Biekorf. Jaargang 96

[p. 5]

[Nummer 1]

De historische ‘piramide’ boven de Kasselberg waarom het vraagteken achter ‘Philippe de Valois Vainqueur’ (1328)? waarom ‘Retour a la France’ (1677)?

Zowat alle toeristen van bij ons die Kassel bezoeken, bekijken boven op de berg (176 m hoog) het piramide-vormig monument, dat aan de vier kanten heel wat historische informatie geeft, o.m. over de drie veldslagen bij Kassel (1071, 1328, 1677), de oudste geschiedenis van Kassel vanaf de Romeinse bezetting, de verdwenen Sint-Pietersstiftkerk enz.

Het monument werd op zondag 21 september 1873 gewijd en onthuld. De toenmalige deken van Kassel, die voor die wijding toestemming gekregen had van de aartsbisschop van Kamerijk, de historicus dr. P.-J.-E. Desmyttere hield een redevoering terwijl de muziekkorpsen en de brandweerkorpsen van Hazebroek, Steenvoorde, Wormhout, Winnezele, Ekelsbeke en Rubroek op hun manier de plechtigheid opluisterden. Achteraf namen de muziekkorpsen deel aan een festival en de brandweerkorpsen aan Chinees schijfschieten (tir à la cible chinoise). Daarna werden de prijzen uitgereikt in het toen nog bestaande prachtige stadhuis.

Dat alles vernemen we in een dun boekje, Inauguration du monument historique, uitgegeven in Hazebroek bij de drukker A. David in 1873. Hierin is ook de rede van Desmyttere opgenomen. In zijn rede zegt hij dat hij deze plechtigheid vijf herfsten had willen uitstellen omdat het in 1878 precies tweehonderd jaar geweest zou zijn dat Kassel en dit stuk Vlaanderen ‘naar Frankrijk teruggekeerd zijn’.

Achter in het boekje staan tekeningen van de vier kanten van het monument. Op de noordoostelijke kant lezen we op die tekening de volgende tekst: Bataille du Val de Cassel /

[p. 6]

du 11 avril 1677 / Philippe, frère de Louis XIV victorieux / cause de l'annexion de cettre contrée à la France / (traité du 17 septembre 1678).

En wat staat er op het nu bestaande monument? Helemaal hetzelfde behalve de vierde regel: cause du retour de cette région à la France.

Acht jaar tevoren had dezelfde Desmyttere een monument laten oprichten op het slagveld zelf, op de rechteroever van de Lynke, op 150 meter van de Penebeke waarin de Lynke uitmondt. Het is een monoliet en draagt o.m. de volgende tekst: ‘En 1677 le 11 avril a été livrée dans cette plaine une bataille décisive. Elle fut la cause de l'annexion de cette contrée à la France’.

Waarom zou Desmyttere in 1873 ‘annexion’ op het laatste nippertje door ‘retour’ vervangen hebben? Misschien wel voor een deel onder invloed van een opflakkering van Frans patriottisme in het vooruitzicht van de herdenking. Misschien ten gevolge van een boze verontwaardiging als reactie op een brief van kanunnik Dehaene, waarover Lemire vertelt.

In het boek van Jules Lemire, L'Abbé Dehaene et la Flandre (Rijsel, 1891) vertelt de auteur dat Desmyttere de Westhoek overspoelde met circulaires om voor zijn monument in Kassel instemming en vooral steun te verkrijgen. Priester Dehaene (1809-1882), directeur van het college van Hazebroek, schreef aan Desmyttere als reactie hierop ongeveer het volgende volgens Lemire: ‘Est-ce bien à nous de célébrer notre defaite? Sans doute, nous sommes français et bons français; mais devons-nous oublier nos pères? Et ceux-ci n'auraient-ils pas quelque raison de s'étonner s'ils nous voyaient danser sur leurs ossements et chanter leur honte?’

Lemire vertelt verder dat dr. Desmyttere die brief erg kwalijk nam en zich echt boos maakte. Hij maakte die brief zelfs overal bekend. Dat was geen fraaie manier van handelen zegt Lemire terecht, aangezien die brief van Dehaene natuurlijk confidentieel was. Ook de regering werd ervan op de hoogte gebracht en er was een kans dat er een verdenking zou komen op Dehaenes patriottisme. De hele zaak werd overal rondverteld en sommigen beschuldigden Dehaene ervan vijandig te staan tegenover de Franse invloed als handlanger van decentralisatie. Dat had een voorwendsel kunnen worden om hem te beletten om een vrije school te

[p. 7]

stichten. Dehaene moest die beschuldigingen weerleggen in de schoot van de departementele raad, dacht hij, maar niemand maakte er een toespeling op. Het incident verliep zonder gevolgen. Behalve misschien dat het Desmytteres patriottisme krampachtiger maakte en dat hij ‘annexion’ in ‘retour’ veranderde. ‘Retour à la France’ is natuurlijk een valse voorstelling van zaken. Frans-Vlaanderen maakte in vroegere eeuwen deel uit van het graafschap Vlaanderen als leen van Frankrijk, maar Vlaanderen was vrij zelfstandig en zeker geen stuk Frankrijk. Dat was een ander land. Bovendien had Lodewijk XIV zijn overwinning niet zo geïnterpreteerd aangezien hij op een gedenkpenning van de slag bij de Pene van 1677 had laten aanbrengen ‘la Flandre subjugée’.

Alleen als we terugkeren tot 843, het verdrag van Verdun, kunnen we zeggen dat heel Vlaanderen deel uitmaakte van West-Frankenland, waarvan de koning nog een pure Frank was, die de eed van Straatsburg in het Frankisch uitsprak. Trouwens de eerste koningen van dit West-Frankenland spraken een taal die als een voorloper van het Nederlands beschouwd kan worden (L. Milis, Histoire des Provinces du Nord, I, blz. 222).

Philippe de Valois vainqueur?

Op de zuidwestelijke kant van de vermelde obelisk lezen we o.m. ‘Le 20 février 1071 (a. Sty.) Robert de Frison victorieux’.

Over diezelfde Robrecht de Fries lezen we op de zuidoostelijk kant dat hij de exempte Sint-Pietersstiftkerk daar vlak voor gesticht en gebouwd heeft in 1072-1076. (Dat was uit dank voor zijn overwinning). Verder lees je er ook dat deze graaf er lange tijd zijn graf gehad heeft. De crypte waarin hij gelegen heeft tot aan de Franse Revolutie bestaat nog en de rechthoek waar zijn grafsteen gelegen heeft is nog goed zichtbaar. Het stuk grafsteen dat met de verwoesting van het Kasselse stadhuis verdwenen is, werd in de vorige eeuw gebruikt om er een afgietsel van te maken dat ergens in Brussel (?) zou liggen maar tot nog toe onvindbaar is. Doordat die korte teksten alleen de overwinnaars aangeven, vernemen we niet wie verslagen werd. Robrecht de Fries versloeg in 1071 niet alleen Richildis maar ook Filips I, koning van Frankrijk en werd meteen graaf van Vlaanderen.

[p. 8]

De tekst eronder vermeldt dus niet de verslagen en gesneuvelde Kasselse held Zannekin, die samen met de talrijke kerels van Vlaanderen streden voor hun vrijheid en hun voorrechten. Achter de naam van de overwinnaar: Filips IV van Valois, staat het bekende vraagteken. Waarom? Allereerst is het duidelijk op grond van de tekening, dat Desmyttere zelf dat vraagteken gewild heeft. Sommige gidsen vertellen ten onrechte dat het later (door wie?) aangebracht werd. Toch spreekt Desmyttere er met geen woord over in zijn redevoering. We kunnen alleen gissen naar de betekenis. Sommigen veronderstellen dat Filips IV's zegepraal een Pyrrusoverwinning was. Is dat waar? Misschien kunnen we bij Desmyttere een regionalistisch gevoel veronderstellen waardoor hij zich aan de kant van de gesneuvelden schaarde, waarvan de namen bekend geraakt waren in een boekje Les Flamands à la Bataille de Cassel (1328). Noms des Flamands morts dans cette journée, door E. Mannier, Parijs, 1863, volgens een handschrift uit de Keizerlijke Bibliotheek. In zijn rede zegt Desmyttere dan ook: ‘Au temps par exemple de Robert le Frison, en 1071, et du comte de Flandre Louis de Nevers, neveu de Robert de Cassel, en 1328, où les Flamands combattirent des premiers contre le despotisme, et pour leur liberté et le maintien de leurs privilèges exceptionnels dont ils étaient fiers’ (blz. 9-10, voetnoot 1).

Slotsom

De moderne historici hebben het niet meer over ‘retour’ of nemen het woord niet serieus. De Histoire des Pays Bas français onder leiding van Louis Trenard (Toulouse 1972) spreekt onomwonden van ‘la conquête française’. E. Coornaert, La langue française de langue flamande, Parijs, 1970, behandelt ‘les guerres d'annexion jusqu'en 1723’ maar geeft het volgende hoofdstuk als ondertitel mee ‘Flandre et France après le “retour”’. Deze aanhalingstekens bij ‘retour’ wijzen erop dat hij het woord niet letterlijk opvat, maar verwijst naar vroeger spraakgebruik.

Het vraagteken na Philippe de Valois vainqueur? laat bij de erg patriottistische Desmyttere toch nog een sterk regionalistisch gevoel doorschemeren, dat al even romantisch was als zijn Franse patriottisme.

C. Moeyaert