Biekorf. Jaargang 98

[p. 201]

[Nummer 3]

Een honderdtal kostschoolhouders uit het huidig West - en Oost - Vlaanderen 1770-1830

De opsomming die hier volgt is een nevenproduct van jarenlang speurwerk in oude krantenjaargangen.

De ruimtelijke omgrenzing komt overeen met het voormalig graafschap Vlaanderen onder zijn Oostenrijkse vorst, en met de latere departementen van Leie en Schelde. De tijdslimieten zijn approximatief. De nageplozen jaargangen vullen niet die gehele periode van zestig jaar. De middelste 25 jaren - ongeveer 1790-1815 - heb ik intensiever onderzocht dan de jaren die daaraan voorafgaan of die erop volgen.

Hoeveel méér erin zat dan 105 namen zal ik wel nooit te weten komen, maar ik denk dat het hier geboden materiaal al voorzichtige conclusies toelaat.

De advertenties uit de Franse tijd zijn niet allemaal op dezelfde manier gedateerd. In tijdsorde ziet het er zo uit: gedurende enkele jaren werd gedateerd volgens de gregoriaanse kalender met toevoeging van de datum volgens de republikeine kalender, vervolgens werd alleen volgens de republikeinse kalender gedateerd (wat ik dan aanvul met de datering volgens de gregoriaanse tijdrekening), vervolgens zien we weer de twee systemen samen gebruikt, maar dan met de republikeinse datering vooraan en de gregoriaanse daarachter. Vanaf 1807 was opnieuw de gregoriaanse tijdrekening in zwang.

1. Pieter Emmanuel van Acker, Gent. Advertentie in Gazette van Gend 10 Nivose VIII (31 dec. 1799). Adv. in zelfde krant, 16 Germinal IX (6 april 1801) e.v., met Prospectus voor zijn Athenée te Gent, te openen op 1 Floréal IX (21 april 1801). Commercieel onderwijs.

[p. 202]

2. Anchaux, kostschool te Zele. Nederlands, Frans, Latijn, Engels. A. woont in het Kapellenhuys. Adv. in Gaz. van Gend, 4 Complémentaire IX (21 sept. 1801).

3. Jan Jacob Antheunis. Directeur kostschool Waasmunster. Maakt bekend dat Sr. Simmancourt de Beaumont er zijn medewerker is (Gaz. van Gend, 5 maart 1787). De schepenen van Waasmunster geven hem 100 gulden per jaar om ook niet-betalende kinderen te aanvaarden, maar hij ziet daarvan af omdat het hem belet zyn Kost-Kinders na eysch en na zyn genoegen (te) onderrichten (Gaz. van Gend, 31 mei 1787). Adv. in Gaz. van Gend, 9 Frimaire X (1 dec. 1801): J.J.A. blijft, als geadmitteerden Leermeester voor eene der primaire schoolen dezer stad Gendt, les geven in zijn huis op het gewezen Karthuyzers Hammeken, naast het Gasthuis voorheen gezeyd Roode Lyvekens huys.

Zie over de turbulente loopbaan van de onderwijsman en letterkundige J.J. Antheunis: J. Smeyers in: Geschiedenis van de Letterkunde der Nederlanden, dl. VI, De Letterkunde in de Achttiende eeuw in Noord en Zuid, Antwerpen, Amsterdam, 1975, 369 e.v.

4. Mademoiselle De Barbieux, voormalig onderwijzeres in het klooster te Bern, adverteert voor haar lessen te Ronse in Gaz. van Gend, 6 Vendém. X (28 sept. 1801). Zie ook Gaz. van Gend, 11 sept. 1806: zij houdt, als religieuse supprimée, te Ronse kostschool in de rue d'Ellezelles.

5. Pieter Behaegel neemt te Wakken de kostschool over van J.J. Renier. - Gaz. van Gend, 14 maart 1808. - Zie ons art. Uit Wakkens literaire glorietijd, in Biekorf, 1990, 418-423. Hij wordt al in 1810 kostschoolhouder in Torhout. Als zodanig maakt hij in de pers veel reclame voor zijn diverse studieboeken Nederlands, Frans, Latijn.

6. Biéron, instituteur van de primaire Schoole tot Ruysselede. Hij gaf vroeger les in verschillende talen te Brugge. Hij is van plan hetzelfde onderwijs te geven in Ruiselede. Behalvens de fransche en Vlaemsche, kend en leert hy ook de Engelsche en Indostansche taelen, enz. Adv. (Ned. en Fr.) in Gaz. van Brugge, 15 Vendémiaire IX (7 okt. 1800).

[p. 203]

Zie ook J. D(elbaere-) D(umoulin) in Biekorf, 1957, 342.

7. Van Biesbrouck - Arix, kostschoolhouder te Maldegem. - Gaz. van Gend, 29 juli 1819.

8. Ant. Boembeke, kostschool te Gent. - Gazette de Gand, 2 febr. 1809.

9. J.M. Boembeke houdt een Institution Française et Anglaise te Beveren-Waas. Adv. in Journal du Département de l'Escaut, 4 mei 1813.

10. C. du Bois, priester, gewezen collegeprefect, houdt een kostschool aan de Sint-Pietersnieuwstraat te Gent. Adv. in Gaz. van Gend, 7 sept. 1797 (21 Fruct. V).

11. A.J. du Bois houdt kostschool te Gent. Adv. in Gaz. van Gend, 30 Floréal VIII (20 mei 1800).

12. Ludovicus van Boterdael. Te Gent buiten de Dampoort, beneden St.-Amandus-berg, staat een huis te koop, laatst bewoond door Ludovicus van Boterdael, Franschen School-Meester, aen welke Schole annex zyn 24 Beddekens, staende op den Dormter (...). Gaz. van Gend, 10 aug. 1775.

In hetzelfde jaar verscheen zijn schoolboek Gemakkelyke wyze om op korten tyd grooten voordgang te doen in de Nederduytsche Spelkonst, door L. van Boterdael, Nederduytschen en Franschen Schoolmeester der Stede van Harelbeke; ten gebruyke van deszelfs Kostkoopers en Scholieren (Kortrijk, P. Calewaert).

13. A. van Boterdael, Oude Burg, Brugge, adv. in Gaz. van Gend, 12 april 1790, dat hy altyd met zynen bekenden gewoonelyken onvermoeyden iver, werkzaeme zorgvuldigheyd en getrouwe nauwkeurigheyd Kost- en Gaenders-Schole houd, en ook in den tusschentyd eene afzonderlyke voor het Engelsch. Hij adv. in Gaz. van Brugge, 2 Frimaire IX (23 nov. 1800) dat hij er vanaf 5 Frimaire avondschool zal houden: naast eigen taal en Frans ook Geschrift en Cyffer-konst.

14. P. Botte adv. in Gaz. van Gend, 2 Vendémiaire XIII (24 sept. 1804). School in Gent.

[p. 204]

15. Sieur Boully, Bourgeois en Compagnie zullen te Spiere Schoole in het Fransch en Vlaemsch houden. - Gaz. van Gend, 1 febr. 1796 (12 Pluviose IV).

16. Jan Baptist Bytebier onderwijst in zijn kostschool te Sint-Baafs-Vijve de nieuwe Spelkonste, lezen en schryven, en Arithmetica ofte Cyferkonste. Hij aanvaardt Pensionnairen van de beyde Geslachten, zoo in de geheele als halve Tafel, alles tot eenen civilen prys. Adv. in Gaz. van Gend, 11 dec. 1780. (Geheele tafel: morgen-, middagen avondmaal, plus uiteraard overnachting. Halve tafel: alleen middagmaal.)

17. Joseph de Caigny houdt te Meulebeke op de Knok school voor Stomme en Doove kinderen. Gaz. van Gend, 6 sept. 1819. Deze advertentie heb ik geciteerd in Biekorf, 1978, 123. In de Gaz. van Gend 3 april 1820 deelt J. de C. mee dat twee van zijn leerlingen, 24 en 12 jaar, op 23 maart in de parochiekerk van Meulebeke hun eerste communie hebben gedaan.

18. J.C. de Caluwe houdt kostschool te Oedelem voor 19, 10 fr. per maand. Adv. in het Frans, Gazette de Gand, 9 april 1810. De school ligt in gezonde lucht, ver van de drukte, en is omringd door een muur en grote hagen.

Hij houdt zes jaar later kostschool op het kasteel van Zuylen de Nyeveld te Oostkamp. Adv. in het Frans, Gaz. van Brugge, 16 sept. 1816. Hij keert later terug naar Oedelem. Tot nut der landslieden geéft hy instructie zoo in de vlaemsche als in de fransche taelen, voornamentlyk in de aerdryks- en landmeétkunde, bestaende in het dresseéren van plans, het maeken van kaerten, het verdeelen der landen, in het doen de beterding van hofsteden, wyken en geheele gemeenten, en meer andere schoone wetenschappen. Kostliggers onder de 12 j. 200 frank per jaar, boven de 12 j. 250 fr. Adv. in het Nederlands, Nieuwe Gazette van Brugge, 22 nov. 1823.

19. De echtgenote van Emmanuel Cansyn, Hertogstraat, Gent. Schoole voor Kinderen, alwaer men leert spellewerken, stoppen, naeyen, lezen, schryven, enz. - Adv. in Gaz. van Gend, 6 Germinal VIII (27 maart 1800).

[p. 205]

20. Ignatius Alexis Catteeu verhuist als schoolmeester van Izegem naar Waasmunster. - Gaz. van Gend, 17 nov. 1777. Hij adverteert voor zijn kostschool in Waarschoot in Gaz. van Gend, 14 okt. 1819. Opnieuw op 22 okt. 1821: hij houdt er nu al 36 jaar zijn Wyd-vermaerde en alom gekende fransche en vlaemsche kostschool, (...) waer uyt een oneyndig getal geleerde mannen zyn voordgekomen. - Zie Ach. de Vos, Ignace Alexis Catteeu, Franse schoolmeester te Waarschoot (1786-1823) in Appeltjes van het Meetjesland, 36, 1985, 5-59.

21. Franciscus Joannes Claes opent een school te Gent. Adv. in Gaz. van Gend, 29 juni 1797 (11 Messidor V). Nieuwe adv. aldaar op 16 Prairial VIII (5 juni 1800).

22. J.J. Clavers en J. de Backer besturen volgens la méthode d' Enseignement Universel het Pensionnat de Ste. Anne bij Kortrijk. Twee inwonende geestelijken zorgen voor de godsdienstige vorming. De kostprijs is 189 Nederlandse gulden voor het schooljaar (l'année scholastique), maar de lessen tekenen, muziek en vreemde talen vallen dan wel apart te betalen. Een éducation complette kost 283 gulden en 50 centiemen per schooljaar. Alles is dan inbegrepen, behalve kleding en linnen. Franstalige adv. in Gaz. van de Prov. West-Vlaanderen en der Stad Brugge, 21 maart 1825.

23. Coppens bestuurt vanaf 30 okt. 1810 de kostschool te Deinze. Hij vraagt er een ondermeester voor. Zijn voorganger was er François Dominique Hans. Coppens was voordien directeur van een Franse kostschool te Lovendegem. Adv., in het Frans, in Gaz. de Gand, 8 okt. 1810, 3 jan. 1811.

24. F.A. Corael, zoon, schoolmeester te Aalst, sticht er een kostschool in de Kattestraat. Gaz. van Gend, 7 febr. 1797 (9 Ventose V).

25. P. Cosyn. De directeur van de kostschool te Bottelare deelt mede dat hij nu geassocieerd is met P. Cosyn, oud-ondermeester bij P. Cammaerts te Gent. - Gaz. van Gend, 7 sept. 1807.

[p. 206]

26. Couret de Villeneuve, leraar grammatica in de Ecole Centrale, sticht een kostschool bij (afhangend van) deze Ecole Centrale te Gent. - Gaz. van Gend, 15 Thermidor IX (24 aug. 1801) (adv. in het Frans)

27. H.L. Couvreur, oud School- en Kost-Meester der stad Brugge, fransche School houdende tot Gent aan de Schipgracht, zoekt Tafelieren in den geheelen en halven Kost, alsook uytwendige Discipelen. Hij organiseert in zijn woning tevens een soort werkbeurs: een Comptoir van Dienst-Boden en Werk-Lieden, waer men alle Burgers begroet, die in 't geval zyn Dienst-Boden of Werk-Lieden noodig te hebben. - Gaz. van Gend, 30 Thermidor VIII (18 augustus 1800). Zie onze mededeling Arbeidsbeurs in 1800 in Biekorf, 1982, 135.

28. Pieter van Cuyl, onderwijzer in de gemeentelijke Franse school van Pittem, opent op 1 april 1805 aldaar een Franse kostschool voor 40 leerlingen tussen 8 en 14 jaar. Men leert er Frans, schrijven, rekenen, handelsvakken zoals correspondentie en boekhouding, aardrijkskunde en godsdienst. Adv. in het Frans in Gaz. van Gend, 11 Germinal XIII (1 april 1805).

29. Jan Debbaudt houdt in zijn huis te Avelgem sinds 19 maart 1804 (28 Ventose XII) een Pensionnaet en School-orden van Wetenschappen tot het onderwyzen der jongheyd. Jongens en meisjes. - Gaz. van Gend, 24 Floréal en 4 Prairéal XII (14 en 24 mei 1804).

30. J. Dechamps - Broeckaert adverteert met het reglement van zijn Pensionnat français-flamand, gevestigd au Château 't Zyp te Wichelen. Gaz. van Gend, 2 Messidor VII (2 juni 1799). Enkele jaren later zoekt hij met zijn collega-directeur A. Frougnu voor de naar Melle overgebrachte kostschool een jongeman die naast zijn kennis van les langues française et flamande uitmunt in schoon geschrift (Gaz. van Gend, 27 juni 1806). Een nieuwe adv. verschijnt in Gaz. de Gand, 29 aug. 1811. Directeur Dechamps en abbé Frougnu besturen de school. Eerstgenoemde brengt naar voren dat hij second de son cours de philosophie is geweest dans l'université de Louvain. Hij is de vader van Adolphe (Melle, 18 juni

[p. 207]

1807) en Victor August (Melle, 6 december 1810) Dechamps, respectievelijk Belgisch staatsman en aartsbisschop-kardinaal van Mechelen.

31. L. Dechant - Lefebure, voorheen kostschoolbestuurder te Kortrijk, opent nu een kostschool te Meulebeke, gevraegt zynde door de inwoonders van Meulebeke, die hem alle mogelyke voordeelen aenbieden. De school is verdeeld in dry classen; men leert in de eerste de grond-regels van de fransche en vlaemsche taelen, de cyffer-konst en het geschrift; men volleert in de tweede de onderwyzing van de eerste, daer-en-boven het boekhouden, de wissels, de geographie en de brief-konst; de derde classe is geschikt om de onderwyzing van de voorgaende te voltooyen; zy zal ook zyn voor de geene die zouden begeeren te leeren de eerste grond-regels van het latyn, van de meet-konst, van de stelkonst, en eyndelyk de Stenographie. Eerste en tweede klas 138 gulden courant, derde klas 150 gulden courant. - Gaz. van Gend, 17 Floréal XII (7 mei 1804).

Dezelfde opent het volgende jaar een kostschool te Harelbeke. - Gaz. van Gend, 14 Germinal XIII (4 april 1805).

32. Jan Baptist Deheid opent een kostschool te Oostakker. Men leert er de fransche, vlaemsche en latynsche Taelen, de cyfferkonst, het Geschrift, en de Zang- en Speeltuyg-musieken. Gaz. van Gend, 2 Complémentaire XIII (19 sept. 1805). Er volgen regelmatig tweetalige advertenties. In Gaz. van Gend van 16 nov. 1809 deelt Deheid mee dat hij nu intrekt in het groot Pensionnaet van Roygem by Gend. Zijn onmiddellijke voorganger aldaar was François-Dominique Hans. Het gebouw dient al meer dan een eeuw tot pensionaat of kostschool, lezen we in Gaz. de Gand, 4 juni 1810. Het ligt even buiten de Brugse Poort.

33. Delpierre, professeur der Fransche Tael, woonende sedert tien jaeren binnen deze Stad, houdt school in zijn woning, aan de Vlamingbrug, rechtover de Raffinade van den Burger Tailliu. Les van 6 tot 8 u 30 's morgens, en opnieuw van 6 tot 8 u 30 's avonds. Adv. in het Nederlands in Gaz. van Brugge, 12 juni 1797 (24 Prairial V).

[p. 208]

34. F.J. Derleyn, priester, wil privélessen geven in zijn voorlopige woonst te Gent. Hij staat al 40 jaar in het onderwijs. Hij is gewezen leraar aan het Theresiaans college te Brussel en gewezen leraar aan de Ecole Centrale van het Leie-departement te Brugge. Adv. in Gaz. van Gend, 30 jan. 1806.

Meer details in de Gaz. van Gend van 3 april 1806 (franstalige adv.): hij geeft alle vakken, en wel van 9 tot 11 en van 2 u 30 tot 4 u 30. Hij zal niet straffen, maar zal zo nodig de ouders over het gedrag van hun kind inlichten. Hij geeft les vanaf 9 april in de gewezen abdij van Baudeloo.

Een jaar later wordt hij directeur van de kostschool te Assenede, en adverteert hiervoor in het Nederlands in de Gaz. van Gend, 16 april 1807.

Hij heeft in 1769 te Brugge, als lesgever in de kathedraalschool, een Latynsche Grammatica uitgegeven.

35. L. Descamps opent rond 1800 te Wetteren een kostschool voor meisjes. Een meestersse-religieuse heeft de leiding. Gaz. van Gend, 14 Fructidor VIII (1 sept. 1800), 26 Frimaire X (17 dec. 1801), 29 mei 1806. Adv. in het Nederlands.

36. J. Disbecq, sinds 4 jaar franschen en vlaemschen schoolmeester te Evergem, opent er nu een kostschool voor jongens en meisjes, tegen 144 gulden per jaar. - Gaz. van Gend, 1 okt. 1807 (adv. in het Nederlands).

37. J. van Doorne, J.C. Bruneel, Eug. Halline Villefort, voormalige paters recolletten van Eeklo, en E. Martens, priester, beginnen op 15 april 1806 weer les te geven, op vraag van burgemeester en schepenen, in het oude Recollettenklooster. Met kostschool. J. van Doorne is directeur. Tweetalige adv. in Gaz. van Gend, 7 april 1806.

38. J.J. Fontier is kostschoolhouder en leraar talen op het Prinsenhof te Gent, ter plaatse waer eertyds keizer Karel de vyfde ter wereld kwam. - Gaz. van Gend, 19 juli 1821.

39. P. Jerôme François houdt sinds twee jaar pensionaat in het kasteel van Onkerzele bij Geraardsbergen. Adv. in het Frans in Gaz. van Gend, 29 Germinal XII (19 april 1804).

[p. 209]

40. P.B. van Gelder houdt school in de Savaanstraat te Gent. Hij hoopt reeds de goedkeuringe van het Publiek eenigszins verdient te hebben, wyl hy, onder andere, de behoeftige Kinderen, die ten koste van het Genootschap van Rhetorica geleerd worden, sedert verscheyde jaeren heeft helpen onderwyzen, en daer in, door eene bezondere leerwyze, zeer gelukkig geslagen is. - Gaz. van Gend, 11 aug. 1796.

41. A. de Geyter, oud-leraar syntaxis van het pensionaat van Melle, heeft een pensionaat te Gavere. Adv. in het Frans in Gaz. van Gend, 12 april 1827.

42. J.B. Gosse houdt kostschool in een kasteel te Belsele tegen 200 gulden (362,81 Franse franken). Adv. in het Frans in Gaz. de Gand, 7 sept. 1807. Ook 4 sept. 1811.

43. J.J. Guilmain, Fransch-Schoolmeester tot Capryk (Kaprijke), zal zondag 27 augustus 1797 te 3 uur oplaten eenen Logt-Bal, groot 72 voeten omvang en 36 meters hoogte, tot vermaek en voldoeninge van het publiek. Inkomgeld een halve kroon (eerste rang), 14 stuivers (tweede rang) en 7 stuivers (derde rang). Bij slecht weer uitstel tot de volgende zondag. Guilmain beveelt meteen zijn school aan. Adv. in het Nederlands, Gaz. van Gend, 17 aug. 1797.

Het pensionaat van Kaprijke verhuist in 1809 naar Eeklo. - Gaz. de Gand, 23 nov. 1809.

44. Jan Baptist d' Haeyere. Nam in 1788 de kostschool van Lorsom over te Tielt. Hij zoekt een ondermeester voor de vlaemsche Lesgeevinge enz. (Gaz. van Gend, 9 juli 1789). Hij zoekt weer een ondermeester voor zijn Fransche en Vlaemsche Kost-Schole op 15 aug. 1791 (Gaz. van Gend). Hij verliest onder het Directoire zijn betrekking (zie J. Samyn, De Fransche Revolutie in Vlaanderen..., Gent, 1888, 127). Hij adv. in de Gaz. van Gend, 14 Fructidor VIII: J.B. d'Haeyere, tot Thielt, maekt het geëerde Publiek kenbaer, dat hy wederom nuttig geworden is aen zyn Vaderland, door het hervatten van zyn voorig ampt van franschen en vlaemschen Schoolmeester. Gylieden, Ouders en Voogden, mogt verzekerd zyn dat D'Haeyere den zelven is, den zelven zal blyven die hy altyd was (...).

[p. 210]

Hij adv. voor het Tieltse pensionaat dat hij al 29 jaar bestuurt (Gaz. van Brugge, 13 sept. 1816).

45. François-Dominique Hans. Een Zede- en Letterkundig Pensionaet te Ieper, onder toezicht van de scholaster van de kathedraal, wordt in 1785 geopend door F.-D. Hans, voor dezen Taelman van de Engelsche Taele voor den dienst der Koninglyke Zeemagt te Duinkerke (Den Vlaemschen Indicateur, 7 mei 1785). Het is een Engels Pensionaat. Helin uit Atrecht, ancien Tonsuré du Diocèse, wordt er leraar (Gaz. van Gend, 27 juli 1786).

Hans sticht in mei 1788 een kostschool te Gistel onder de naam Académie de Ghistel. Hij zoekt een kokkin en een domestique de bonne conduite qui sache coeffer (Le Courier de l'Escaut, 16 maart 1789). Directeur Hans van l'Académie impériale et royale de Ghistel plaatst in Le Courier de l'Escaut van 2 nov. 1789 een dreigend bericht aan het adres van zijn medewerker J.B.E.L. Dun.... du P..., die op 10 oktober met de noorderwind is vertrokken. Een adv. voor zijn school over een volle bladzijde verschijnt in hetzelfde blad (gedrukt te Mechelen) op 3 jan. 1790 e.v. dagen. Een wijdlopig Plan d'Education verschijnt in Gaz. van Gend, 21 juni 1790, zoals gewoonlijk alleen in het Frans. Les Elèves sont exactement peignés tous les jours! Ook de ligging van zijn school maakt hem lyrisch. Ver van het tumult en de ‘slechte voorbeelden’ van de grote steden, maar dan weer op ideale afstanden daarvandaan, 2 mijl van Oostende, 4 mijl van Brugge, en sur le grand passage de Dunkerque.

Zijn kostschool trekt dan ook leerlingen aan uit diverse landen, zelfs uit Amerika. Hij vraagt of de ouders het ermee eens zijn, dat naar het voorbeeld van andere kostscholen ook hij zijn kostgangers in een uniform steekt. - Gaz. van Gend, 2 sept. 1790. Militarisme in het kader van de opstand van onze Zuidelijke Nederlanden tegen keizer Jozef II! De leerlingen zweren de eed van trouw aan de Staten van Vlaanderen (Gaz. van Gend, 4 okt. 1790).

De baljuw van Gistel, P.J. Muuls, maakt op 8 maart 1792 in de Gaz. van Gend in het Frans bekend dat de Académie, door Hans verlaten, sinds 1 januari wordt voortgezet door Franse Broeders van de Christelijke Scholen (uit Sint-Omaars). Voor leerlingen van 7 tot 15 jaar. Men leert er

[p. 211]

naast de moedertaal Frans, Engels, Latijn, tegen 26 pond grote per jaar.

F.D. Hans verhuist in 1809 van het pensionaat van Rooigem te Gent naar dat van Deinze, waar hij 500 fr. per jaar vraagt. Er wordt in zijn instelling alleen Frans en Engels gesproken. -Gaz. de Gand, 16 nov. 1809. Priester F.L.N. Henckel wordt zijn medewerker voor godsdienst, Latijn en de andere talen. - Gaz. de Gand, 3 mei 1810.

Hij verhuist zijn kostschool naar het kasteel van Wakken. Gaz. de Gand, 13 dec. 1810.

Zie verder onze mededeling in Biekorf, 1981, 373-376.

46. Norbert Frans Lodewijk Henckel zal aan de Spanjaardstraat te Brugge van 16 oktober tot 16 maart Franse avondschool houden van 5 u 30 tot 7 uur 's avonds, tegen 4 schellingen per maand. Hij belooft niet meer dan 14 scholieren te zullen aanvaarden. Hij geeft reeds Fransche en Vlaemsche Morgen- en Naer-middag-school tegen 6 schellingen per maand, en houdt kostschool tegen 168 gulden per jaar. Adv. in het Nederlands in Den Vriend van 't Vaderland of Nieuwe Brugsche Gazette, 11 okt. 1797 (20 Vendémiaire VI).

Hij houdt een slack van kweek-school en geeft er Latijn te Kortrijk. - Gaz. van Gend, 14 sept. 1807. Hij werkt in 1810 bij F.D. Hans te Deinze.

Meer over zijn loopbaan als leraar en letterkundige in onze biografische schets, in Nationaal Biografisch Woordenboek, XIII, 1990, k. 389-396.

47. A.F. Hornez, voorheen onderwijzer in de Franse taal te Eksaarde, verhuist zijn kostschool naar Lochristi. 150 gulden ofte 272 frank 10 centiemen per jaar. Tweetalige adv. in Gaz. de Gand, 9 jan. 1809. Hij betrekt te Lochristi een nieuwbouw in het centrum van het dorp. Adv. in het Frans, Gaz. de Gand, 1 aug. 1811.

48. F.A. d' Huygelaere, oud-leraar van het pensionaat van Tielt, houdt een kostschool te Harelbeke. - Gaz. van Gend, 23 nov. 1795 (2 Frimaire IV). Hij houdt vanaf het jaar XII kostschool te Assenede, en verhuist in 1807 naar Zomergem

[p. 212]

(vanaf april Fransch-Vlaemsch Pensionnaet aldaar, voor leerlingen van 6 tot 16 jaar). Adv. in Gaz. van Gend, 30 maart 1807 (in het Nederlands en het Frans).

49. J.B. Jolie houdt te Wetteren pension voor juffrouwen. Zy staen op ten zes ure en half, doen hunne morgentgebeden sament, naer welke zy nae de kerke geleyd worden door hunne meestersse, zy ontbeyten nae hunne terug komste; de schole begint ten negen uere en eyndigt ten elf uren 's morgens, in welke zy hunne lesse opzeggen, schryven en leeren hunnen grammaire, op het eynde zeggen zy van buyten een deel van eene verbe, vervolgens houden zy hun bezig met werken tot als de tafel begint, naerwelke zy eene ure van vermaek hebben; de schole herbegint met het houden van eene halve ure catechismus (...) - Gaz. van Gend, 21 sept. 1807.

Kennelijk de opvolger van L. Descamps.

50. Désiré van Kerckhove opent een kostschool te Wachtebeke. - Gaz. van Gend, 11 aug. 1814.

Zie ook H. de Schepper.

51. Adriaan de Keyser opent een kostschool te Deinze. Gaz. van Gend, 12 Messidor XIII (1 juli 1805). Zie verder De Roeck, Beervelde.

Dezelfde De Keyser, al 20 jaar in het onderwijs, laatst te Gent, opent nu een kostschool te Zomergem. - Gaz. van Gend, 17 sept. 1821. Hij verhuist naar een huis, het welk tot gemak zyner opkweekelingen veel nader de kerke is. - Gaz. van Gend, 18 april 1822.

Hij was intussen van 1807 tot 1814 stadsonderwijzer met kostschool geweest te Roeselare. Zie G. Hoornaert, Geschiedenis van het onderwijs te Roeselare, 1500-1879, Roeselare, 1990, 101, 106.

52. P. der Kinderen opent een kostschool aan de Vlamingstraat, nr 53, te Brugge. Hij heeft filosofie en theologie gestudeerd in het bisschoppelijk Seminarie van Gent, en kent naast Latijn de elementaire regels der grieksche taele, de mathematica en den algeber. - Gaz. van Brugge, 22 nov. 1820.

[p. 213]

53. F.J. Kindt houdt Fransche en Vlaemsche kostschool der jonge dochterkens (7-16 jaar) te Tielt. - Gaz. van Gend, 17 juli 1797.

54. Van Laer opent op 1 mei 1808 zijn kostschool te Temse. 150 gulden per jaar. Gaz. van Gend 7 april 1808; Gaz. de Gand, 20 sept. 1808.

55. Louis Lannée, oudleraar aan de Ecole Centrale van het Leie-departement te Brugge, opent aldaar een école française met pensionaat, Witte Leertouwerstraat. Gaz. van Gend, 22 juni 1807.

Over de van Duinkerke afkomstige Lannée en zijn school te Brugge en Torhout, zie de mededeling door J. D(elbaere)-D(umoulin) in Biekorf, 1958, 87. Verder R. Haelewyn, Het internaat van Louis Lannée (Torhout 1808) in Album Archivaris Jos. de Smet, Brugge, 1964, 183-189. Zie ook E. Trips, Het middelbaar onderwijs te Brugge in de Franse tijd, in Biekorf, 1989, 220.

56. J. van Leeuw, franschen school-meester te Temse, zoekt een vlaemschen ondermeester. - Gaz. van Gend, 21 Brumaire X (12 nov. 1801).

57. J. Lefebure opent op 5 november 1810 een kostschool te Wachtebeke. Hij is er reeds langer gemeentelijk onderwijzer. - Gaz. de Gand, 22 okt. 1810.

58. Madame Le Febure opent op 1 maart 1821 een Kostschool voor het onderwys der jonge joufvrouwen te Brugge, Zilverstraat, 14. Adv. in het Nederlands in Nieuwe Gaz. van Brugge, 20 februari 1821.

59. Lorsom sticht een kostschool te Wervik. Gaz. van Gend, 23 jan. 1777. Hij verhuist naar Tielt, waar hij les geeft vanaf 1782 en vijf jaar later zijn eigen kostschool sticht: Fransch kosthuys van Opvoedinge, der Wetenschappen en schoone Konsten. - Gaz. van Gend, 2 april 1787.

Zie L. Neyt, Generaties Tieltenaars op de schoolbanken, in De Roede van Tielt, XIV, 1983, 5-7. Hier leren we dat Lorsom in 1788 is opgevolgd door J.B. d'Haeyere. Zie verder onze mededeling in Biekorf, 1988, 229-231.

Lorsom trok na zijn Tieltse periode weer naar Wervik, en

[p. 214]

van 1794 tot 1796 was hij kostschoolhouder te Roeselare (G. Hoornaert, 92).

60. Petrus Lorsom (Sieur Lorsom, den jongsten), tot nu toe ruim vier jaar enige onderwijzer in de school van Sint-Anna bij Kortrijk, sticht half maart een kostschool te Wervik-Noord. - Gaz. van Gend, 16 febr. en 9 april 1789.

61. Henri Louis houdt pensionaat au Pont du Temple te Gent. Men leert er grondig en op korte tijd les Langues latine, française et flamande, par le moyen de l'analyse des Oeuvres de Virgile. Franstalige adv. in Gaz. van Gend, 13 Fructidor VII (30 aug. 1799).

62. J.H. Louys - Janssens, koopman in tabak, tegenwoordig woonende in de Philipstok-straat, nr 2, te Brugge, verhuist naar de Cordouanierstraat nr 38, alwaar zijne vrouw zich zal belasten met het aan de kinderen leeren naaijen, breijen, enz. als ook den Mechelschen Cathechismus, en al wat de Christelijke Leering aangaat. Zijne examen als Onderwijzer in de Fransche en Nederduitsche Taal, als ook in de Reken- en Schrijfkunde ondergaan hebbende, beveeld hij zich aan het geëerde publiek, tot het onderwijs derzelve, hij zal zich ten huize begeven waar hij zal genood worden, en ook in zijnen wooning les geven aan eenen geringen prijs. - Gaz. van Brugge, 29 jan. 1827. Onderwijs zonder kostschool dus.

63. J.B. Luyckx, onderpastoor te Denderwindeke, sticht er een kostschool met eene geestelyke en eene wereldlyke joffrouw. Laatstgenoemde heeft al onder den heer des Roches te Brussel als onder meestersse gedient.

Voor jongens en meisjes. Op het programma ook geschiedenis, te weten die van ons Nederland. - Gaz. van Gend, 31 maart 1806.

64. J.P. van der Maes houdt Leerschool voor jonge lieden op het Kraanplein te Brugge. -Nieuwe Gaz. van Brugge, 13 jan. 1821.

65. V. Masquelier en Compagnie stichten een kostschool te Deinze. Uitvoerige adv. in het Nederlands in Gaz. van Gend, 30 Prairial VI (18 juni 1798). Zie Pieters.

[p. 215]

66. F. Meganck, al 10 jaar kostschoolhouder te Landegem, begint nu te Nevele. De huyzingen, gestaen in 't schoonste eener heel gezonde stede, zyn net en ruym... - Gaz. van Gend, 4 okt. 1821.

67. Marie Victoire Mercier blijft verder kostschool houden in het kasteel van Ronse. Adv. in het Nederlands, Gaz. van Gend, 2 Vendémiaire XIII (24 september 1804).

68. B. de Meyer en Compagnie stichten te Wetteren een kostschool. Adv. in het Nederlands in Gaz. van Gend, 28 Fructidor VIII (15 sept. 1800).

69. T.J. de Meyere, onderdirecteur van het jongenspensionaat te Ruiselede, wordt directeur ter vervanging van J.L. de Vlaminck, die benoemd is tot onderpastoor te Ardooie. Jaargeld 37 gulden en 10 stuivers. Tweetalige adv. in Gaz. de Gand, 26 juni 1809.

70. Joseph Minne heeft zijn pensionaat overgebracht naar het kasteel van Wakken. Adv. in het Frans in Journal du Département de l'Escaut, 14 okt. 1811. Hij verhuist zijn instelling van Wakken naar Eke, op de wijk Landuit, langs de grote weg Gent-Oudenaarde. - Gaz. van Gend, 21 nov. 1816.

71. J.B. Muylaert, schoolmeester te Zomergem, zoekt een hulponderwijzer. Journal du Département de l'Escaut, 8 okt. 1813.

72. Servaas Naudts, Vlaemsche Schoolmeester der Heerlykheyd van Zombeke, onder Waesmunster, houdt er kostschool. - Gaz. van Gend, 24 sept. 1789.

73. A. van Nieuwenburgh, geboren te Tielt in 1804, werd op 22-jarige leeftijd leerkracht in de kostschool van Melle. Op 36-jarige leeftijd werd hij directeur van de kostschool van Belsele, door hem overgenomen van Trubert, de stichter. Hij is op 30 maart 1859 gestorven, en is toen als directeur van de Belseelse kostschool opgevolgd door Troch, die er al meer dan 30 jaar werkte. Voor één keer geen advertentie, maar een levensbericht in Gazette van Thielt, 7 april 1859.

[p. 216]

De aflijvige was oudleerling van de kostschool van Dechamps te Melle.

74. Franciscus Pameleire, onderpastoor van de parochie van Pamele (what's in a name) te Oudenaarde, opent een Pensionnat der Studien in het college van de voormalige jezuieten, met ingang op 1 oktober (begin van het nieuwe schooljaar). Judocus van der Donckt, schepen van de stad, staat er als Commissaris der Studien voor in dat 'er onder de Pensionnairen zal geobserveert worden eene exacte Discipline. De tafel kost voor elf maanden 150 gulden courant. De leerlingen eten samen met de principaal en de leraren om de wel gemanierdheyd stiptelyk te onderhouden. Adv., met interessante informatie over de tafelkost, in Gaz. van Gend, 14 sept. 1780.

Geen eigenlijk privé-pensionaat. Dat merkt men aan de reacties van de concurrenten: al in het volgende nummer (maandag 18 sept.) verschijnt een adv. voor college en kostschool van de Oratorianen in het naburige Ronse. Dezelfde dag adverteert ook het koninklijk Pensionaat van Gent, bestuurd door priester Van Beughem.

75. J. Paul, Veldstraat 156 te Gent, neemt de leergangen Handel en Boekhouding over van de heren Van Acker die gestopt zijn. Franstalige adv. in Gaz. van Gend, 26 sept. 1796 (5 Vendémiaire V). Hij verhuist zijn Académie de Commerce naar het voormalig Seminarie. Franstalige adv. in Gaz. van Gend, 17 Nivose VII (6 jan. 1798).

Hij wordt kostschoolhouder te Bornem, wat hij weer in het Frans aankondigt in Gaz. van Gend, 13 april 1807.

76. Frans van de Piete houdt kostschool te Deinze, français-flamand. Adv. in Gaz. van Gend, 15 Brumaire IX (6 nov. 1800).

77. Pieters maakt bekend in Gaz. van Gend, 6 Germinal VII (26 maart 1799), dat enkele dagen eerder een vergissing is gepubliceerd: niet Masquelier en Compagnie, maar hijzelf is de stichter van de kostschool te Deinze. De alderstiptste nettigheyd word 'er onderhouden: twee bejaerde Vrouwspersoonen zyn gedueriglyk daer op waekende, mids zy belanghebsters zyn in het Pensionnaet, de eene als

[p. 217]

Moeder, de andere als Zuster van den Stigter. Zy bestieren 'er het voedzel, dat aengenaem en gezond is.

Hij verhuist naar Kortrijk, Rijselstraat nr 109. Hij noemt zich Directeur d'un Pensionnat et d'une Académie de Commerce et de Langues. Moeder en zus waken voort over netheid en voedsel. Den Bewindhebber neemt eene bezondere zorg om de Leerlingen eenen goeden aert in te boezemen; hy geeft hen genugten tot eene ondersteunde en ligte welgemaniertheyd (Il leur inspirera le goût d'une politesse soutenue et aisée, klinkt het beter verstaanbaar in het Frans); hy oeffent hen in de Zagtzinnigheyd, Gedienstigheyd en Eerbiedigheyd tot hunne Ouders. Hy waekt onophoudelyk op dat hunnen heerschenden aert zyde Openhertigheyd, de Bevalligheyd en de Blygeestigheyd. - Adv. in het Frans in Gaz. van Gend, 25 Pluviose VIII (16 febr. 1800), en in het Nederlands in het volgende nummer, 28 Pluviose.

78. Alexander Pourrié houdt Fransche Academie bij de Sint-Salvatorskerk te Brugge. Daar wordt ook Engels aangeleerd. - Gaz. van Gend, 21 nov. 1796, 19 jan. 1797.

79. Le Citoyen De Prince houdt school te Gent aan de Houtlei. - Gaz. van Gend, 30 Floréal VIII (20 mei 1800).

80. J.J. Renier. Zijn kostschool te Wakken wordt door Pieter Behaegel overgenomen. - Gaz. van Gend, 14 maart 1808. Zie P. Behaegel.

81. Guillielmus Josephus Robson, koster en organist in de parochiekerk van Sint-Gillis bij Dendermonde, leert zang en orgelspel aan, alsook den styl van Wasmaekerye ofte Keirsmaeker. Daarnaast Frans en andere wetenschappen. - Gaz. van Gend, 13 december 1787.

82. Jan Frans de Roeck opent onder het welbehaegen van Zyne Hoogheyd den Prins de Lobkowitz, Bisschop van Gend, een kostschool voor 24 jongelingen (6 tot 16 jaar) in een groot en welgelegen Huys by de Kerke van Loochristi. - Gaz. van Gend, 18 april 1793.

Een aantal leerlingen bereiden zich voor op de Studie, een aantal op den Koophandel. -Gaz. van Gend, 3 maart 1794.

De Roeck verhuist zijn kostschool van Lochristi naar het

[p. 218]

naburige Beervelde, in een kasteel laatst bewoond door Della Faille. Lessen Nederduits, Frans, Engels, Latijn. - Gaz. van Gend, 15 Vendémiaire VI. Zie verder Gaz. van Gend, 20 maart 1806.

De Roeck werd in 1807 opgevolgd door Bernard J. Impens. Zie E. Schepens, Het pensionaat van Beervelde (1793 - ong. 1845), in Jaarboek de Oost-Oudburg, 34, 1997, 145-173.

83. Rombouts, prefect, directeur en professor Rhetorica en Poësis in het college van Gent en professor in de Academie voor Teken -, Schilder - en Beeldhouwkunst aldaar, opent te Gent in het college van de gewezen Jezuieten een leergang. - Gaz. van Gend, 21 maart 1796 (1 Germinal IV).

84. J.B. van de Sande, schoolmeester op het kasteel Terlacq, buiten de Heuvelpoort te Gent, opent een kostschool. - Gaz. van Gend, 3 Vendémiaire IX (25 sept. 1800).

85. Eugeen de Sauw heeft zijn kostschool te Melle zopas overgelaten aan Dechamps, en zal op 23 april allerlei huisraad, bedden enz. openbaar doen verkopen. - Gaz. van Gend, 14 april 1806. Hij maakt twee jaar later bekend dat hij magazyn van Kolen van Hondé houd te Lessines (Lessen) op den Dender. - Gaz. van Gend, 16 mei 1808.

86. H. de Schepper is gedurende 5 jaar ondermeester geweest bij D' Haeyere te Tielt, en stichtte onlangs een kostschool te Wachtebeke. - Gaz. van Gend, 17 okt. 1814.

Zie D. van Kerckhove.

Ook D' Huygelaere vermeldde zijn dienstjaren onder D' Haeyere als referentie!

87. Joannes Franciscus Schoonheydt, onderpastoor en instrueerder der jongheden, houdt primaire Schole met Pensionaat te Zeveneken. Hij stelt de gegadigde ouders gerust: zy (de leerlingen) zullen noyt uytgaen zonder vergezelschapt te zyn van zyne presentie, ofte van broeder Augustinus, zynen surveillant. Er zijn al 21 kostgangers. Adv. in Gaz. van Gend, 19 Fructidor XII (6 sept. 1804).

Het Zeveneekse pensionaat staat zes jaar later te huur. Het

[p. 219]

is gelegen in het midden van het dorp, aan de zuidkant van de steenweg Gent - Antwerpen. Beneden is er een grote school met refter e.a. plaatsen, boven is er een grote slaapkamer voor 50 kostgangers, met vijf grote vensters aan de straatkant en twee aan de achterzijde. - Gaz. de Gand, 22 febr. 1810.

88. F. Simonau heeft 20 jaar les gegeven in het Engels College te Brugge en te Bornem. Hij houdt nu Académie voor leerlingen van 7 tot 12 jaar te Brugge. - Gaz. van Gend, 4 april 1791. Deze kostschool heeft hij geopend in 1789. - Gaz. van Gend, 28 Germinal VIII (18 april 1800), met het schoolreglement.

Latijn, Frans, Engels, boekhouden, wiskunde, wisselkoers, aardrijkskunde, gewijde en profane geschiedenis, tekenen, goed en foutloos schrijven. Opstaan te 6 u 's zomers, te 7 u 's winters. Gebed, studie, te 8 u ontbijt. Van 9 tot 11 u 30 klas. Speeltijd tot de middag, dan middagmaal, dan weer speeltijd. Van 2 tot 4 u klas. Vieruurtje, speeltijd tot 5 u. Van 5 tot 6 u studie. Avondmaal, speeltijd, gebed. Slapengaan 's winters te 8 u, 's zomers te 8 u 30. - Gaz. van Gend, 28 Germinal VIII (18 april 1800). Adv. in het Frans.

Een adv. voor de kostschool van Simonau l'aîné verschijnt in L'Oracle (Brussel) 6 aug. 1807. Van dezelfde en zijn broer verschijnt een adv. in Gaz. van Gend, 19 sept. 1808. De school ligt aan de Zilverstraat. Leerlingen van 10 tot 14 j. betalen 362, 80 frank of 200 gulden cour., leerlingen beneden de 10 betalen 308, 40 frank of 170 gulden cour.

89. Les demoiselles Simonau houden kostschool Frans, Engels, Vlaams bij de Ezelsbrug in een zeer groot huis. Tegen 180 gulden per jaar. - Gaz. van Gend, 8 okt. 1807, in het Frans.

90. Jan Baptist de Simpel maakt reclame voor zijn Pensionnat de Ghistelles (Gistel) in Nieuwe Gaz. van Brugge, 18 augustus 1818.

De kostschoolhouder is een broer van de bekende dichter David de Simpel uit Staden.

91. Paul Ignace Steenbeke, priester te Lovendegem, heeft er zopas een kostschool geopend. - Gaz. van Gend, 17 Germinal VIII (7 april 1800).

[p. 220]

92. Jan Baptist Stock, geboren te Menen, tot voor kort onderwijzer op de Catsberg, opent te Menen een kostschool. - Gaz. van Gend, 15 juli 1793.

93. J.F. Tavernier, directeur de l'Académie de Commerce aan de Lievestraat te Gent, beveelt zijn instelling aan. - Gaz. van Gend, 9 nov. 1797 (19 Brumaire VI).

94. S(ieur?) Thomas bestuurt een kostschool te Drongen. Men leert er Frans, Vlaams, Engels, Italiaans. - Gaz. van Gend, 8 Messidor XI (27 juni 1803).

95. F. Tonneel houdt sinds 22 Thermidor IX kostschool te Doornik. - Gaz. van Gend, 16 Fructidor IX (13 sept. 1801). Hij houdt het er 11 jaren vol. In 1822 verklaart hij al 7 jaar kostschool te houden te Deinze. Zijn leerlingen zijn tussen 7 en 18 jaar. Beneden de 14 jaar betalen ze 300 frank per jaar, daarboven 350 frank. - Gaz. van Gend, 26 sept. 1822.

96. P. Vanderbanck heeft een Académie de Commerce gesticht in de H. Geeststraat te Gent. - Gaz. van Gend, 22 juni 1807.

97. F.P. Verbiest houdt te Eeklo al 7 jaar Fransche Kostschool van eerste klas. De kost-gangers zijn 8 tot 16 jaar. - Gaz. van Gend, 22 okt. 1821.

98. Vincent. Fransche en Vlaemsche kostschool, geopend onder het toezigt van den burger Vincent, te Ruiselede. Voor meisjes en jongens van 8 tot 16-17 jaar. - Gaz. van Gend, 20 Vendémiaire X (12 okt. 1801). Adv. in het Nederlands.

99. J.F. Vincent, priester, houdt een kostschool te Gijzegem. Prijsuitreiking op 20 augustus. - Gaz. van Gend, 20 augustus 1807. Adv. in het Frans. Eveneens in het Frans is de adv. in Gaz. de Gand, 23 aug. 1811 voor het pensionnat très ancien à Gysegem, bestuurd door J.F. Vincent - Lenoir, prêtre.

We gaan ervan uit dat het een andere persoon betreft dan onder het voorgaand nummer.

100. J.B. de Vos - Verbeken houdt kostschool te Wachtebeke. - Gaz. van Gend, 16 sept. 1819.

[p. 221]

101. De gebroeders Waelens openen begin-november 1796 te Wakken een Fransche en Vlaemsche Kostschool voor leerlingen van 8 tot 16 jaar. - Gaz. van Gend, 14 nov. 1796 Zij roemen de gunstige ligging: Een aengenaem en welgeschikt Dorp, gelegen tusschen Gend en Cortryk, langs de linker zyde van de Riviere den Mandel, doorsneéden van den Kalsy- of Steen-weg van Thielt op Vyve St. - Eloys, en dus gemeen met alle de Kalsy- of Steen-wegen op Gend, Brugge, Cortryk en de bezonderste Steden van Vlaenderen. Van 8 tot 16 jaar. Ook mogelijkheid om de vermaekelyke Muzieke en het Orgel-spel aan te leren. - Gaz. van Gend, 9 maart 1797 (19 Ventose V).

102. P.J. Wichelez, sinds 7 jaar leraar in de afgeschafte abdij van de H. Adrianus te Geraardsbergen, geeft er weer les. Adv. in Gaz. van Gend, 16 febr. 1797 (28 Pluviose V).

103. Charles van Wonterghem opent een pensionaat te Lokeren. Alleen Frans wordt er gesproken. De adv. is wel tweetalig, in Gaz. van Gend, 2 Prairial VI (21 mei 1798).

104. J.B. de Wulf trekt (uit Gent?) naar Deinze als kostschoolhouder, in het huis nevens d' uytspanning de Fonteyne. - Gaz. van Gend, 7 nov. 1822.

105. C. van Wynnendaele, directeur van een pensionaat te Deinze (dat al 17 jaar bestaat), protesteert tegen laster in verband met zijn huwelijksleven. - Gaz. van Gend, 6 okt. 1791.

Dat Gent en Brugge de voornaamste aantrekkingspolen voor kostscholen waren zal, gelet op de bevolkingscijfers en het betrekkelijk groot aantal inwoners uit de betere klasse, niemand verwonderen. Onder de plaatsen met een meer bescheiden inwonersaantal trekt vooral Deinze de aandacht. Dit stadje lokte doorheen de jaren 1770-1830 diverse kandidaten voor het kostschoolhouderschap doordat het zo gunstig gelegen was op het knooppunt van de steenweg Kortrijk-Gent met de vitale verbindingsweg naar centraal West-Vlaanderen. Ook de hele steenweg Kortrijk-Gent-Antwerpen, alsook Kortrijk-Brugge, Gent-Eeklo-Brugge en Gent-Brussel waren aantrekkingszones. Zo 'n ligging langs belangrijke steenwegen en nabij de drukste kruispun-

[p. 222]

ten wordt door sommige adverteerders uitdrukkelijk naar voren geschoven als een pluspunt. Zowel voor briefwisseling als voor bezoeken en voedsel- of linnenbevoorrading stelde men een vlotte bereikbaarheid kennelijk op prijs.

Overigens zal zeker ook de aantrekkingskracht van het kleine Wakken voor velen een verrassing zijn. Daar adverteerden evenveel kostschoolhouders als in Kortrijk. Wat helemaal niet wil zeggen dat in laatstgenoemde stad zo weinig mensen in de bestudeerde periode kostschool hebben gehouden. Aan klantenwerving op ruim terrein bestond in de meer bevolkte plaatsen eenvoudig minder behoefte.

De spreiding over het hele grondgebied is niet regelmatig. De westelijke helft (ruim gezien) van West-Vlaanderen is bijna leeg. Hetzelfde valt te zeggen voor de zuidelijke helft van Oost-Vlaanderen, op het allerzuidelijkste (taalgrens)gebied na.

Enkele onbekende factoren maken de interpretatie moeilijk: het kan zijn dat de geconsulteerde kranten in westelijk

[p. 223]

en zuidelijk West-Vlaanderen minder doordrongen dan in de andere streken, en over de spreiding of dichtheid van de niet-adverterende schoolhouders (of van de kostscholen waar we geen advertenties van hebben aangetroffen) weten we weinig of niets. Bekijkt men de opvallende dichtheid in de noordelijke helft van het hele gebied, dan zal men wellicht geneigd zijn om te veronderstellen dat in de zuidelijke helft meer mensen hun kind naar de niet zo veraf gelegen Franstalige gewesten stuurden. De Franssprekende wereld oefende op ons publiek een sterke aantrekkingskracht uit. Sporen daarvan o.a. bij Rik Castelain (Kinderen en hun opvoeding in de kasselrij Oudenaarde, 1979, blz. 106 e.v.) en bij Geert Hoornaert (zie het werk vermeld bij schoolhouder Lorsom, blz. 56). Het vrij drukke kostscholenaanbod in de grensstrook van Wervik tot Denderwindeke schijnt op het eerste gezicht onze mening tegen te spreken, maar de tijdgenoot ervaarde zulke plaatsen misschien als betrouwbare voorposten van de francofonie. Ons lijkt het aanbod te Ronse, Spiere en Onkerzele onverdacht francofoon.

Van kostscholen buiten het onderzochte gebied troffen we welgeteld één advertentie aan: de vermaerde Fransche Kost-Schole tot Koekelberg by Brussel laat in de Gaz. van Gend van 4 mei 1780 weten dat haar folders met inlichtingen ter inzage liggen op een reeks adressen te Gent, Oudenaarde, Brugge, Kortrijk, Aalst, Dendermonde, Leuven, Sint-Niklaas, Lokeren, Mechelen (bij Sr. Bernaerts, Verkens-Beenhouwer), Antwerpen en 's Hertogenbosch.

Het is allicht niet overbodig om op te merken dat de bijgevoegde kaart niet de ligging toont van een honderdtal gelijktijdig draaiende pensionaten, maar de plaatsen waar ruim honderd mensen over een periode van zestig jaar een pensionaat hebben bestuurd, of opgericht, of dat laatste alleen maar hebben geprobeerd.

Ruilen we tot slot de kaart even voor de tijdlijn, dan stellen we vast dat de netelige situatie van het officieel onderwijs tijdens de Franse overheersing het privé-initiatief alleszins sterk heeft aangemoedigd.

J. Huyghebaert