Biekorf. Jaargang 103

[p. 144]

Nogmaals het minnewater

In Biekorf 2003, blz. 12-15 wijst L. Devliegher de etymologie af van de naam Minnewater, zoals die in 1954 en 1963 geformuleerd was door Maurits Gysseling, de onovertroffen grootmeester van de toponymie. Ik zelfheb in 1994 in Brugs Ommeland (blz. 5-12) zijn mooie verklaring van minne als ‘watergeest’ overgenomen, vooral ter informatie van Brugse gidsen, die hun toeristen meestal nog het onmogelijke verhaaltje van het ‘gemeen water’ wijsmaakten. Ik heb er zelfs een argument aan toegevoegd, dat Gysselings theorie verder onderbouwt en verstevigt. Het Minnewater heette nl. oorspronkelijk niet zo, het was tgrote water of tbreede water. Devliegher heeft nu zelfs oudere vindplaatsen voor deze oorspronkelijke naam aangebracht, nl. resp. 1306 en 1311. Pas in 1362 wordt gesproken van der minnen watre. Opvallend is hierbij dat hier nog niet van een zelfstandige samenstelling kan worden gesproken, de vorm der is nl. de genitief van het bepaald lidwoord, waardoor de woordgroep te vertalen is als ‘het water van de minne(n)’. De Minnebrug daarentegen komt al in 1311 voor. Alles wijst er dus op dat de naam Minnebrug primair is en dat het Minnewater naar de brug vernoemd werd. Bij verklaring van plaatsnamen is het niet alleen belangrijk een taalkundig en klankwettig sluitende verklaring te vinden, maar bovendien een verklaring die strookt met de topografie, met de plaatselijke werkelijkheid. Nu past de verklaring ‘brug vernoemd naar een watergeest’ uitstekend bij de volkskundige ‘werkelijkheid’, nl. dat watergeesten en waterduivels in een koker (Wvl. duker) of onder een brug huisden. Dat de naam Minnewater toch voor 1300 bestaan zou hebben en in de late 14de eeuw weer opgedoken zou zijn, is natuurlijk een zinloze speculatie. In de naamkunde, zoals in de geschiedenis, is eerbied voor de historisch geattesteerde feiten de opperste wet.

Voor de naamverklaring is hiermee de vraag of het Minnewater een kunstmatig stuwmeertje was of een oude natuurlijke plas waarin beken samenkwamen, volkomen irrelevant. Ik heb bovendien aangetoond dat de naam Minnebrug helemaal geen unicum is. De navelstaarderige Bruggelingen hebben te vaak de neiging Brugge als het centrum van de wereld te beschouwen en denken te makkelijk dat wat in Brugge voorkomt, nergens anders te vinden is. Er was ook een Minnebrug in Damme, Gent, Hulst en Ieper. Daarnaast komt ook de sterke genitief voor in de Minsbrugge in Zarlardinge en de familienaam Van der Mensbrugge. Ook in dit licht zijn aard en geschiedenis van het Minnewater zonder betekenis.

Devliegher meent verder dat Gysseling zijn mening later gewijzigd zou hebben. Niets is minder waar, althans niets wijst daarop. Dat

[p. 145]

Gysseling in zijn Toponymisch woordenboek van 1960 aan het tweede lid van de naam Dortmund een andere betekenis toekent, is helemaal normaal. Het tweede lid van een samenstelling is nl. de kern van een samenstelling en in een samengestelde plaatsnaam is dat tweede lid noodzakelijk zelf een toponymisch bestanddeel. Maar in een naam als Minnebrug hoeft het eerste lid niet noodzakelijk van toponymische aard te zijn. Dat bewijst zeker niet dat Gysseling daarmee zijn verklaring van Minnewater verzaakte. Trouwens, drie jaar later, in de Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie 1963 (blz. 132-133) herhaalt Gysseling nl. nog uitvoeriger zijn verklaring uit 1954. Er is dus geen sprake van dat ‘Gysseling toch niet zo overtuigd van deze uitleg’ meer zou zijn geweest.

Terloops nog dit. Devliegher schrijft ook (blz. 15): ‘En het verband tussen meermin (zeevrouw) en minne (watergeest) is voor mij al evenmin duidelijk’. Dat verband wordt wel onmiddellijk duidelijk als je welk etymologisch woordenboek ook naslaat. En dat L.D. niet erg gelooft in watergeesten en waterduivels in de vroege 14de eeuw in Brugge, is ook al geen argument. Ik geloof daar ook niet in, maar de Middeleeuwer wel en dat is belangrijk. Ik heb in mijn bijdrage in 1994 een hele reeks plaatsnamen met watergeesten opgesomd, m.n. met Nekker. In datzelfde Brugge was er toch het Neckerstraetkin, dat Verschelde terecht in verband met nikkers had gebracht, maar waarover ook Schouteet al smalend heeft gedaan, ten onrechte Er was trouwens ook in Ieper - eveneens in de vroege 14de eeuw - in 1300 al een Neckerstraetkin.

Het moge hiermee duidelijk zijn, dat ik het scepticisme van de Nederlandse naamkundige D.P. Blok niet deel, maar dat integendeel de in elk opzicht gefundeerde etymologie van de grote Vlaamse toponymist Gysseling m.i. nog altijd als een paal boven (het minne)water staat.

Frans Debrabandere