaande muren van de sluis geintegreerd, de bovenbouw in baksteen, en afgedekt met met een dak, belegd met duigen en vervolgens leien. De verstening van de waterbouwkunde was in Brugge al in de late middeleeuwen ingezet⁽²⁴⁾. De materialen en het werk van het huis metten dueren ende veinsters waarvoor Vanden Westhuuse werd vergoed zal wel op het timmer- en schrijnwerk van de bovenbouw betrekking hebben⁽²⁵⁾. Het huis werd bekroond met twee stenen leeuwen geleverd door de Brugse metselaar Govaert Cauwe⁽²⁶⁾.

(22) Rek. 1518-19, f. 109r-v; 1519-20, f. 112v-113r. Jacop Musaert en Loys de Grave werden vergoed voor het onderhoud van tonnen, wat mogelijks ook verband houdt met de kistdammen. Bij de bouw van de grote zeesluis op de nieuw gegraven Verse Vaart bij Mude (Sint-Anna ter Muiden) werd gebruik gemaakt van een hoosmuelene om de bouwput droog te houden (1561-62).

(23) Rek. 1520-21, f. 112 v. Met dueren worden wel degelijk de houten sluisdeuren bedoeld. Deze scharnierden verticaal open, in andere sluizen gebeurde dat horizontaal: T. SOENS, De spade in de dijk? Waterbeheer en rurale samenleving in de Vlaamse kustvlakte (1280-1580), Gent, 2009, p. 154-155. In 1522-1523 werd de duere van de sluis van het Kattengat (ten cattegate), het sas op de Ieperlee bij de Sint-Lenaartpoort, met pek ingestreken (ghepeict): rek. 1522-23, f. 104r.

(24) Gegevens over concrete bouwprojecten liggen verspreid in de studies van Maurits Coornaert. Zo bijvoorbeeld de vernieuwing in steen van de Monnikenspeie (Lisseweegs watergang - Ieperleet) in 1400: M. COORNAERT, De topografie, de geschiedenis en de toponimie van St.-Pieters-op-de Dijk tot 1899, met een studie over de waterwegen, Brugge, 1972, p. 118-119.

(25) Rek. 1520-21, f. 113v: in deze ene rekeningpost werd ook de aanmaak van de drie houten sluisdeuren verrekend.

(26) Rek. 1520-21, f. 112r: twee steenen leeauwen die ghestelt waren up thuus ten drien dueren, 0-5-0. J. ESTHER, ‘Bouwgeschiedenis en architectuur van de schoenmakers- en timmerliedenhuizen (16de-20ste eeuw)’, in: A. VANDEWALLE en D. MARECHAL (ed.), De Brugse schoenmakers en timmerlieden: de ambachten en hun huizen, 14de-20ste eeuw, Brugge, 1985, p. 26 ziet Govaert Cauwe als een belangrijke architect-metselaar, die in de sporen van Jan vanden Poele de Brugse baksteenarchitectuur verder verfijnde.

[p. 221]

De vernieuwde Minnewatersluis en het huis ‘De drie deuren’ op het stadsplan van Marcus Gerards (1562)

Geld en vakmanschap

De bouw van de nieuwe waterkering aan het Minnewater liep over vijf rekenjaren, 1518-19 tot en met 1522-23. De kosten kunnen worden geraamd op 486£. De verkoopprijs van een kleine woning in Brugge in het midden van de 16de eeuw bedroeg ca. 20£, van een ruime woning in de hoofdstraten 50 tot 100£, en van een ruim stadpaleis met binnenplaats 300 tot 400£⁽²⁷⁾. De kostprijs voor de bouw van de nieuwe sluis met het bijhorende huis overschreed dus de verkoopprijs van de duurste woonhuizen in Brugge.

(27) De verkoopprijzen van Brugse huizen in de 16de eeuw: A. SCHOUTEET, art. cit., p. 163-164. De waarde van de duurste huizen in Brugge berekenden we vanuit de jaarlijkse huurwaarde die in 1569 liep van 15 tot 20£. Huisprijzen in Antwerpen in het midden van de 16de eeuw lagen beduidend hoger. H. SOLY, Urbanisme en kapitalisme te Antwerpen in de 16de eeuw: de stedebouwkundige en industriële ondernemingen van Gilbert van Schoonbeke, Brussel, 1977, p. 86-91: hele bescheiden woningen haalden een verkoopprijs tot 400 gulden (66£ 12 sch., de duurste huizen vanaf 3000 gulden (500£), uitgebreide wooncomplexen (huusinghen) haalden er nog een hogere prijs.

[p. 222]

	in ponden groten Vlaams	%
Aankoop hardsteen en andere stenen	123^(28)	25,3
Aankoop en werk kistdammen	72	14,8
Aankoop tras en kalk	20	4,1
Werk van de metselaars	109	22,4
Aankoop en werk van de timmerlui	110^(29)	22,6
Aankoop en werk dakbedekking	22	4,5
Andere	30	6,2
Totaal	486	100,0

Het werk en de bouwmaterialen (hardsteen en baksteen, tras en kalk) van de metselaars eiste de grote helft van de kostprijs op. Aan de materialen werden hoge eisen gesteld en bovendien gingen de oorspronkelijk voorziene vloerstenen tijdens de bouwcampagne verloren. De 109£ die werd uitgekeerd aan meester-metselaar Jan de Maech houdt ook de lonen in van de metselaars en knapen die hij voor deze werf had aangetrokken. Ook het moeilijke en gevaarlijke werk van het bouwen en onderhouden van de kistdammen was een dure zaak (bijna 15 %).

De meeste vooraanstaande families in het Brugse bouwbedrijf waren bij dit project betrokken en dit overwegend als leverancier⁽³⁰⁾. Joost

(28) In dit totaal bedrag is er één onbekend gegeven verwerkt, met name de levering van steenen ten drien dueren ende elders door Cornelis Lamptin, die tevens een partij bakstenen leverde in de Snaggaardstraat, samen goed voor 2£-6-3. We raamden het aandeel voor ‘De drie deuren’ op 1£.

(29) Rek. 1520-21, f. 113v: materiaal en werk voor de sluisdeuren en de bovenbouw worden samengerekend met andere werken van Vanden Westhuuse in de Sceipstaelstraet en andere straten, 179£-2-10. We raamden het aandeel van werken aan het Minnewatersas in dit globaal bedrag op 100£.

(30) Deze kooplui, ondernemers, ontwerpers-architecten en ambachtslui treffen we steeds opnieuw aan bij andere gedocumenteerde werven in deze jaren: het Oosterlingenhuis, 1477-80 (Broeder FIRMIN, Het Oosterlingenhuis te Brugge en zijn ontwerper Jan vanden Poele, Antwerpen, 1948), de uitbreiding van het paleis van het Brugse Vrije, 1520-1524 (L. DEVLIEGHER, De Keizer Karel-schouw van het Brugse Vrije, Tielt, 1987), de kooromgang van de Sint-Salvatorskathedraal, tussen 1510 en 1527 (ID., De Sint-Salvatorskatedraal te Brugge: geschiedenis en architectuur, Tielt-Bussum, 1981), de uitbreiding van het stadhuis, 1523 (A. VANDEWALLE, ‘Het Brugs stadhuis: 600 jaar geschiedenis’, in: N. GEIRNAERT en M. VANDEBROEK (ed.), Een privilege voor iedereen: verzamelde studies van dr. André Vandewalle over Brugse geschiedenis, archief en heraldiek, Berchem, 2008, p. 76), het ambachtshuis van de schoenmakers, 1525-1528 (J. ESTHER, art. cit., p. 25-32), het trapgebouw voor de Heilig-Boedkapel en de criminele griffie, 1528-29, 1533-1548 (A. DUCLOS, op. cit., p. 453), de burgerlijke griffie, 1534-37 (K. WITTEVRONGEL, art. cit., p. 186-197), en twee huizen bij de Sint-Gilleskerk, 1541-42 (A. SCHOUTEET, art. cit., p. 152-171).

[p. 223]

vanden Poele was de zoon van Jan, de grootste bouwmeester in Brugge op het einde van de 15de en het begin van de 16de eeuw en die zich precies ca. 1520 terugtrok uit een aantal grote bouwprojecten. Ambrosius Roelands, die hier instond voor het leveren van de zarcken uit het predikherenklooster, had net in deze jaren de werf van de kooromgang van de Sint-Salvators in handen gekregen⁽³¹⁾.

De steenhouwersfamilies Van Oost, Dodekin en Aerts en de familie Quaerreyt - hier worden Gheeraerd en Jacob genoemd - waren al evenzeeer prominent aanwezig het Brugse bouwbedrijf⁽³²⁾. Jacob Quaerreyt was bovendien een actieve speler in de Brugse immobiliënmarkt van de eerste helft van de 16de eeuw.

Uitertaard lag het gewicht van deze stedelijke werf in handen van de stedemeesters Jan de Maech en Cornelis vanden Westhuuse. Stedemeesters hadden de leiding over de stedelijke bouwcampagnes: De Maech als metselaar, Vanden Westhuuse als timmerman. De naam van De Maech is vooral verbonden aan de uitbreiding van het stadhuis in 1523, waarbij hij een karakteristieke Brugse traveeënomlijsting introduceerde⁽³³⁾. Vanden Westhuuse was afkomstig uit de Vier Ambachten (Hulst) en was in 1487 poorter van Brugge geworden⁽³⁴⁾. In 1506 verscheen hij een eerste maal en meteen als deken in het ambachtbestuur van de timmerlui⁽³⁵⁾. In 1520 kon hij bogen op een rijke ervaring en is hij in deze jaren inderdaad aanwezig in belangrijke publieke werven, zoals het landhuis van het Brugse

(31) L. DEVLIEGHER, op. cit., I, p. 26.

(32) Zie onder meer R.A. PARMENTIER (ed.), op. cit. Dodekin en Aerts ontwierpen in 1525 de nieuwe galerij van het Brugse Vrije op de Burg: L. DEVLIEGHER, De Keizer Karel-schouw, p. 24. Uitgebreid over Jacob Quaerreyt: A. SCHOUTEET, art. cit., p. 169, noot 13.

(33) A. VANDEWALLE, art. cit., p. 76. De Maech volgde in 1518-1519 de overleden meester-metselaar Cornelis Lantin als stedemeester op: rek. 1518-1519, f. 108r

(34) R.A. PARMENTIER, Indices op de Brugsche poorterboeken, tweede stuk, Brugge, 1938, p. 834-835. Het familiale netwerk van Cornelis vanden Westhuuse, gehuwd met Barbele van Hofhaghe, was vertakt in het Brugse bouwbedrijf. Zijn enige erfgenaam Barbie (+ 1525) was gehuwd met Hughe Petau, eveneens uit een familie van timmerlui. Als voogden van hun kinderen traden eerst Cornelis zelf als grootvader, en Jan Petau op, vervolgens ook de stedemeester-metselaar Christiaen Sixdeniers en de timmerlui Lowijs Lem en Mathijs Gherardts. Cornelis vanden Westhuuse en zijn vrouw waren bijzonder vermogend; hun bezit kan worden geraamd op ca. 960£: BRUGGE, Stadsarchief, Oud archief, 208: Wezengoederen, Sint-Niklaas 1514-1538, f. 167r-v (het wezendeel bij het overlijden van Barbele van Hofhaghe in 1534 bedroeg 480£).

(35) A. VANDEWALLE e.a., Brugse ambachten in documenten: de schoenmakers, timmerlieden en schrijnwerkers (14de-18de eeuw), Brugge, 1985, p. 94-97 (verder nog deken in 1515-1516, 1519-1520, 1524-1525 en 1532-1533).

[p. 224]

Vrije⁽³⁶⁾ en het trapgebouw van de H. Bloedkapel en de aanpalende criminele griffie⁽³⁷⁾. Bovendien stond hij bekend om zijn waterbouwkundige expertise waarop ook besturen van wateringen in de kustvlakte in deze jaren meer dan eens een beroep deden⁽³⁸⁾. Brugse stedemeesters mogen we zien als kapitaalkrachtige aannemers-ondernemers in het publieke bouwbedrijf⁽³⁹⁾.

(36) L. DEVLIEGHER, De Keizer Karel-schouw, p. 23 (1524-25): leveren hout en uitvoeren van de bekapping van de nieuwbouw van het paleis van het Brugse Vrije.

(37) ID., op. cit., p. 26.

(38) T. SOENS, op. cit., p. 156. Een andere buitensteedse opdracht was de bouw van de parochiekerk van Nieuwvliet op het eiland Cadzand (1528-29), in opdracht van Jan Adorne: A. DEWITTE, ‘Jehan Adourne, seigneur de Nieuwenhove et de Nieuwvliet, 1494-1537’, in: Biekorf, 101 (2001), p. 161. De timmerman-ondernemer Vanden Westhuuse trad ook op als koopman in steen: hij leverde witte zarcken van Parisschen steene, ghenaempt steen van Paris aan de Brugse steenhouwer Frans van Oost, die in 1533 nog niet waren betaald: R.A. PARMENTIER, op. cit., p. 4-5.

(39) Over de Brugse stedemeesters in de late middeleeuwen: J.-P. SOSSON, op. cit., p. 161-166; A. JANSSENS, art. cit., p. 215-216. De stadstimmerman en - metselaar, verder de smid, kasseier en schaliedekker en de drie ingenieurs (overziendre vanden wercke) ontvingen elk jaar 20 sch. voor een saisoenlaken. In 1519-1520 waren dit respectievelijk Cornelis vanden Westhuuse, Jan de Maech, Christiaen Smout, Gheeraert Quareyt, Stevin de Vos, en de ingenieurs Cornelis de Bavelare, Christoffel Oosterlinc en Augustin Dhossche. Op Christiaen Smout na waren allen betrokken bij de werken aan de Minnewatersluis (rek. 1519-20, f. 86r-87r). Voor een honorarium (pencioene) kwam, uiteraard naast de leden van de stadsmagistraat en de hogere stadsambtenaren, enkel de stadstimmerman en - metselaar in aanmerking, maar zij verspeelden deze financiële tegemoetkoming in 1512: rek. 1519-1520, f. 89r.

Het huis staende ten drien dueren

Cornelis vanden Westhuuse voelde zich nog op een andere manier betrokken bij dit waterbouwkundig project. De werken aan de Minnewatersluis voltrokken zich als het ware in zijn achtertuin. Als stedemeester-stadstimmerman bewoonde hij immers het huis Ten zeven dueren, dat met de verbouwing van de sluis voortaan Ten drien dueren werd genoemd. Het betreft hier niet het sierlijke huis, drie traveeën breed dat op het sluiscomplex werd gebouwd, zeg maar het sashuis. Dit huis had toen geen woonfunctie; er is in deze periode met betrekking tot de Minnewatersluis, in tegenstelling tot ‘De grote speie’ in Damme, ook nergens sprake van een sas- of sluismeester. Van den Westhuuse bewoonde wel het grote, 16de-eeuwse stedehuis, ten zuiden van de Minnewatersluis en dat achteraan uitgaf op de zuidelijke oever van het Minnewater⁽⁴⁰⁾. Voorafgaand aan de werken

(40) Vandaag: Wijngaardplein 13: L. DEVLIEGHER, De huizen te Brugge, p. 438; Bouwen door de eeuwen heen, p. 244-245. Vanden Westhuuse bezat overigens een huis met eenen grooten steenen voorghevele aan de Spiegelrei, tussen de Sint-Jansbrug en de Koningsbrug, met een houtopslagplaats: BRUGGE, Stadsarchief, Oud archief, 208: Wezenboeken, Sint-Niklaas 1514-1538, f. 167r.

[p. 225]

aan de Minnewatersluis, in 1516-1517, was dit huis ingrijpend verbouwd, met ondermeer timmerwerk door Vanden Westhuuse zelf en nieuwe vensters door de glazenier Pieter vanden Dycke⁽⁴¹⁾. Bij dit zuidelijke huis hoorden ook timmerwerkplaatsen, die in het midden van de 18de eeuw werden geïntegreerd in de faïence-fabriek van Hendrik Pulinx⁽⁴²⁾. Dit zuidelijke huis van de stadstimmerman wordt in de rekeningen aangeduid als den huuse der zelver stede toebehoorende staende ten zeven dueren (1517-1519), den huuse daer inne hy [Cornelis vanden Westhuuse] woent (1519-22)⁽⁴³⁾. In 1551 is de naamsverandering duidelijk verworven, de huuse ghenaempt de drie dueren toebehoorende desen voornoemde stede. Anthuenis Lambrouck, een opvolger van Cornelis vanden Westhuuse en dus ook stedemeester in het Brugse bouwbedrijf, is dan de bewoner⁽⁴⁴⁾. Dit is het perceel door het kadaster van 1580 aangeduid als tstedenhuys ghezeyt Ten drien dueren, met schoone platse van lande totter veste⁽⁴⁵⁾.

(41) Het werk van de glasewerckere Pieter van(den) Dycke: rek. 1517-18, f. 110r.

(42) A. VAN DEN ABEELE, ‘De faïencefabriek aan het Minnewater te Brugge (1750-1818)’, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis, 123 (1986), p. 86: in het midden van de 18de eeuw werd gezegd dat deze gebouwen eertijds gediendt hebbende voor werkwinkel van de stadstimmerman.

(43) (Een deel van) de onkosten die Vanden Westhuuse maakte in de verbouwing van dit stedehuus in 1516-1517 werden de volgende jaren door de stad afbetaald: rek. 1516-17, f. 112r; 1517-18, f. 110r; 1518-1519, f. 109r; 1519-20, f. 111r; 1520-21, f. 113v; 1521-1522, f. 112v.

(44) BRUGGE, Stadsarchief, Oud archief, 198: Klerken van de vierschaar, 207, p. 302-304. ‘De drie deuren’ wordt hier gesitueerd als het westelijke buurhuis van een vulderie, een vollersbedrijf, in de Fonteynestrate [nu: Arsenaalstraat]. Deze straat loopt inderdaad uit op het Minnewater.

(45) L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, ‘Les registres des “Zestendeelen” ou le cadastre de la ville de Bruges de l'année 1580’, in: Annales de la Société d'Emulation, 43 (1893), p. 168. Zie BRUGGE, Stadsarchief, Registers zestendelen, Onze-Lieve-Vrouwzestendeel, f. 842.

De waterstaatexpertise van Herman de Corte

Toezichthouders van deze waterbouwkundige werken waren meester Cornelis de Bavelaere en vooral Herman de Corte. Zo gebeurde de levering van (graf)zerken door Joos vanden Poele uitdrukkelijk op de voorwaarden gestipuleerd door deze beide heren. Toch vervulden beiden elk een specifieke rol. De Bavelaere was in 1519 aangesteld als toeziendre vanden wercke van de stad Brugge⁽⁴⁶⁾. Hier trad hij eer-

(46) Rek. 1519-1520, f. 111v. Zijn jaarloon beliep 12£. Op 31 augustus kreeg hij een half jaar uitbetaald, wat laat vermoeden dat hij begin maart 1519 in dienst was getreden. In de jaren twintig maakte hij zijn opwachting in de stadsmagistraat van Brugge, als raadslid in 1524, vervolgens als schepen in 1528 en 1530. De familie De Bavelare was reeds in de 15de eeuw actief in het Brugse bouwbedrijf. Cornelis de Bavelare figureerde tussen 1486 en 1525 regelmatig in het ambachtbestuur van de timmerlui (J.-P. SOSSON, op. cit., p. 195 e.v.; A. VANDEWALLE e.a., op. cit., p. 93-96).

[p. 226]

Het huis ‘De drie deuren’ met op de achtergrond het sashuis, met de sluis ‘De drie deuren’

der als ingenieur en werfleider op, die, zoals bij de kistdammen, soms ook zelf de handen uit de mouwen stak. Cornelis de Bavelaere behoorde tot een familie die reeds in de 15de eeuw sleutelfuncties in het stedelijk bouwbedrijf innam.

De man achter de schermen was evenwel Herman de Corte, die toezag op het totaalplaatje van de waterbouwkundige plannen van Brugge. De nieuwe Minnewatersluis vormde daar slechts een onderdeel van. In de bronnen staat hij effectief als toezichtre aangeduid en ontving hij voor de tijdelijke opdracht aan het Minnewater een vergoeding van 4£.

[p. 227]

Herman de Corte was juridisch geschoold, bijzonder kapitaalkrachtig en thuis in de stedelijke humanistische kringen. In de eerste helft van de 16de eeuw werd hij door de stad op uiteenlopende terreinen ingezet. Tijdens de bouw van ‘De drie deuren’ was hij ook als stadspensionaris in dienst, met name als soliciteur vanden processen. Dit hield in dat hij als stadsadvocaat de processen opvolgde waarin de stad Brugge als partij betrokken was. Dat bracht hem vooral in Gent, waarin hij tussenkwam in de Raad van Vlaanderen⁽⁴⁷⁾. De voorbije drie jaren had hij zich in Brugge verdienstelijk gemaakt in het beheersen van de pest in de stad. Maar uiteraard was het zijn bijzondere expertise op het vlak van de waterstaat die de Brugse stadsmagistraat er toe bewoog om hem als toezichter van de werken aan de sluis van het Minnewater aan te stellen.

De expertise inzake waterstaat had De Corte de voorbije jaren opgedaan als vertrouwensman van de machtige vorstelijke ambtenaar en ridder Hiëronymus Lauwerijn (ca. 1452/53-1509) in de uitvoering van diens ambitieuze inpolderingsprojecten in de omgeving van de Westerschelde en de Vier Ambachten (Watervliet). Ook de afwikkeling van het kanaal van Oostburg (1500-1516), het belangrijke project dat de uitschuring van de Zwinmonding diende te garanderen, had De Corte op de voet gevolgd. Zo was hij in december 1513 met een beperkte Brugse delegatie bij Margaretha van Oostenrijk in Mechelen om de laatste obstakels weg te werken⁽⁴⁸⁾. In de jaren 1523-1529 verzilverde hij zijn waterstaatexpertise in dienst van leggers zoals Mathias Laurijn en Jan Adorne bij het droogmaken van de Passegeule-, Oostmans- en Oudemanspolder, alle bij de Westerschelde, en de Nieuwvlietpolder op het eiland Cadzand. Dit hield in dat hij de prefinanciering van deze inpolderingen begeleidde, op de werken toezicht hield en vervolgens de nieuwe gronden verkocht. De Corte deed hierbij vooral zaken met het Sint-Janshospitaal in Brugge⁽⁴⁹⁾. Bijna onvermijdelijk werd De Corte hier geconfronteerd met botsende

(47) Rek. 1519-20, f. 94r-101r: hij was ondermeer ook in Sluis waar een juridische kwestie met Spaanse kooplieden liep. De Corte volgde in deze functie Jacob Snaggaert op, die nog in 1516 in dienst was (P. VAN PETEGHEM, De Raad van Vlaanderen en staatsvorming onder Karel V (1515-1555): een publiekrechterlijk onderzoek naar centralisatiestreven in de XVII Provinciën, Nijmegen, 1990, p. 33). Voor hij in dienst van de stad Brugge trad was hij tussen 1513 tot 1516 baljuw van Kaprijke, een (textiel)stadje in het Meetjesland: P. VAN PETEGHEM, op. cit., p. 378.

(48) L. GILLIDODTS-VAN SEVEREN, art. cit., p. 90.

(49) M.K.E. GOTTSCHALCK, Historische geografie van westelijk Zeeuws-Vlaanderen, II: van het begin der 15e eeuw tot de inundaties tijdens de Tachtigjarige Oorlog, Assen, 1958, p. 154-160; A. DEWITTE, art. cit., p. 165. Een vijfde polder, de Barbarapolder, werd in 1530 drooggemaakt door onder meer Victor, de zoon van Herman de Corte. Over het optreden van leggers: T. SOENS, op. cit., p. 101-103.

[p. 228]

belangen. Zo ging hij voor eigen financieel gewin bij het indijken van de Passegeulepolder, maar moest hij evenzeer toezien op de goede werking van het kanaal van Oostburg dat door deze bedijkingen in het gedrang kwam⁽⁵⁰⁾. Dit toezicht op het kanaal deed hij dus in opdracht van zijn andere broodheer, de stad Brugge. De Corte was immers in de tussentijd in dienst gegaan van de stad Brugge die zijn netwerk, financiële mogelijkheden en waterstaatkundige expertise voor haar streven valoriseerde⁽⁵¹⁾.

In de jaren dat hij toezicht hield op de werken aan ‘De drie deuren’, was hij vooral ten noorden van Brugge bedrijvig. In de winter van 1519, toen duidelijk was dat het Kanaal van Oostburg niet de verwachte diepgang van het Zwin met zich mee zou brengen, ontwikkelde de stad Brugge een intense activiteit om de beteringhe vanden vaert tusschen Damme ende Sluus opnieuw aan een onderzoek te onderwerpen. Daartoe onder meer zond de Brugse stadsmagistraat De Corte naar Hulst, Zande en omgeving om te vergaderen diverssche peroonen hemlieden verstaende an cours vanden watre⁽⁵²⁾. Ook in de daaropvolgende maanden reisde hij vaak af naar het noorden van het Brugse Vrije, onder meer om de dijken in Oostburg te inspecteren⁽⁵³⁾. Dit alles en de verbouwing van de Minnewatersluis maakten deel uit van een omvattend plan om de verbinding van Brugge met de zee te optimaliseren.

(50) L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Bruges, port de mer: étude historique sur l'état de cette question, Brugge, 1895, p. 172-173.

(51) Herman was de vader van de jurist Jacob de Corte (Jacobus Curtius). Pierre de Corte (Petrus Curtius), theoloog, jurist en, op late leeftijd, eerste bisschop van Brugge was zijn neef, de zoon van zijn oudere broer Jan. Zie A. DE LEYN, Esquisse biographique de Pierre de Corte (Curtius), premier évêque de Bruges, ancien professeur de l'unviversité de Louvain, Leuven, 1863, p. 11 en de Arbre généalogique achterin; E. STRUBBE, ‘Jacobus Curtius Brugensis, hellinist en jurist uit de zestiende eeuw’, in: De luister van ons oude recht: verzamelde rechtshistorische studies door prof. Mr. Eg. I. Strubbe 1897-1970, Gent-Brussel, 1973, p. 437-447.

(52) Rek. 1519-1520, f. 94v: deze missie, einde oktober-begin november 1519, nam zeven dagen in beslag, waarvoor Herman de Corte een vergoeding van 28 sch. ontving. Midden oktober 1519, voorafgaand aan de missie van De Corte, had de stad Brugge Gillis Dheere, dijkmeester van Nieuwpoort, uitgenodigd voor een zesdaags werkbezoek aan het kanaal tussen Damme en Sluis.

(53) Rek. 1519-1520, f. 95v (24 november 1519)-100v (25 maart 1520).

[p. 229]

Waterbouwkundige werken in functie van de zeeverbinding

De grote werken aan ‘De drie deuren’ in 1519-22 moeten dus gezien worden in het streven van Brugge om de maritieme verbinding veilig te stellen. De voorbije jaren was zwaar geinvesteerd in het Kanaal van Oostburg, opengesteld in 1515, dat ervoor moest zorgen dat de vaargeul van het Zwin vanuit de Noordzee naar Sluis werd uitgeschuurd. Ook de bijna dichtgeslibde Zwinarm of oude vaert tussen Sluis en Damme, vroeg hoogdringend om een betere bevaarbaarheid. Dit eiste infrastructuurwerken ter plaatse en een reeks maatregelen die een vlottere en grotere watertoevoer vanuit het achterland door deze Zwinarm mogelijk maakten. Om deze grotere watertoevoer te beheersen was er onder meer nood aan een nieuwe sluis aan het Minnewater.

Tal van andere onderzoeken en waterbouwkundige werken uit die jaren houden verband met de overtuiging van Brugge dat op deze manier de maritieme ontsluiting kon worden gered. In de stad werden kanalen geruimd en uitgedolven totten ouden canten ende bodem, kaaimuren opnieuw opgemetst en bruggen hersteld of vervangen⁽⁵⁴⁾. De Zuidleie en de beken en grachten in het achterland die het water afvoerden doorheen Brugge, werden in kaart gebracht en op papier vastgelegd door Maarten Snouckaert⁽⁵⁵⁾. Plaatselijke overheden werden aldaar aangezocht om toe te zien op een vlotte doorstroming⁽⁵⁶⁾. En aangaande het kanaal tussen Brugge en Damme en vooral de Zwimarm voorbij Damme werden uiteenlopende experten bevraagd en ingeschakeld om iets te doen aan den dooden stroom⁽⁵⁷⁾. De expertise van baggerwerkers uit Sint-Omaars werd ingezet en ook de sluismeester uit Nieuwpoort onderzocht de situatie ter plaatse⁽⁵⁸⁾.

(54) In deze periode werkte de metselaar Jan de Ramakere in opdracht van de stad in zekere wercke... inde stede watre loopende byden jacopynen, een bijzonder precair stuk van de stadsreien: rek. 1519-1520. f. 111v. De werken aan de bruggen, steeghers ende cayen tussen de Speipoort en de Snaggaardbrug stonden onder leiding van Jan de Maech, van de Carmersbrug tot aan de Kraanbrug onder leiding van Jacob Quaereyt, en in de omgeving van de Wasbrug, de Eekhoutbrug en de Braamberg onder leiding van Cornelis Lamptin, alles samen voor 42£-4-0 (rek. 1520-1521, f. 112r).

(55) L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Inventaire des archives de la ville de Bruges: introduction, Brugge, 1878, p. 66.

(56) De inspanningen om de afwatering van de Brugse zandstreek via de Brugse Leie of Zuidleie te optimaliseren waren niet nieuw: M. COORNAERT, art. cit., en ID., ‘De Leiemeersen en de Zuid-of Brugse Leie’, in: Brugs Ommeland, 25 (1985), p. 171-178.

(57) Rek. 1519-1520, f. 94r-95v.

(58) Rek. 1516-1517, f. 113v-114r; rek. 1517-1518, f. 111r; rek. 1518-1519, f. 110r: een afzonderlijke rubriek met uitgaven voor de beterynghe vanden vaert tussen Sluis en Damme, en tussen Brugge en Damme.

[p. 230]

Uit deze tijd (1517-18) dateert de (niet bewaarde) kaart van de schilder Franchois de Wintere, zekere patroen angaende de vaert tusschen Damme ende Sluus⁽⁵⁹⁾.

Zowel het Kanaal van Oostburg als de verhoogde watertoevoer van uit het achterland werden gerealiseerd, maar leverden niet het verhoopte resultaat op. Er waren andere en meer drastische maatregelen nodig om den dooden stroom tegen te gaan.

(59) Rek. 1517-1518, f. 110r. Deze rekeningpost werd uitgegeven door L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Bruges, port de mer, p. 188, en door A. SCHOUTEET, De Vlaamse Primitieven te Brugge: bronnen voor de schilderkunst te Brugge tot de dood van Gerard David, II: L-Z, Brussel, 2004, p. 238-239.

Besluit

Tussen 1519 en 1521 werd de waterkering die het Minnewater afsluit, grondig verbouwd. De zeven sluisdeuren werden vervangen door drie deuren, Ten zeven deuren werd dus Ten drien deuren. Grafzerken onder meer uit het Brugse dominicanenklooster werden in de sluisvloer verwerkt. Bovenop het sas kwam een bakstenen huis, vandaag bekend als ‘het Sashuis’. Deze werf stond onder leiding van de stedemeesters Jan de Maech en Cornelis vanden Westhuuse, de vermogende stadstimmerman die het aanpalende huis ‘De zeven/drie deuren’ bewoonde. Toezichthouders waren Cornelis de Bavelare en vooral stadspensionaris Herman de Corte, een man met een grote expertise inzake waterhuishouding.

Deze werken, kostprijs bijna 500£, maakten deel uit van omvattende infrastructuurwerken die een vlotte doorstroom van water uit het Brugse hinterland door Brugge naar de Zwinmonding diende te verbeteren. Na de mislukking van het Kanaal van Oostburg bleef het Brugse stadsbestuur immers initiatieven ontwikkelen om de zeeverbinding veilig te stellen. Deze zware inspanningen leverden niet het verwachte resultaat op. Wel laat het verbouwde sascomplex zich vandaag nog steeds bewonderen.

Ludo Vandamme