Biekorf. Jaargang 104

[p. 277]

Echo's van kalendergebruiken:
Ieper, Geluwe, Rubroeck en Kortemark

Het handvol korte aantekeningen die hierna zijn samengebracht, zijn afkomstig uit de genadeverzoeken uit de tijd van de Spaanse overheersing, die in het Rijksarchief te Brussel bewaard worden. Deze verzoeken om genade werden bij de vorst ingediend door mensen die vooral een moord of een doodslag hadden begaan in omstandigheden die - naar ze meenden - tenminste ‘verzachtend’ konden genoemd worden. Meestal gebeurden de feiten, zo zeggen ze, onopzettelijk, het waren ongelukken bij uit de hand gelopen ruzies. De genadeverzoekers waren bovendien goede huisvaders, voorbeeldige katholieken, ze hadden een onbesproken levenswandel, enz.

In hun verzoekschrift verhalen ze wat er precies gebeurd is, en zetten ze uiteen waarvoor ze menen op de genade van de vorst een beroep te kunnen doen.

In dit verhaal van de omstandigheden waarin door hun toedoen een mens van het leven beroofd werd, komen allerlei bijzonderheden ter sprake die soms ook cultuurhistorisch belang hebben. Het zijn enkele van die gegevens die we hierna als toevallige archiefvondsten samenbrengen. Deze feiten worden er alleen terloops vermeld, daar de aandacht van de verzoeker niet in het bijzonder naar dit soort informatie uitging. Dit verklaart waarom de gegevens steeds heel summier zijn, maar toch wel interessant.

De mei inhalen te Ieper (1590)

Op 3 mei 1590 ging Octaviaan Belchier, sergeant van een vendel poorters en inwoners van Ieper, samen met een ‘zeker nombre van poorters en inwoonders der selver stede’ de mei halen ‘naer costume’, d.i. naar jaarlijkse gewoonte. Ze gingen de jonge boom halen te Voormezele en keerden ermee naar de stad terug, terwijl ze ‘in goede ordene waren marchierende’⁽¹⁾.

(1) RA Brussel, Geheime Raad, Spaanse Tijd, nr. 902.

Trappelinghe feeste te Geluwe (1598)

Ten huize van een zekere Joos van Het werd daar op 2 augustus 1598 een moord gepleegd. De man was ‘houdende alsdoen zeker trappelinghe feeste, alwaer veel lieden waeren gehuchlick recreerende, zo in de dorsch vloeren, in de peerdstal als anderssins’⁽²⁾.

Vermoedelijk was dit een oogstfeest. De maand waarin het plaats-

(2) Idem, nr. 910.

[p. 278]

vond en de vermelding van de dorsvloer en paardenstal lijken in die richting te wijzen. Toch is het een probleem. Volgens het Middelnederlands Woordenboek betekent ‘trappelinghe’ een omloop of tumult, maar de samenstelling met ‘feeste’ als tweede deel komt er niet voor. De Bo vermeldt het woord niet.

Wat men precies onder een dergelijk feest verstond is mij niet duidelijk.

‘Vercooren maendach’ te Rubroek (1603)

Adriaen Van Daele, een ‘parmentier’, d.i. een kleermaker (WNT)⁽³⁾ uit dit landbouwdorp in Cassel Ambacht, ging ‘upden vercooren maendacht derthiensten Januarijlestleden’ in de plaatselijke herberg een glas drinken. Hij vond daar het gezelschap van Hendric Huppinck, ‘gheseijt den heere van ghenouchte’⁽⁴⁾.

De bijnaam van deze Hendric verwees wel naar de functie die hij had als organisator van de jaarlijkse geplogenheden ter gelegenheid van de Verloren maandag.

(3) Niet bij De Bo.

(4) RA Brussel, Geheime Raad, Spaanse Tijd, nr. 915.

Dertiendag te Kortemark (1615)

Gillis Clarij, bijgenaamd ‘speelman’, een ‘laet vande heerlichede van Cortemarck’ werd ‘savonts voor derthiendach’ door enkele ‘jonghelynghen’ gevraagd om ‘te spelen ende masscheraede te doene in diveerssche huusijngen’. Een van deze jongelui, Noel Mazieres, droeg ‘den peysterzack die hij noomde den guuchghelzack’⁽⁵⁾.

De Bo (en andere woordenboeken) vermelden wel ‘peysterzak’, de knapzak waarin voedsel werd bewaard, maar niet ‘guichelzak’. ‘Guichelen’ betekent schertsen, gekscheren en volgens het WNT is een guicheltas de tas van een goochelaar. Hier wordt het woord gebruikt als synoniem van knapzak.

W.L. Braekman

(5) Idem, nr. 932.