Biekorf. Jaargang 90

[p. 293]

De mislukte bouw van het nieuwerck te Ieper
1620-1622

Op 1 december 1619 nam het Iepers stadsbestuur na rijp beraad de onbegrijpelijke beslissing het zogeheten Nieuwerck, een soort aanhangsel aan de Ieperse hallen, te laten heropbouwen door vreemde ambachtslui.

Gentse metsers en bouwmeesters werden aangezocht het werk op te knappen. Alsof er in Ieper zelf geen goede vaklui aanwezig waren die dit aankonden! Het ongenoegen bij de Ieperlingen was groot...

Tegen de som van 5.400 pond par., reis- en verblijfskosten inbegrepen, werd het werk aanvaard. Het akkoord werd ondertekend op 19 februari 1620 en de Gentenaars Laureins de Haese en Gillis van Waesberghe konden bijna onmiddellijk aan de slag gaan onder de ongunstige en afgunstige blikken van hun Ieperse concurrenten-vakgenoten.

De eerste steen werd gelegd op 12 juni 1620 en het werk was gereed in oktober 1621, want op 23 oktober 1621 betaalde de stad het restant van de aanbestedingssom. Met de bijkomende werken en sommige details was alles klaar op oudejaarsavond 31 december 1621.

Reeds in de eerste dagen van 1622 liep het gerucht rond in Ieper dat er zware fouten aan het gebouw waren. Men zag inderdaad scheuren en barsten verschijnen en alles liet vermoeden dat het gebouw kon instorten... Maar tot een ruïneuze instorting is het evenwel niet gekomen!

De stadsbestuurders waren nu plots wijzer geworden! Onverwijld riepen ze vijf Ieperse metsers en goede bouwvaklui bij zich en er werd na onderzoek ter plekke resoluut besloten een heel stuk van het gebouw af te breken en herop te bouwen. De nieuwbouw moest klaar zijn tegen augustus 1622, maar de laatste betalingen dateren eigenlijk van 1624.

De juiste toedracht en de hele historie van deze bouwperikelen werden door A. Van den Peereboom uitvoerig uiteengezet en gestaafd met cijfermateriaal, namen en data, getrok-

[p. 294]

ken uit de nu vernietigde stadsrekeningen van Ieper⁽¹⁾.

Het is duidelijk dat deze onverkwikkelijke geschiedenis, waar uiteindelijk de Ieperse bouwgezellen niet zonder leedvermaak triomfeerden, een fel besproken onderwerp zal geweest zijn bij de tijdgenoten. En dat de mondelinge traditie van Ieperse vertellementen hier een goede kluif aan had, mag gerust aangenomen worden.

De meeste Ieperse kronieken, geschreven in de 18de eeuw, hebben dan ook niet nagelaten onder het jaar 1620 dit koddig verhaal mede te delen. Op een paar woorden na zijn alle kroniekschrijvers die deze bizarre gebeurtenis vermelden, eenstemmig⁽²⁾. In bijlage geven we als voorbeeld de tekst van Ramaut (Stadsbibl. Ieper).

Het verhaal uit de kronieken, dat neergeschreven werd meer dan anderhalve eeuw na de feiten uit 1620, geeft niettemin een nogal afwijkende versie van het gebeurde weer. Hieruit mag besloten worden dat ze de mondelinge traditie verwoorden en zeer waarschijnlijk niet op archief of literaire bronnen steunen.

Afwijkend zijn de volgende gegevens. Het waren geen werklieden van Brugge die te Ieper het Nieuwerck bouwden, maar wel van Gent. Zij zijn niet samen in groep beschaamd vertrokken via de Antwerpse Poort, maar ze zijn zelfs nog teruggekeerd om hun gebrekkig werk na te gaan en om de laatste details af te werken. Heel het werk is niet ingevallen, maar achteraf werd een heel stuk afgebroken en herbouwd. De vier schellingen die de Ieperse metsersbazen sindsdien verdienden houdt waarschijnlijk geen rechtstreeks verband met de heropbouw van het Nieuwerck, maar kan misschien uit die tijd dateren. Het is mogelijk dat het voorval uit 1621-22 daar wel iets toe heeft geholpen of de beslissing van de Ieperse magistraat heeft beïnvloed of bespoedigd, maar het bouwakkoord tussen de vijf Ieperse bazen en de stad in 1622 rept daar met geen woord over.

(1) A. VAN DEN PEEREBOOM, Les Halles d'Ypres, in: Ypriana, dl. I (Brugge, 1878), blz. 253-267; J.E. CORNILLIE, Ieper door de eeuwen heen (Ieper, 1950), blz. 57.

(2) Zo o.m. Boeteman. De Feu vermeldt de nieuwbouw uit 1620, maar spreekt niet over de moeilijkheden omtrent de bouw. Le Couvreur vermeldt zelfs niet eens de opbouw van het Nieuwerck. (kronieken in de Kon. Bibl. te Brussel, Fonds A. Merghelynck).

[p. 295]

De aangehaalde datum 12 juni 1620 is juist. Dit was inderdaad de dag waarop de eerste steen van het gebouw werd gelegd⁽³⁾. Dat deze preciese datum in de 18de eeuw nog bekend was, is mogelijk te danken aan een of andere inscriptie in het gebouw; hij is eigenlijk niet te vinden in de bouwrekeningen.

De kroniekschrijvers uit de jaren 1700 hebben de stadsrekeningen uit 1620-1624 niet ingezien. Hun verhaal is dus meer dan waarschijnlijk geplukt uit de volksmond, die generatie na generatie dit merkwaardig voorval heeft doorverteld en het steeds opnieuw heeft aangedikt met zaken die er niet bij pasten of overdreven waren.

We kunnen eruit leren dat in kronieken gewoonlijk wel een kern van waarheid steekt, maar dat details uit het verhaal helemaal anders kunnen klinken dan ze in feite gebeurd zijn.

L. Van Acker

(3) Ypriana, dl. I, blz. 254.

Bijlage
De bouw van het Nieuwerck

Anno 1620 op de 12 juny wiert binnen Jpre het nieuw-werk eerst begonst, staende op de markt, nevens de halle. Dog hier is te bemercken dat de heeren geresolveert sijnde, dit nieuwerck te doen bauwen, niet geraedig gevonden en hebben de baesen metsers van Jpre daer toe te vragen, als hun onbequaem kennende, maer hebben ontboden de metsers van brugge, de welke gekomen synde, dit werk hebben gemaekt.

Maer nu voltrocken synde, en willende het Center van onder de vausseure wegtrecken, soo is geheel het werk ingevallen, ende werklieden, uyt schaemte ofte uyt vreese syn al tesamen de antwerppoorte uytgeloopen.

Dheeren van stadt siende hoe dat sy bedrogen waeren, hebben de baesen van stadt ontboden ende geseyt waer het saeke dat sy dit nieuwwerk konden erstellen ende opmaeken dat sy voor hun ende al hunne naekomelingen, voor een eeuwige gedachtenisse souden hebben vier schellingen daegs voor dagheure (gelyck sy op den dag van heden nog hebben). De yperlingen hebben dit aengenomen ende gemaekt, gelyck het tegenwoordig te sien is.

(Hs. Ramaut, Stadsbibl. Ieper)