Biekorf. Jaargang 104

[p. 296]

Mis voor de vrouwen
(Vraagw. 2004, blz. 204)

‘Met ‘een mis voor de vrouwen’ was vroeger een algemeen gebruik. Het was zeker niet alleen een Brugs gebruik. Ik herinner me het gebruik levendig uit mijn misdienaarstijd (1943-1946) in de Kortrijkse Sint-Rochuskerk. Zo'n mis voor de vrouwen heette in het Kortrijkse een damemesse. Die vond uiteraard alleen plaats bij de hele plechtige en dure uitvaarten van rijken, die altijd om 11 uur plaatsvonden. Zo'n plechtige uitvaart heette in het Kortrijkse een ‘hooggeluuy’ ‘hoog gelui’, want de begrafenis werd al op de vooravond en uiteraard voor de uitvaartmis zelf aangekondigd met zwaar klokgelui, met de drie zwaarste klokken. Eveneens op de vooravond werd in de kerk het officie van de doden gezongen. De naaste familieleden werden in de lijkstoet begeleid door priesters, de vrouwen door kloosterzusters, die ook naast hen plaatsnamen in de kerk. De kerkstoelen waren zwart bekleed. De mannen liepen in de lijkstoet mee, de vrouwen evenwel volgden in koetsen. De heren droegen een rok of jacquet, de dames waren helemaal in het zwart en droegen een zwarte sluier voor het gezicht. Bij zo'n hooggeluuy volgden de dames evenwel een afzonderlijke mis aan het linker zijaltaar en die mis noemden we daarom de damemesse.

Het hoogkoor was helemaal zwart behangen en ook de tapijten waren zwart. Ook de priesters waren vanzelfsprekend in het zwart: de celebrant en de twee assistenten, maar ook twee priesters met zwarte koorkap, die als cantors - zonder dat ze evenwel behoefden te zingen - op de cantorstoelen zaten, en intussen brevierden. Er waren acht misdienaars met zwarte soutane en zwart schoudermanteltje: vier voor de koordienst, twee voor de damemesse en twee achter de cantors. Na het ‘In Paradisum’ trokken de drie priesters, de koster, de kerkbaljuw en drie misdienaars mee in koetsen naar het kerkhof. Voor misdienaars een leuk uitstapje en een welkom excuus om 's middags te laat te komen op school. Vaak bij zo'n begrafenis werd er een brooddeel voor de armen gehouden. Zo zag het rijke Roomse verleden eruit, maar het was ook een tijd met grote sociale verschillen, als we de luister van het hooggeluuy vergelijken met de trieste klingklank om acht of negen uur. Zie hierover mijn Kortrijks woordenboek, s.v., brooddeel, damemessen, hooggeluy, klingklank.

Frans Debrabandere

Pastoor Arthur De Coninck van de Onze-Lieve-Vrouweparochie in Kortrijk heeft na de dood van Guido Gezelle, die bij hem als onderpastoor in die parochie stond, in zijn Liber Memorialis een lang opstel neergepend over Gezelle als onderpastoor. Hij beschrijft ook de lijkdienst ter nagedachtenis van Guido Gezelle, gehouden in de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Kortrijk op 6 december 1899. Er werd een lijkrede uitgesproken door Karel Callebert, oudleerling van Gezelle en pastoor in Blankenberge. Verder schrijft hij: ‘Geheel de choor was in de rouwe gezet. Een prachtig praalgraf werd in de kerk opgeslegen. De kerk was zo volgepropt van volk dat er bijna geen middel was om ten offeren te gaan. De vijftien honderd doodgedachtenissen waren uitgeput vooraleer de offerande ten einde was. In 's Graven Capelle was intusschen een misse voor de vrouwen’ (J. De Cuyper, Pastoor De Coninck over Guido Gezelle, in: Gezellekroniek 1967, blz. 25).

[p. 297]

Een ‘mis voor de vrouwen’ was dus minstens reeds in Kotrijk in de 19de eeuw gebruikelijk bij grote begravingen.

Met een mis voor de vrouwen wordt ook besproken door M. Van Coppenolle in zijn ‘Uitvaartgebruiken in West-Vlaanderen’ (Volkskunde jg. 1953, nr. 3) waar hij meedeelt dat in Brugge het eigenaardige gebruik bestond bij een uitvaart met een zekere klasse een stille mis te laten lezen voor de vrouwen. Een onderpastoor las dan aan een bepaald zijaltaar een stille mis. Elke Brugse parochiekerk had daartoe haar speciaal zijaltaar in een zijbeuk of zijkapel. De dames kenden dit altaar en zo was de grote middenbeuk uitsluitend bezet door de heren.

Tijdens deze vrouwenmis was er offerande met uitdeling van gedachtenissen. Dit gebruik was nog algemeen te Brugge in de jaren 1943-45, maar M. Van Coppenolle stipt uitzonderlijk nog twee zulke begrafenissen aan, beide uit 1947, waardoor we mogen besluiten dat sindsdien de missen voor de vrouwen bijna niet meer of nooit meer voorkwamen.

Over het ontstaan van dit gebruik, gaf Van Coppenolle geen uitleg, maar hij vermeldt toch dat er op de doodsbrief van apotheker Duclos, vader van de bekende historicus A. Duclos, overleden te Brugge in 1882, gedrukt stond daar zal een Vrouwmisse gelezen worden. Vermoedelijk dateert de mis voor de vrouwen uit de 19de eeuw. Over verspreiding van dit gebruik buiten West-Vlaanderen weten we niets.

A.B.