[p. 72] | |
Een Brugs psalterium (1280-1290)Het is genoegzaam bekend dat zowel het Lectionarium van Gruuthuse als het Lectionarium Amstelodamense, twee van elkaar losstaande vertalingen bevatten uit de 13de eeuw, gerealiseerd in Brugge of omgeving(1). Lectionaria zijn liturgische boeken die de schriftlezingen van het kerkelijke jaar bevatten. Een ongelooflijk toeval bracht ons onlangs op het spoor van nog meer Middelnederlands liturgische teksten uit het belangrijke vertaalcentrum dat Brugge op het einde van de 13de eeuw al was. Misschien mag Ter Doest wel als epicentrum van deze spirituele verkenning worden geduid, zelfs mét wellicht Henricus conversus professus in Thosan als scriptor Het gaat om vier folia met psalmen en met het Magnificat, de lofzang van Maria in het Lucasevangelie, einde 13de eeuw, die we aantroffen bij een Brugs antiquariaat. Twee andere folia waren reeds de deur uit aan een Japans en een Amerikaans toerist.
De folia meten 17 × 11 cm, 15 lijnen binnen een schrijfspiegel van 8,5 × 6 cm, gedecoreerd met gouden resp. blauwe lettrines, verhoogd met rood en blauw penwerk in de marges. Het betreft fragmenten van Lc I 46-54 en de Psalmen 32, vs. 5-9, 38, vs. 5-12, en 102, vs. 21-26. Deze vertaling releveert een zo schitterend Nederlands dat we meteen ook aan de 17de-eeuwse Brugse humanist Olivier de Wree dachten. Vredius putte voor zijn Paraphrase op het Hooglied wellicht uit het door hem geciteerde 13de-eeuwse manuscript bij de hospitaalzusters van St.-Jan (Biekorf 1998, p. 230-232).
We geven de tekstfragmenten hieronder weer in de hoop dat ergens de restanten kunnen opduiken. De vier folia zijn voorlopig veilig.
Alfons Dewitte | |
Magnificat animaMijn ziele maect groot den
here. Ende mijn gheest heeft
hem hoghe vervroecht in go-
de minen heil.
Want hi heeft aen ghesien
die oetmoedicheit sijnre dierne(n)
siet daer af sullen mi salich he-
ten alle gheboorten.
Want hi heeft mi grote din-
ghe ghedaen die machtich is
ende sijn naem heilich.
Ende sine barmherticheit
is van gheslachten te gheslacht-
en dien die hem ontsien
Hi hevet macht ghedaen i(n)
sinen armen hi hevet v(er)stroy-
et die hovaerdighe mit ghe-
dachten sijns herten.
Hi heeft af gheset die mach-
tighe vanden stoele hi hevet
verhoghet die oetmoedighe.
Die hongherighe heeft hi
| |
[p. 73] | |
 | |
[p. 74] | |
ghevullet mit goede ende die
rike liet hi ydel.
Hi heeft ontfanghen isr(ae)l
sijn kijnt ende hem ghedachte
sijnre barmherticheit.
| |
Psalm 32,5-9.. omghekeert in mijn iammer als
die doem aen ghevest wort.
Ic hebbe di mijn ontbliven en (de)
mijn achterlaten bekent ghe-
maect en (de) mijn ongherechticheit
en heb ic niet verborghen.
Ic sprac ic sal weder mi selven
den heer belien mijn onrechtveer-
dicheit ende dhu heves vergheven
dattu ongheoefent en (de) onghe
eert bist in minen zunden.
Voer dese sal totti een yeghelic
heilich bidden inder tijt datmen
bidden sal.
Nochtan sijn inder groten over-
vloet vele watre die niet en selle(n)
tot hem ghenaken.
Du bist mijn toeverlaet in der
bedroefnis welke bedroefnisse
mi al omme beleghen heeft mi-
ne hoghe vroude uutnem mi va(n)
dien die mi belegghen.
Ic sal di gheven verstande-
nisse ende ic sal di leren in den
wech daer du selt gaen ende ic
sal mijn oeghen op di vesten.
En wilt niet werden als een
paert of als een mule daer en
| |
Psalm 38,5-12..nen hovede boven ghegaen en(de)
op mi beswaert als een swaer bordene.
Mine lichamen sijn vervult
ende verdorven van tieghe(n)woer-
dicheit mijnre onwijsheit.
Onsalich bin ic gheworden en(de)
ic bin ghecromt totten eynde en(de)
al den dach ghinc ic bedroeft.
Want mine lendene sijn ghe-
vullet mit bespottene ende ghe-
ne ghesontheit en is in minen vleische.
Ic bin ghedrucket ende ghene-
dert sere ende ic bin brimmende
van suchten mijns herten.
Here al mine begheerte is voer
di ende mijn suchten en is voer di
niet verborghen.
Mijn herte is in mi sere ghe-
stoert ende mine cracht hevet
mi begheven ende dat licht mij(n)-
re oeghen en is niet mit mi.
Mine vriende ende mine naes-
te si ghenakeden ende stonden ieghen mi.
Ende die mi bi waren die sto(n)-
den verre van mi ende die mi
| |
Psalm 102,21-26.. sien in sine glorie.
Hi heeft aenghesien int ghebet
der oetmoedigher ende hi heeft
niet versmaet haer bidden.
Men scrive dese dinghen inden
anderen gheboerten en(de) dat volc
dat noch ghescepen sal werden
sal den here loven.
Want die here van sine heili-
ghen hoghe ghesien heeft die
he(m) vanden hemel heeft aen ghe-
sien in die eerde.
Op dat hi hoerde dat suchten
dre gheenre die mit voetbande(n)
ghebonden sijn ende ontbonden
die kijndren der gheenre die ghe-
doot sijn.
Op dat si voertkundighen des
heren name uut syon ende sijn lof
in jherusalem.
In dien dat die volk(er)e te samen
comen in een ende die coninghe
op dat si den here dienen.
Hem antwoerde inden weghe
sijnre cracht mijnre daghe
cleijnheit condighe mi.
Ende roep mi niet weder inder
helfte mijnre daghe dijn iaren
|
|