Biekorf. Jaargang 87

[p. 338]

Antonio Rosmini en Waregem
1892-1901

Wie enigszins vertrouwd is met de geschiedenis van Waregem weet dat daar tegen de eeuwwisseling nogal wat te doen is geweest rond twee religieuze vestigingen, de ene in de Olmstraat in Waregem zelf, de andere op het Waregems gehucht Nieuwenhove. De gebeurtenissen werden door plaatselijke historici met grote zorg bestudeerd en te boek gesteld⁽¹⁾. Wij zouden niet weten hoe hun relaas nog kan aangevuld of verbeterd worden. Wie over het onderwerp schrijft moet noodzakelijk in herhaling vallen.

Een toeval heeft ons op het spoor gebracht van een paar documenten die wij hier als Kroniek van Stresa betitelen en in bijlage publiceren⁽²⁾. Beide teksten zorgen hooguit voor enkele nieuwe aksenten zonder evenwel het reeds bekend beeld ingrijpend te wijzigen. Om ze in hun samenhang te begrijpen moeten wij bepaalde Waregemse gebeurtenissen en toestanden in herinnering brengen, waarbij wij ruimschoots gebruik maken van de gepubliceerde studies in voetnoot vermeld.

De bron van onze Kroniek is het Internationaal Studiecentrum Antonio Rosmini, gevestigd te Stresa aan de Corso

(1) Zie voornamelijk N. FOLLENS: De Paters in Waregem en Nieuwenhove, in de Jaarboeken van de Geschied- en Heemkundige Kring de Gaverstreke, Waregem, 1982 (blz. 9 tot 64), 1983 (blz. 11 tot 82), 1984 (blz. 23 tot 96) en 1985 (blz. 159 tot 215). Daarin wordt o.m. ook Abbé de Coninck uitmuntend geportretteerd, zo ook de opvolging door Oblaten. Zie eveneens: N. FOLLENS en A. VERPLAETSE: Nieuwenhove, een gouden parochie te Waregem 1500-1985, Waregem, 1985, i.h.b. Deel I.

(2) Kroniek van Stresa. Wij betitelen aldus de twee documenten die de gebeurtenissen te Waregem beschrijven zoals zij van daar uit werden ervaren.
Wij danken D. Luca Laner die ons uit het Archivio Rosminiano te Stresa twee uittreksels heeft willen bezorgen uit een register waarin de oprichting van de huizen van het Instituto della Carita te Waregem en op de Waregemse wijk Nieuwenhove gesyntetizeerd werd. De tekst is van de hand van Vigile Zenoniani, een streekgenoot uit Val di Non (Italiaans Tirol) van Amàdio Rosati, een van de te Waregem werkzame Rosminianen en ooggetuige. D. Laner schreef ons de franse taal destijds te hebben geleerd van pater Victor Berquet, een ander ‘Waregemnaar’.
Liever dan de gegevens uit beide uittreksels over het artikel te versnipperen, hebben wij er de voorkeur aan gegeven de twee teksten integraal in bijlage te publiceren. Zo kan de lezer de concordantie van de gegevens t.o.v. de Westvlaamse bronnen, in haar geheel overzien.
Wij danken dr. Luc Devliegher voor de vertaling uit het Italiaans.

[p. 339]

Umberto I in de Villa Bolongaro⁽³⁾. Anna Maria Bolongaro schonk het gebouw in 1848 aan Rosmini als blijk van dankbaarheid voor zijn inspanningen ten bate van het onderwijs in Stresa. Hijzelf heeft er zijn laatste jaren doorgebracht.

Het grafmonument van A. Rosmini door V. Vela, in de kapel van het Collegio Rosmini te Stresa.

(3) Centro Studi Rosminiani. De imposante Violla Bolongaro waarin het studiecentrum gevestigd is, dateert uit 1770. Na de dood van Antonio Rosmini, op 1 juli 1855, werd het goed verkocht aan hertogin Elisabeth van Saksen, weduwe van hertog Ferdinand van Genua, om te dienen als zomerverblijf. Vandaar dat het gebouw aan de promenade langs het Lago Maggiore te Stresa nog steeds als de Villa Ducale bekend staat. Confraters van het Istituto della Carità zijn erin geslaagd het complex terug te kopen in volle oorlogstijd, nl. in 1942. Het studiecentrum werd er gehuisvest in 1966. Men kan er het bescheiden museum Rosmini bezoeken, dat ons op het spoor bracht van de vestigingen te Waregem.
Antonio Rosmini zelf ligt te Stresa begraven op een andere wijdingsvolle plaats, in de kerk van de Gekruisigde Zaligmaker, naast het Collegio Rosmini, opgericht op de flank van een van de heuvels die het stadje beheersen. Op de weg daarheen herinnert een bronzen halfverheven beeldwerk van P. Canonica aan de vriendschap tussen Rosmini en de romancier Alessandro Manzoni (1785-1873), auteur van o.a. I Promessi Sposi (De Verloofden) uit 1827.

[p. 340]

Antonio Rosmini (Rovereto 1797 - Stresa 1855) kan gelden als typisch exponent van het geestelijk réveil dat ook in Italië de 19de eeuw heeft helpen kenmerken. Priester gewijd in 1821 heeft hij niet alleen naam gemaakt als filosoof en pedagoog. Hij heeft ook een Istituto della Carità opgericht dat bijhuizen kreeg tot buiten Italië. Twee ervan hebben precies in Waregem de geschiedenis helpen schrijven waarvan hierboven spraak. De naam Waregem staat trouwens vermeld in het Centro Studi Rosminiani in Stresa, op de grafische voorstelling die de uitzwerming van het Istituto uitbeeldt.

De tegenspeler van de Italiaanse kloosterorde die in de documenten opduikt is, net zoals in de Waregemse bronnen, de Abbé Evarist Leopold de Coninck (1836-1921), priester van het bisdom Brugge sinds 2 juli 1864 en op 18 september daaropvolgend benoemd tot leraar Frans en ‘Vlaams’ aan het Sint-Amandscollege te Kortrijk⁽⁴⁾. Nog geen jaar later werd

Het historisch museum A. Rosmini in het gelijknamig Internationaal Studiecentrum te Stresa (I.). Links de grafische voorstelling van de uitzwerming van het Istituto della Carita, waarop ook Waregem vermeld staat.

(4) Almanach voor het Bisdom Brugge, 87e jaargang (1922). De datum van de priesterwijding staat in de Almanak van 1865. Zie de concordantie bij N. Follens, o.c.

[p. 341]

hij, op 18 april 1865, aangesteld tot directeur van de Zusters van O.L. Vrouw te Waregem. Zo is hij teruggekeerd naar zijn oord van herkomst om daar te blijven wonen tot aan zijn dood.

Over de persoonlijkheid en de gedragingen van Abbé de Coninck - hijzelf schrijft zijn familienaam graag met een kleine d, maar deze is in de pen van de tijdgenoten meestal blijven steken, - is een sprekend portret getekend door Norbert Follens. Daaruit leren wij ook dat de benoeming in Waregem niet vrij was van zakelijke belangen. Overigens heeft hij de functie slechts een goede acht jaar uitgeoefend. Volgens de kalender van het bisdom Brugge heeft hij immers ontslag genomen - lees gekregen - op 23 september 1873. Een smeekschrift van 27 prominenten uit Waregem naar Brugge om de zogenaamd voortreffelijke directeur van het meisjespensionaat te handhaven, is te laat gekomen⁽⁵⁾. Nota bene: de man is op dat tijdstip nog geen 37 jaar oud, of zoals het heet, in de kracht van de jaren. ‘Habituant’ staat er, jaar aan jaar, in de bisschoppelijke kalender; een priester zonder functie, maar gelukkig voor de man een rentenier die er warmpjes in zat.

In 1878 is er een interessant hoewel nogal zielig voorval. Abbé de Coninck laat op 24 oktober aan de bisschop weten dat hij bereid is zijn aandeel in het kloostergebouw te verkopen mits zekere faciliteiten voor de aanpalende woning die zijn eigendom is en zou blijven. Die zaak krijgt vlug haar beslag, want reeds op 16 november bevestigt de Abbé dat de notaris de akte voorbereidt. Hijzelf denkt eraan de opbrengst te schenken aan de kloostergemeenschap en hoopt als weldoener te worden beschouwd. Op 12 december volgt nog een brief om de bisschop te bedanken voor wat hij hem gevraagd en nu bekomen heeft, en om te zeggen dat hij de opbrengst van de transactie, 2.000 fr., geschonken heeft aan de pastoor. ‘Amende honorable’? Het lijkt er op.

En nu het kontakt met het Istituto della Carità.

(5) Provinciale Bibliotheek en Cultuurarchief, Brugge: Dossier Nieuwenhove (nr. 8 AB 1): bundel brieven.
Alle data, namen van briefschrijvers en geadresseerden, enz. zijn, behoudens nadere aanduiding, aan deze bronnen ontleend. Wij hebben er de voorkeur aan gegeven relevante gegevens in de lopende tekst te verwerken in plaats van telkens te moeten verwijzen naar de afzonderlijke brieven, vermits wij deze toch niet in extenso publiceren. Opnieuw verwijzen we naar N. Follens o.c.

[p. 342]

Luidens de Kroniek van Stresa is de onmiddellijke aanleiding daartoe geweest: de lektuur door Abbé de Coninck van de biografie van Antonio Rosmini, en het persoonlijk bezoek van de Abbé aan het voor hem dichtsbij gelegen bijhuis van de orde in Sainghin, even voorbij Rijsel.

De mededeling in de Kroniek gaat natuurlijk terug op de ‘bekentenis’ van de Abbé zelf. Follens heeft er op attent gemaakt dat Evarist de Coninck al een tijdlang met de gedachte rondliep om aan een bepaald gedeelte van het voorouderlijk bezit een uitgesproken kristelijke bestemming te geven: de bouw van een klooster. Pogingen met congregaties van eigen bodem waren echter op niets uitgelopen. Misschien zou hij slagen met Italiaanse paters die in hun caritatief élan op zijn visie leken afgestemd? Laten wij inderdaad de brave Abbé niet beladen met al de zonden van Israël en smalen op de dubbele flop met zijn Pères de la Charité. De priester is gefortuneerd. Moreel gezien kan dit voor een godgewijd man een zware last betekenen. Hij kijkt dus uit naar een zinnige besteding. Bovendien leeft hij in een tijdperk waarin lieden van goeden huize zich ontfermen over de minderbedeelden. Men leze Gezelle's lofgedichten. Waarom voor het Waregemse geen kleine ‘Rosmini’ proberen te zijn? En wat staat mooier dan uw naam op een gedenksteen?

Uit een brief van 11 november 1890 over de zaak Nieuwenhove, geschreven door pastoor Riethaeghe aan het bisdom, lichten wij volgende mededeling: het denkbeeld van een ‘orphanotrophium’ lacht ook de burgemeester toe als een complement van het hospitaal. Men zou daarvoor subsidie moeten kunnen krijgen van provincie en staat. Maar opgelet wat betreft de leiding van zo'n weeshuis!, waarschuwt de parochieherder.

Wat steekt daar nu weer achter? De tekening zal een goed jaar later iets duidelijker zichtbaar worden.

Uit de Kroniek van Stresa weten wij dat de Waregemse ‘habituant’ in de eerste faze van de vestiging enkele paters van het Italiaans instituut heeft kunnen doen overkomen en dat zij voorlopig in een huurhuis verblijven. Op 13 januari 1892 heeft de pater-rector van het nieuwe bijhuis zijn algemene overste te Stresa, Louis Lanzoni, geïnformeerd over het belangrijk aanbod van Abbé de Coninck nopens de stabilizering van de jonge inplanting, nl. de bouw van een eigen klooster in de Olmstraat.

[p. 343]

Het antwoord van superior-generaal Lanzoni op dat aanbod is zowel geestdriftig als omzichtig en sterk geconditioneerd. De schenking van bouwgrond en van een belangrijke geldsom (in de brief van Lanzoni: 40.000 fr.; in de Kroniek daarentegen staat 40.000 lire, maar dat is fout) zal de uitvoering van hun project tot oprichting van een juvenaat vergemakkelijken. Maar laat het allemaal waterdicht gebeuren met notariële akte en afhankelijk van de toelating van de bisschop van Brugge. De Kroniek van Stresa zegt ook dat Abbé de Coninck aanvankelijk de oprichting van een weeshuis op het oog heeft gehad. Hij is zelfs gaan kijken naar soortgelijk instituut in Noord-Frankrijk, het bovenbedoeld Orphelinat St.-Nicolas te Sainghin en Mélantois (Dép. Nord), eveneens een bijhuis van het Istituto della Carità en dat ook elders in de bronnen vermeld wordt. En men heeft nogal wat moeite gehad om de Abbé van zijn oorspronkelijk plan af te brengen. Geheel vergeten is hij het stellig niet.

Ruim een jaar later, op 25 maart 1892, komen twee paters uit Sainghin trouwens op bezoek bij de bisschop te Brugge. Zij zullen hem bij brief van 16 april eropvolgend daarvoor danken, en ze wijzen er op dat de Coninck erop aanstuurt de notariële akte tot regeling van zijn schenking zo vlug mogelijk te laten ondertekenen, zelfs nog in de Paasweek. Zij hebben hem om uitstel gevraagd en vernemen graag het advies van de bisschop over nog enkele hangende punten.

De operatie in Waregem verloopt blijkbaar tot tevredenheid van alle betrokken partijen: de bisschop, het instituut en de weldoener Abbé de Coninck. Immers, op 12 september 1894, kan pater Edoardo Molet, in zijn hoedanigheid van superior van de Pères de la Charité, met als briefhoofd Institution Notre Dame Immaculée, aan de bisschop mededelen dat het kloostergebouw bijna voltooid is en begin oktober zal kunnen betrokken worden door de reeds bestaande apostolische school en het juvenaat. Hij vraagt dat de bisschop de huiskapel zou komen inwijden en dat de paters er, zoals vroeger in hun voorlopige behuizing, het Allerheiligste zouden mogen bewaren. De brief draagt de bisschoppelijke reactie: ‘Concessi 13.9.1894’.

De Italiaanse paters zouden er verblijven tot op 24 april 1901.

_* * _*

[p. 344]

Terloops is hier reeds de naam Nieuwenhove gevallen. Het zou geen zin hebben al de verwikkelingen te willen samenvatten die dit ‘dorp der mirakelen’ achter de rug heeft. De geschiedenis is met de meeste zorg en uitgebreid te boek gesteld door Norbert Follens en Albert Verplaetse.

Zo weten wij zowel uit deze hoogst betrouwbare bron als uit de briefwisseling en de Kroniek van Stresa dat Abbé de Coninck innig bij de gebeurtenissen betrokken is geworden. De zaak is voor hem geëindigd op een bittere teleurstelling, alleszins wat de school betreft tijdens haar korte ‘Rosminiaanse’ episode.

De inwoners van het Waregems gehucht hadden de eerste faze van hun droom in vervulling zien gaan toen Ferdinand Van der Haeghen⁽⁶⁾, grondeigenaar te Gent, erin had toegestemd een perceel grond van ongeveer 45 aren voor de duur van 27 jaar in cijnspacht te geven aan een feitelijke vereniging van een tiental ingezetenen van Nieuwenhove. Deze verbonden zich ertoe binnen de vijf jaar een kapel of kerk te bouwen en naderhand ook een pastorie. Uit documenten van later datum blijkt dat de Abbé de Gentse geleerde kende, en er ook naderhand nog regelingen aangaande Nieuwenhove mee getroffen heeft.

Twee jaar na het afsluiten van de cijnspacht, op 10 juli 1895, schrijft Abbé de Coninck naar Mgr. Gustave Waffelaert om hem geluk te wensen met zijn aanstelling tot bisschop van Brugge. Hij hoopt in hem, zoals voorheen in Mgr. Faict,

(6) Alphonse ROERSCH: Haeghen, Ferdinand François Ernest Van der, in Biographie Nationale, t. 29, Supplement, t. I, Brussel 1957, kolommen 635-641.
In fine vermeldt de auteur van dit uitgebreid biografisch artikel de vele blijken van waardering welke V.D.H. te beurt gevallen zijn. Hij deelt evenwel niets mede over de stappen die ondernomen werden om de Gentse geleerde in de adelstand te doen verheffen. Nochtans zou dat streefdoel hebben meegespeeld bij pogingen om V.D.H. als eigenaar gunstig te stemmen bij de realisatie, van de plannen voor Nieuwenhove. Zo valt althans af te leiden uit het nogal raadselachtig briefje van Vital Moreels op 4 mei 1898 aan de bisschop van Brugge. Daarin deelt hij de inhoud mee van de brief waarin Abbé de Coninck gealarmeerd schrijft over de bouw van de school op Nieuwenhove: ‘Je crains que les religieux devront partir’. Waarop Moreels als zijn mening te kennen geeft dat de Abbé ‘alle de medecinne die hij nodig heeft’ zal bekomen van de eigenaar van Nieuwenhove (in casu F. van der Haeghen) vermits hij werd voorgesteld als nobel!
Reeds op 10 juli 1897 had Moreels in een brief aan vicaris-generaal Houtave te Brugge laten weten: ‘Zijn droom (nl. van Abbé de Coninck) en deze van de Familie Vanderhaeghe is niet anders dan aan het baronschap te geraken’.
Wij hebben deze omstandigheid verder buiten beschouwing gelaten. Zij slaat duidelijk op financieringsmiddelen.

[p. 345]

een vader en een raadsman te vinden ‘dévoué à l'oeuvre que j'ai entreprise (...) à Waereghem (Couvent des Pères de la Charité)’. De bisschop zou het dossier Nieuwenhove weldra in zijn volle omvang leren kennen.

In de kennissenkring van Abbé de Coninck treedt nu een nieuw personage op de voorgrond: Vital Moreels (Tiegem, 1828-1908), welvarend koopman en grondeigenaar, toonaangevend politicus in zijn geboortedorp en zelfs een tweetal jaren lid van de Provincieraad⁽⁷⁾. Hij gedraagt zich als vertrouweling en raadsman van de Abbé en bovendien als weldoener van Nieuwenhove. Follens en Verplaetse noteerden dat hij heeft ingestaan voor de dakbekleding van de nieuwe kerk. Alleszins heeft Moreels een goede voet in huis bij de bisschop. Hij schrijft trouwens op 22 juni 1896 aan Mgr. Waffelaert met kennis van zaken nopens het geval Nieuwenhove en de daar heersende spanningen. Ook Pastoor Riethaeghe van Waregem informeert de bisschop over ‘la triste affaire’ en wijst op ondermeer de politieke implicaties. Moreels zinspeelt daar eveneens op en hoopt dat ‘ze’ onderdanig zullen blijven. Wat de Abbé betreft, ‘deze brave man’ ziet er volgens hem geen klaar meer in.

Inderdaad heeft de Coninck zijn Italiaanse relatie opnieuw onder de arm genomen om iets voor Nieuwenhove te doen. Speelt het weeshuis hem nog door het hoofd, misschien? Hij deelt in een brief van 25 november 1896 aan X (vermoedelijk Moreels) mee dat de Pater Generaal van de ‘Pères de la Charité’ hem aangaande het project Nieuwenhove geschreven heeft. Moreels zelf schrijft 's anderendaags reeds aan de bisschop om hem in te lichten over wat er gaande is, en zegt de Abbé op het hart te hebben gedrukt alles aan monseigneur te onderwerpen.

(7) Vital Moreels. Een van de aan hem gerichte brieven uit de bundel P.B.C. draagt - gelukkig - het predikaat ‘conseiller provincial’. Moreels werd geboren te Tiegem, thans een deelgemeente van Anzegem, op 28 februari 1828. Hij was gehuwd met Maria J. Sophie Verhaeghe, en overleed in zijn geboortedorp op 19 november 1908. (Zie de korte biografische noot in L. SCHEPENS: De Provincieraad van West-Vlaanderen 1836-1921, Tielt, 1976).
Men vindt een innemend portret van Vital Moreels in. Stijn STREUVELS: Tieghem, Het Vlaamsche Lustoord, Gent, 1908 en i.h.b. blz. 103 en volg. Daarin wordt het beslissend aandeel beschreven van de toen nog vrij jonge Moreels in de oprichting van de bedevaartkapel ter ere van Sint-Arnoldus en van het gelijknamig park. Uit het gedetailleerd relaas, nota bene geschreven in het sterfjaar van Moreels, blijken ondermeer de goede relaties die deze Tiegemse figuur reeds op dat tijdstip met de toenmalige bisschop van Brugge, Mgr. Malou, aan het opbouwen was.
Zie ook over Moreels: L. SLOSSE, Rond Kortrijk, blz. 1873-1895.

[p. 346]

Kopzorgen zijn er genoeg! Pater generaal Louis Lanzoni heeft er geen twijfel over laten bestaan: het instituut te Waregem moet, conform de gebruiken van de congregatie, volledig gescheiden blijven van de opdrachten op Nieuwenhove d.z. de bediening van de nieuwe kerk en de opening van een school. Het terrein voor die school kan op naam komen van drie paters. Wat haar personeel betreft, nl. een priester, een gebreveteerd onderwijzer en een lekebroeder, moeten de paters verzekerd zijn van een jaarlijks inkomen. Zij kunnen echter niet beginnen vóór oktober 1898. ‘Tout est encore à faire’ schrijft Lanzoni, en hij onderstreept de vijf woorden. De Abbé zal de wenkbrauwen gefronst hebben. En wat zal de eigenaar van de grond zeggen? En de Bisschop?

Op 3 december 1896 volgt een tweede brief van Moreels aan Mgr. Waffelaert. Daarin wordt onverwacht gezinspeeld op de belangstelling van een totaal ander partner, pater Delouche van de Luikse paters Oblaten. ‘Spijtig dat zij niet in hunne voornemens geschikt zijn voor school te houden’, meent Moreels. Hij kijkt blijkbaar objektiever tegen de situatie aan. Twee dagen later, - hij fungeert echt als tussenpersoon, - deelt hij trouwens aan de Abbé mee waarom de bisschop het voorstel van ‘Uw Eerwaarde Pater generaal’ niet kan aanvaarden: het zou allemaal te lang duren en financieel is het niet haalbaar. Op het kerkgebouw alleen al rust een schuld van 5.000 fr.

Abbé de Coninck reageert op 9 december 1896 schriftelijk bij Monseigneur: hij zal dan maar zelf de bouwkosten en die uitstaande schulden op zich nemen, 8.000 frank tesamen. De ‘brave man’ valt dus opnieuw in de hoek van de slagen. Mgr. Waffelaert stuurt de brief meteen door aan x, - vermoedelijk Moreels,? - en vraagt vertrouwelijk om advies én om terugzending van de brief. Laat de superior van Waregem zijn nieuwe voorwaarden bekend maken. Wel te verstaan: in het licht van de financiële bereidheid van de Abbé.

De Waregemse ‘Casa’ refereert meteen naar haar generaal. Lanzoni kan al op 18 december 1896, ditmaal niet uit Stresa maar uit Borgomanero, bescheid geven. Eigenaardig genoeg heeft Pater Edoardo Molet hem laten weten dat het niet meer zou gaan om het houden van school maar om het ter beschikking stellen, van een van zijn priesters van Waregem als dagelijks mislezer op Nieuwenhove vanaf oktober 1897. Is daarrond toen een misverstand gerezen, of heeft Waregem

[p. 347]

de idee van het schoolhouden bewust achter de hand gehouden? Hoe dan ook, Lanzoni maakt geen bezwaar. Maar laat de bisschop dit punt beslechten, vindt hij. Zelf hoopt hij naderhand nog naar België te komen om alles te kunnen bekijken.

Uit de Kroniek van Stresa weten wij nochtans dat de schoolkwestie voor Nieuwenhove op 1 augustus 1897 blijkbaar in zulke maat geregeld was dat de drie bovenbedoelde personeelsleden formeel konden aangesteld worden. Doch zover staat het nog niet op 23 december 1896, datum waarop de bisschoppelijke informator Moreels aan Brugge laat weten dat hij daags voordien Abbé de Coninck op bezoek heeft gekregen met de jongste berichten. ‘Hij is er ten volle in voor zijne Paters’, schrijft Moreels.

Wanneer wij vandaag de gegevens naast elkaar plaatsen zien wij daarmee nog niet heel klaar in de geest van de ‘dramatis personae’. Het blijkbaar blind vertrouwen van Abbé de Coninck lijkt toch wel te kontrasteren met de zakelijke onderhandelingstaktiek van de Italiaanse kloosterorde, die geregeld om boter bij de vis heeft gevraagd. Waarom niet, eigenlijk? De Abbé was vragende partij.

In het voorjaar van 1898 geraakt deze pas voorgoed in alarmtoestand nopens de bouw van de schoollokalen. Hij gaat zijn nood klagen bij Vital Moreels. Deze deelt op 4 april aan Mgr. Waffelaert het briefje mee waarin Abbé de Coninck daags tevoren de noodklok heeft geluid: ‘Je crains que les religieux devront partir’! Hij ziet zijn droom ineenstorten. Heeft het klooster van Waregem toen al zijn aandacht gevestigd op moeilijkheden waarmee het intern te kampen heeft, misschien, het gebrek aan uitstraling, het tekort aan roepingen? Moreels is niet zo pessimistisch gestemd. Voor hem lijkt alles te regelen met centen. De Gentse Van der Haeghen's zullen wel over de brug komen, denkt hij, om de Coninck financieel bij te springen. ‘Alle de medicine die hij nodig heeft’ zal uit die hoek komen, pronostikeert hij, vermits de geleerde vriend hoopt op een adellijke titel! Wat doet men al niet in een vrolijke bui?

Maar de Abbé voelt nog andere nattigheid. Hij klaagt erover dat ‘le Père Ach...’, alias pater Achille Scheefer, in de Nieuwenhovense schoolaffaire zijn eigen gangen gaat en hem niet ziet staan.

[p. 348]

Uit de brief van Abbé de Coninck van 24 juli 1898 aan de Vicaris-generaal te Brugge valt trouwens te vernemen dat de Pères de la Charité nu aansturen op de bouw van niet twee maar drie klaslokalen. Ik kan wel 4.500 fr. besteden, klaagt de Abbé, maar gaan 10.000 à 12.000. Bovendien is die pater leerlingen gaan ronselen tot in Deerlijk. Stel je voor, daar moet herrie van komen. En wat wordt het straks met hun onderwijzend personeel: ‘un jeune normaliste, un religieux de 19 ans et un père sans expérience’...?

Rond de figuur van pater Scheefer moet op Nieuwenhove inderdaad nogal wat te doen zijn geweest. Follens en Verplaetse hebben de gebeurtenissen en ook de atmosfeer daarrond in enkele pittige zinnen geschetst. De jonge geestelijke dartelde daar vrij lustig rond. Er was vrouwvolk bij te pas gekomen, en nog van die aardigheden. Kortom, het liep er scheef.

Voeg daarbij het hoe dan ook vreemd karakter van de inplanting, de onbekende gezichten, de voertaal... Alles wijst op een misrekening van Abbé de Coninck die blijkbaar volksvreemd gemeend heeft dat de brave Vlaamse lieden met die geïmporteerde toestand vrede zouden nemen, een typisch paternalistische gedachte.

De hier aangewende bronnen vertonen zekere leemten. Het blijft ons echter te doen om de betrekkingen tussen het Italiaans Instituut en Waregem. De relatie is na enkele jaren terechtgekomen in wat wij een crisissituatie zouden kunnen noemen. Op 8 oktober 1900 laat Vital Moreels aan Mgr. Waffelaert weten dat hij het bezoek kan verwachten van Abbé de Coninck. ‘De Italiaanse paters gaan vrijwillig hun klooster en Nieuwenhove verlaten’ schrijft hij, eraan toevoegend: ‘(voor gouverne)’, wil hij zeggen: goed om weten. De Kroniek van Stresa bevestigt het bericht: Nieuwenhove sloot de daaropvolgende nieuwjaarsdag en Waregem volgde op 24 april 1901. Wij weten niet hoe Abbé de Coninck, de geestelijke vader en promotor van beide stichtingen, er psychologisch op heeft gereageerd. Stellig is hij niet bij de pakken blijven zitten. Op 7 februari 1901 vraagt hij advies aan de bisschop nu Paters Oblaten van Maria zich komen vestigen op Waregem-Plaats ter vervanging van ‘les Pères Rosminiens’; hoe zal hij moeten handelen in verband met de rente en de daardoor gegarandeerde stabiliteit van de eeuwigdurende fondatie? Ongetwijfeld was de toestand vrij ingewik-

[p. 349]

keld. Vital Moreels kan echter op 24 april 1901 Mgr. Waffelaert schriftelijk geruststellen. De notariële akte van afstand van het klooster op de plaats en van de kerk met gebouwen te Nieuwenhove door de vorige paters en Abbé de Coninck is getekend en de aankoop door de paters Oblaten aanvaard. Op de kerk en de gebouwen van Nieuwenhove rusten nog 9.000 fr. schulden. Moreels zelf heeft er daarvan 3.000 fr. op zich genomen en de andere 6.000 fr. als borg getekend voor de ‘nieuwe’ paters. Hij herinnert de bisschop eraan dat Abbé de Coninck boven dit alles nog 20.000 fr. betaald heeft en ‘nu in alles gewillig is geweest’. Hij verstout zich te vragen dat iets voor deze ‘goede geestelijke’ zou kunnen gedaan worden’... Abbé de Coninck naderde de 65. in de Kalenders van het Bisdom Brugge is hij als habituant blijven figureren.

G. Gyselen

Bijlage I.
Kroniek van Stresa

Uittreksel uit het register blz. 469:
Het Huis van Waregem, zijn oorsprong...
Een goede priester Abbé Deconinck van Waregem (gemeente van ca. 12.000 zielen in West-Vlaanderen, Bisdom Brugge) dacht eraan een weeshuis te stichten en het in handen te geven van religieuzen. Onderwijl las hij het leven van de Stichter D. Antonio Rosmini in het Frans, en hij werd gegrepen door een grote bewondering voor hem en voor het Instituto della Carita dat hij gesticht had. Toen hij wist dat wij ook een klooster hadden in Sainghin, ging hij er heen en was uiterst tevreden met eigen ogen in onze handen precies dat werk te zien, nl. een weeshuis, dat hij zich voornam in Belgie te stichten. Hij schreef naar de Algemene Overste D. Luigi Lanzoni en bood hem de uitbreiding van zijn werkveld aan door het bouwen van een weeshuis. Bovendien schonk hij 40.000 lire op voorwaarde dat hijzelf levenslang jaarlijks 1.000 Lire zou bekomen. De Algemene Overste antwoordde dat hij geen nieuw weeshuis kon stichten omdat hij voor zulk werk niet het nodige personeel had, maar dat hijzelf er in die dagen aan gedacht had aan de Belgische grens een juvenaat op te richten. Indien hij die stichting zou aanvaarden in plaats van het weeshuis zou hij zijn voorstellen kunnen aanvaarden. Eerst wilde hij daar niet van weten maar op het einde stemde hij toe in de hoop dat uitsluitend een weeshuis zou opgericht worden. Pater Overste had zich daartoe echter in het geheel niet verplicht en liet hem integendeel weten dat hij haast had allereerst een noviciaat te bouwen. Toen stemde hij toe. Intusen begonnen de bouwwerken en Abbé Deconinck zelf leidde het werk met ongelooflijke vlijt en ijver. Voor het ogenblik werd maar een klein gedeelte gebouwd. Naderhand zal gans het plan kunnen uitgevoerd worden dat groots is opgevat. Er zou ook een grote kerk moeten komen. Vervolgens werd in 1892 een huis gehuurd waar Eduardo Molet als superior met 3

[p. 350]

broeders en 8 aspiranten verblijft. Het klooster gaat zeer goed vooruit met een strenge observantie, meer dan in een noviciaat, en armoede die herinnert aan die van onze eerste vaders. Is daar benoemd tot rector en econoom, bij decreet generaal van 15 augustus 1892 D. Eduardo Molet. Toen in oktober 1894 het nieuwe huis bewoonbaar was gemaakt met de hulp van God, begaf Algemeen Overste D. Luigi Lanzoni zich ter plaatse om er bezit van te nemen en het noviciaat in te richten. Hij benoemde D. Eduardo Molet, hierboven reeds vermeld, tot rector, ekonoom en novicenmeester.

Op dezelfde bladzijde volgt de lijst van de betrokken kloosterlingen:

1894 - 14 augustus:
	Rector, novicenmeester, ekonoom en administrator: D. Edouardo Molet,
	Leraars: frat. Amadio Rosati en Arrigo Moulard,
	Muziekleraar: A. Rosati,
	Portier en garderobe: fr. Achille Vaneste.
1895 - 27 juli:
	Rector, ekonoom en novicenmeester: D. Edoardo Molet, geassisteerd door Amadio Rosati,
	Leraars: E. Edoardo Molet, Amadio Rosati, Vittore Berquet,
	Ambrogio Delo, Giorgio Preterre,
	Prefect van de apsiranten: Vittore Berquet,
	Kok: Gustavo Labby,
	Portier en garderobe: Achille Vaneste,
	Refectorium en wasplaats: Francesco Moreaux,
	Tuinman: fr. Carlo Ceravalle.
1896 - 9 augustus:
	Rector, ekonoom, novicenmeester: D. Edoardo Molet,
	Hulp en gezel: D. Alfonso Vandenbosch,
	Leraars: D. Edoardo Molet, Vittore Berquet, Ambrogio Delo,
	Giorgio Preterre,
	Prefect van de apsiranten: Vittore Berquet,
	Kok: Gustavo Labby,
	Garderobe en portier: Gianbattista Migliore,
	Refectorium en wasplaats: Francesco Moreaux,
	Tuinier: Carlo Ceravalle.
1897 - 14 juni:
	tot adjutores verkozen: D. Achille Scheefer, Alfonso Vandenbosch, Serafino Vermast en Desiderio Andries.
1897 - 1 augustus:
	Rector enz.: D. Edoardo Molet,
	Hulp en gezel van dse Novicenmeester: Don Ambrogio Delo,
	Leraars: D. Ambrogio Delo, Giorgio Preterre en Francesco Rosat,
	Prefect van de aspiranten: Vittore Berquet,
	Scolastici studenten: Vittore Berquet, Giorgio Preterre en Francesco Rosati,
	Kok: Gustavo Labby,
	Garderobe en schoenmakerij: Gianbattista Migliore,

[p. 351]

	Wasplaats en kleermakerij: Edoardo Lalou,
	Portier van het Huis: Alfonso Vandevyvere.
1898 - 8 augustus:
	Rector, novicenmeester, administrator, visitator van de Huizen van Sainghin en van Nieuwenhove: Edoardo Molet,
	Hulp en gezel van de novicenmeester: D. Ambrogio Delo,
	Leraars: D. Ambrogio Delo en de frat. Preterre, Rosati, Carré en Devos,
	Prefect van de apsiranten: Eugenio Carré,
	Scolastici studenten: Vittore Berquet, Giorgio Preterre, Eugenio Carré, Francesco Rosati,
	Kok: Francesco Querro (onduidelijke schrijfwijze),
	Schoenmakerij: Gianbattista Migliore,
	Garderobe en kleermakerij: Edoardo Lalou.
1899
	ontbreekt
1900
	ontbreekt
1901 - 24 april:
	Het Huis werd vandaag gesloten.

Bijlage 2.
Kroniek van Stresa

Het Huis van Nieuwenhove (geopend 1897)
Nieuwenhove is een gehucht bij Waregem van ongeveer 1.000 zielen, dat echter geen onafhankelijk dorp is maar bij Waregem behoort. De inwoners zijn alle landbouwers die, in weerwil van het gemeentebestuur en de geestelijkheid van Waregem, toch erin geslaagd zijn een mooie en grote kerk te bouwen omdat het hun te zwaar viel een uur ver te moeten gaan naar de mis in Waregem. Om de kerk te bedienen hebben zij een beroep gedaan op leden van het Institute della Carita. Hoogeerwaarde Algemene Overste D. Luigi Lanzoni heeft al gedaan wat hij kon om het gemeentestuur en de geestelijkheid van Waregem niet te kwetsen. Maar vermits ook de Bisschop van Brugge wenste dat hij zou aannemen, en er bovendien andere geestelijken (de maristen) erheen zouden gegaan zijn om er een groot instituut voor aspiranten te vestigen, wat de ondergang van dit van Waregem zou betekend hebben, werd de bediening van de kerk aanvaard op voorwaarde dat haar schulden zouden betaald worden en het Huis geschonken. Zij waren tevreden en er werd overeengekomen dat in oktober van het lopende jaar 1897 een priester, een clericus en een lekebroeder zouden gestuurd worden, allen Vlamingen. De weldoeners zouden evenwel ook willen dat de leden van het Instituut behalve de bediening van de kerk, ook lagere scholen en uiteindelijk ook een weeshuis zouden leiden. De Algemene Overste heeft voor het ogenblik enkel de bediening van de kerk aanvaard, zonder zich tot iets anders te verbinden. Voor de scholen gaf hij nochtans hoop voor een niet te verre toekomst. Voor het weeshuis

[p. 352]

heeft hij gezegd dat het mettertijd kon gebeuren indien hij het kon doen. De lagere scholen zijn inderdaad nodig om geld te krijgen om de gebouwen te voltooien en ze later uit te breiden. De scholen zouden veel opbrengen omdat de leerlingen betalen, en meer nog de Staat ze zou betalen.
Het klooster van Nieuwenhove staat onder de aanroeping van de H. Margarita.

Op dezelfde bladzijde volgt de lijst van de betrokken kloosterlingen

1897 - 1 augustus:
	benoemd tot rector en ekonoom: D. Achille Scheefer,
	tot koster: broeder Filiberto Soubry
	tot portier en kok: broeder Enrico Vandemoytier (onduidelijke schrijfwijze).
1898 - 8 augustus:
	Rector, ekonoom en directeur van de scholen: D. Achille Scheefer,
	Schoolmeesters: Serafino Vermast, Filiberto Soubry en een buitenstaander,
	Koster: Serafino Verrmast,
	Organist en zanger: Filiberto Soubry,
	Portier en kok: een buitenstaander.
1901 - 1 januari:
	Dit Huis werd gesloten. D. Alfonso Vandenbosch heeft het Instituut verlaten in december 1900. Fr. Vermast is terug naar Sainghin.

_**_*

Op een andere plaats in de kroniek worden de gegevens nog even herhaald, als volgt:

*	Nieuwenhove is gesloten op 1 januari 1901. D. Alfonso was weggegaan in december. Serafino Vermast ging naar Waregem en van Waregem naar Sainghin.
*	Waregem is gesloten op 24 april 1901.
	D. Molet werd teruggeroepen naar Domodossola.
	D. Delo verliet het Instituut.
	Berquet, (onduidelijke schrijfwijze), Devos en (onduidelijk) keerden terug naar het klooster in Domodossola om er hun studies verder te zetten.
	Carré en Lalou keerden terug naar Sainghin.
	De novice Hochard ging ook eerst naar Domodossola maar keerde na enkele dagen naar huis terug, en de novice Vandecasteele ging eerst naar Sainghin en kort daarna naar huis.

_**_*

Wij nemen vrede met de ‘italianisering’ van bepaalde voornamen die een duidelijk Vlaamse of eventueel Franse familienaam voorafgaan, teneinde de schrijfwijze in het register van Stresa te eerbiedigen.