Biekorf. Jaargang 104

[p. 152]

Sint-Donaas 1575-1648. Het schoolwezen

Het gaat hieronder duidelijk om de onderwijssituatie waarin het Sint-Donaaskapittel terecht kwam na het optreden van de Jezuïeten enerzijds, van de bisschop - tevens proost van de Donaaskerk - anderzijds. Deze laatste wilde, althans sinds Drieux, een eigen seminarie op gang brengen in het huis Patritius, eigendom van de refectionalen van de Donaaskerk: 13 beurzen groot voor juvenes, naast de 4 à 6 choralen van de Donaaskerk, van wie verwacht werd dat de eersten als suppleanten van de choralen optraden, de tweeden als volwaardige zangers van de bovenstem bij de polyfone en andere diensten binnen de kerk. De chorales zelf, in hun behuizing, o.l.v. de zangmeester op de Malleberg waren vooreerst veel jonger dan de rest, liefst werden zij à 6 jaar opgenomen om, na een Studieperiode van 3-4 jaar, volwaardig op te treden voor nog eens liefst 4-5 jaar, waarna zij de litterae humaniores in Patritius zouden volgen, om na deze Studieperiode in Leuven of Douai verder te studeren, of na artes mechanicae of iets anders, een emploij te vinden om van te leven (L. Neyts fundeerde in 1617 bv. 4 beurzen van 2 keer 5 jaar).

Het is duidelijk dat de schoolrector die hen daarbij begeleidde niet daarnaast ook theologie, of cathecismus of pastoraal kon geven aan de 10-12 bursales van het seminarie die in Patritius hun intrek namen in 1571. Er bestond wel te Brugge een Cuba-stichting (filosofietheologie) waarvan de lessen doorgingen oost in de hallen, en waar theologie werd gegeven 1569-80; 1584 door W. Taelboom; 1589 door M. Lambrecht, 1596 door S. de Quinckere, allen toekomstige bisschoppen. De cursus Bonae Litterae was sinds 1580 (J. Cruquius) uitgevallen; terwijl de Jezuïeten betaald werden vanaf 1575 (tot 1611) om Latijn en Grieks te geven, wat zij dan aan 24£ per jaar deden in hun eigen school De Lecke op het Sint-Jansplein.

Wat dus gebeurde in Patritius was onder controle van de scholaster - 5 u Latijn-Grieks per dag aan seminaristen en refectionalen - de laatsten continu opgevraagd door de Donaaskerk om missen (5, 7, 9.30 u) te dienen, candelabers te dragen, te assisteren bij begrafenissen, net als de choralen. De stichting Cuba uit 1541 werd door de stad overgedragen (het tweede luik bonae litterae heet nu filosofie) in 1618 zodat een soort Artes-instituut ontstond door de stad à 8000 gulden gesubsidieerd. De Jezuiëten worden vanaf 1611, datum waarop zij van de Lecke naar het eigen college gaan, alleen per student nog betaald die door het kapittel wordt gestuurd, zoals anderen, naar de Augustijnen gaan waar alleen Latijn op het programma staat. Choralen die nog te jong zijn, worden voorlopig door de zangmeester bijgehouden.

[p. 153]

Voor onbemiddelde seminaristen bestonden na Patritius zes beurzen theologie in 1621 in Douai opgericht met een president, een stichting Gaspar de la Torre, die er een soort seminarie mee bedoelde, tot 1689, datum waarop het geheel naar Leuven werd overgebracht. Ondertussen had bisschop de Quinckere zijn seminarie in Brugge gesloten in januari 1632 en de vier studenten naar het Pauscollege te Leuven willen overhevelen. De afhandeling ervan o.m. voor de Raad van Vlaanderen, sleepte nog aan tot november 1638 (fol. 244v) doch reeds op 12 juni 1635 had Henri de Gaule, scholaster sinds 1633, een nieuw schoolreglement ontworpen met nieuwe aanpassingen 1643 (fol. 177v). Het Vrije dat sinds 1612 1000 gulden per jaar bijdroeg voor het seminarie zette die bijdragen stop vanaf 1630. De Quickere was blijkbaar een moeilijk onderhandelaar, zijn houding t.a.v. de praeses seminarii kan C. Vanden Berghe 1617-1633 net als in 1634 t.a.v. Rob. Vander Meulen is gewoon onvoorstelbaar.

Normaal waren de scholasters van de Donaaskerk president geweest: Georges de Vries 1571, Antoon de Cueninck 1574, D. Kristoffels 1607, C. Vanden Berghe 1617, R. Meynaerts + 1627, Henri de Gaule 1633, Stef. Vander Goes uit 's Hertogenbosch juli 1646, Fred Hillewerve uit Antwerpen 1647; Die vraagt wel direct toelating zijn studies te Leuven verder te zetten, wat aantoont dat na Vanden Berghe hun toezicht weinig voorstelde.

Schoolrectoren tot 1638 dus rectores seminarii in Patritius: Piat Oste 1571, Georg de Clerck 1574, Lieven Oste 1593, Peter Besoete 1624, Nic. Coriacle 1634 uit Mechelen, oud choraal Rob. Vander Muelen 1634 die van de bisschop een verbod voor 10 jaar opgelegd krijgt om les te geven, hij wordt pastor te Gent 1635, Lud. Vander Beke 1635, Thomas Mathei uit Luik 1644, Martinus de Villers 1649. Van Peter Besoete kennen we het ritme van lesgeven: van 8 tot 11 u en 13.30 tot 16.00 en één dag in de week vrij (fol. 61v, 1625), maaltijd tussen 11 en 13 u.

De phonasci-zangmeesters op de Malleberg: Jan de Vlieghere uit St.-Omer 1572, K. Hughelinc 1592, S. Baeten 1596, Guill. Pollet 1614, Rob. Bassicourt 1621, Jac. Willems 1624 uit Halle, Vinc. Glanne phonascus uit Mons 1643, Will. Raspoet 1648. Zij worden net als de schoolrector betaald door de receptor seminarii.

De cantores die instonden voor de inhoud van de liturgie en de lay-out van de diensten door de choralen begaan: Jac. De Molendino + 1596, Cornelis Claeyssuene + 1562, Jac. Kervyn + 1578, Laur. De Molendino + 1596, Andrea Bottijn + 1621, Leon Neyts die overleed

[p. 154]

in 1622 en vier studiebeurzen voor de choralen stichtte 1622, J.B. Blootacker + 1632, Peter de Blende + 1648 en tenslotte Peter Cnudde + 1662.

Na de moeilijkheden met De Quinckere keert het normale leven binnen de kerk terug. De school blijkt tien jaar later veel te klein pro moderno numero juvenum (1643, fol. 279) en als de juvenes willen toneel spelen (St.-Niklaas bv. in 1642 voor Nicolaas de Haudion) doen ze dat in St.-Donaas in het dormitorium of de refter of de kapittelzaal. Er is blijkbaar geen toneelzolder in Patritius wat de Jezuïeten wel hebben. En gezien zij als concionatores optreden in St.-Donaas inviteren zij het kapittel ook telkens op hun actiones, vertoningen.

Wat eigenlijk opvallend is, is de manier waarop ‘buitenlandse’ kandidaten voor zowel lage als hogere officia zich vlot aandienen, zodat men elk idee van provincialisme te Brugge moet laten varen. Bovendien zijn de ontelbare - we maakten hieronder geen definitieve lijst - die als choraal of refectionaal zich aanbieden om te Leuven of Douai - uitzonderlijk te Keulen - te gaan studeren of om tot priester of monnik te worden gewijd, meteen een bewijs leveren dat het concept van een kathedraalschool degelijk werkte, wat ook de bisschop waard was op dit ogenblik.

Voor oud-bursalen van Sint-Donaas bestonden 15 studiebeurzen (Regis de Molendino, de Cerezo) voor de seminaristen een 17-tal. Voor de periode 1639-49 bv. worden 6 studenten vermeld die naar de Jezuïeten gaan - ad patres - 5 naar de Augustijnen, 10 gaan via een J. Brandts-beurs naar de Lelie, 4 naar Douai (de la Torre, 1621), 25 alles samen dus, terwijl A.C. De Schrevel voor de periode 1481-1571 alleen 100 namen vindt.

Wat dan de afgestudeerden betreft: volgende oud-choralen en oud-refectionalen bieden het kapittel hun thesis aan: 1624 Cornelis van Rije, filosofie, 1638 theologie; 1627 Joosken Maertens en Jacob Malins, beide theologie; 1628 Donaes Janssens, filosofie en Peter de Coninck, doct. theologie; 1634 de oud-choraal Robert vander Muelen theologie, net als de pastoor van Wijtschate Petrus van Straten (213v); 1639 Willem Michiels, filosofie. Anderen vragen een beurs, of eenmalig steun om bv. Arnold Heymans, 1648 chyrurgie te studeren. Willem de Calere, 1644 pharmacopea, Joannes du Pré om te Doornik, Jos. Thomasinus 1645 te Brugge orgel te studeren. Thomasinus was in 1640 als Gentenaar, en 11 jaar oud, toch aanvaard als choraal multum provectus in musica. Livert Jadijn wordt organist in Sint-Gillis in 1638; Mathias Cools organist in de Varkenspedagogie te Leuven in 1645. Lud. Faveau organist bij de Brugse Wilhelmijnen in 1646.

[p. 155]

En de reeks die zich laat priester wijden: Peter de Coninck wordt in 1628 met 10£ gratificatie voor zijn thesis theologie Augustijn; Adriaen Craene, december 1634, karthuizer; J.B. Chaudron wordt in 1640 priester gewijd te Oostende, en te Brugge in 1642 contre tenor Quintijn Doulier, de bassus Antoon Brondel en de broer van de phonascus van Sint-Salvator Franc. Boulaert 1643, Antoon Vondel, contretenor, priester gewijd in 1646, wordt 1649 phonascus te Veurne; Adriaen van Hollebeke in 1640 naar de Lelie met een Brandts-beurs vertrokken wordt gewijd in 1647.

Een niet onbelangrijke aanvulling op de kritiek van bisschop De Quinckere en wellicht een gratuit bewijs dat de contra reformatie een succes was geworden. In 1648 komt dan, na 1635 en 1643, de definitieve reorganisatie van de Donaasschool op basis nu van 12 choralen en 13 refectionalen. (zie ook Biekorf 92, 439-440, 1786 e.v.)

Litt.: de referentie zijn Kapittelakten 1623-29, 1629-34, 1634-39, 1939-50 op het St.-Donaasarchief, Bisdom Brugge en A.C. De SCHREVEL, Histoire du Séminaire de Bruges, dl. 2, 1883, blz. 81-160.

A. Dewitte