Biekorf. Jaargang 84
(1984)– [tijdschrift] Biekorf–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 304]
| |
Den vriend van 't vaderland of nieuwe Brugsche gazette (1797)De integratie van onze Zuidelijke Nederlanden in de Franse Republiek, oktober 1795, viel ongeveer samen met de start van het Directoire. Dit nieuwe regime zou zich gedurende een tweetal jaren eerder gematigd burgerlijk opstellen, wat inhield dat zowel het linkse jacobinisme als het rechtse royalisme werden bestreden, en dat de godsdienstuitoefening oogluikend was toegestaan. Toen de verkiezingen van maart 1797 dan nog uitdraaiden op een aanzienlijke machtsversterking voor de meest onrevolutionaire strekkingen in de twee wetgevende Raden, leek de Grote Revolutie haar einde nabij.
In die hoopvolle dagen had zich te Brugge een nieuwsblad met duidelijk katholiek stempel een plaats zoeken te verwerven naast de Gazette van Brugge en van het Departement der Leye van de republikeinsgezinde, of op zijn minst neutralistische drukker-uitgever Jozef BogaertGa naar voetnoot(1). De nieuwe krant startte woensdag 2 augustus 1797 onder de titel Den Vriend van 't Vaderland.
Over de drukker, Frans van Eeck uit de Hoogstraat, staan weinig biografische gegevens te boek. Er is in ieder geval van hem geweten dat hij een kwart eeuw lang, van 1785 tot rond 1811, te Brugge de katholieke drukker bij uitstek is geweestGa naar voetnoot(2).
Zijn blad gaf vier bladzijden algemeen nieuws, meestal vertaald overgenomen uit de Franse (gematigde) pers. Dit werd in principe aangevuld met een soort bijvoegsel met allerlei eerder plaatselijke aankondigingen en berichten. In die vorm week het helemaal niet af van het gemiddelde Vlaamse nieuwsblad uit die tijd. Aan dat model beantwoordde ook Bogaerts Gazette, en ook de periodiciteit kwam | |
[pagina 305]
| |
nauwkeurig overeen met het blad van de pasgenoemde rivaal, nl. driemaal per week, te weten maandag, woensdag en vrijdag.
Nadat in nummer 1 een oproep was verschenen voor het plaatsen van aankondigingen en bekendmakingen, kon al het nummer 2 (vrijdag 4 augustus) voor de dag komen met zo'n bijvoegsel, voorlopig maar twee bladzijden groot. Nummer 5 (vrijdag 11 augustus) gaf al blijk van een stevige commenciële organisatie: ‘Men kan inschryven voor dit Nieuws-blad tot Cortryk by R. Gambar, tot Eecloo by Van Han, tot Gend by C.J. Fernand, tot Oostende by B. Bricx, tot Veurne by Bonhomme, Boekdrukkers; tot Audenaerde by Haegenbeke; tot Dixmuyde by P. Stock; tot Thielt by I. van de Graveele, Boekverkoopers, en in alle de Post-Comptoiren van 't Nederland’. Waarschijnlijk om bij te dragen tot zijn herkenbaarheid in het hele gebied van het voormalig Vlaanderen, werd vanaf nummer 6 (maandag 14 augustus) de titel aangevuld tot: Den Vriend van 't Vaderland of nieuwe Brugsche Gazette. Of misschien hebben de mensen die het blad in handen hadden zich met die aanvulling eerder laten leiden door zucht naar rivaliteit met Bogaerts Gazette van Brugge, die vanaf haar oprichting (23 juni 1795) tot 5 februari 1796 de titel Brugsche Gazette had gedragen (en die sindsdien haar dagelijks bijvoegsel bleef betitelen als Vervolg van de Brugsche Gazette)Ga naar voetnoot(3).
Al in het eerste nummer staat de katholieke godsdienst centraal. Het gaat er over de paus die herstelt van een ziekte, met daarbij een bericht uit Rome ‘aengaende d'ongemeene beweging der Oogen van verscheyde Beelden der alderheyligste Maegd, begonst tot Roomen op den 9 July van 't voorleden jaer’...
We ontmoeten allerlei advertenties voor brochures van kerkelijk of religieus karakter, waarbij priester J.F. van de Velde (Beveren-Waas 1746-1823) in het oog springt (nr. 3, 7 augustus). Interessant is een stuk kritiek in verband met de benoeming van leraren in de geplande Ecole Centrale van het departement (nr. 5, 11 augustus): ‘Sedert eenigen tyd worden 'er groote bewegingen bespeurt in persoonen die schynen op de jagt te zyn, om in de Centrale Schoolen plaetsen te bekomen, welkers last zy met weynige eere voor hun- | |
[pagina 306]
| |
zelven, en met nog min voordeel voor anderen zouden konnen volbrengen. Gelukkiglyk dat den keus tot die plaetsen toebetrouwt is aen Burgers, die te groote agting en eerbied draegen voor d'algemeyne gevoelens en geest van hunne medeburgers, om tot zoo gewigtige bedieningen, waer van de hope en het heyl van 't Vaderland zoude moeten afhangen, persoonen van afgelegene gewesten te vervoorderen, die sedert lange jaeren, door hunne walgende en platte ongerymtheden, niet alleen al het vertrouwen van 't Publyk verlooren hebben, maer zelfs hunnen naem aen 't zelve hebben haetelyk gemaekt’Ga naar voetnoot(4).
Uit de vele berichtgevingen en advertenties van religieuze aard kiezen we als voorbeeld een Vonnis van den Vrederegter van Eecloo (...) door het welk hy in Vryheyd stelt de Burgers Servatius Franciscus Maes, Priester en Onder-Pastor van het Gemeynte van Eecloo, en Bernardus Valerianus Bolle, Priester en Rector van het gewezen Klooster der EE. PP. Recollecten van Eecloo, beschuldigd zynde van Misse gedaen en andere geestelyke Bedieningen geoeffent te hebben (...) (nr. 9, 21 augustus). Aandacht verdient verder een even uitvoerig als verontwaardigd bericht over de uitdrijving van de reguliere kanunniken van de H. Augustinus uit hun abdij te Lo (nr. 12, 20 augustus).
Deze Vriend van 't Vaderland lijkt vanaf nummer 18 (maandag 11 september) plots een geheel andere krant te zijn geworden.
Die verandering was een gevolg van de staatsgreep van het Directoire op 18 Fructidor V (4 september 1797). De gematigde en royalistische elementen werden in de wetgevende Raden (de ‘Vijfhonderd’ en de ‘Ouden’) aan de deur gezet en 's anderendaags 5 september nam het verlinkste bewind al een reeks maatregelen, evengoed gericht tegen de persvrijheid als bv. tegen de onbeëdigde priesters. Wat de pers betreft, die werd in de hele republiek voor een jaar onder politiecontrole geplaatst.
Dat het nummer 17 van Den Vriend van 't Vaderland een dag te laat verscheen (zaterdag 9 september in plaats van vrijdag 8 september) wijst al op enige ontreddering, maar vanaf | |
[pagina 307]
| |
nummer 18 werd het blad, zoals gezegd, werkelijk geheel anders van toon en inhoud dan voorheen, en zelfs van vorm, aangezien vanaf die datum de bijvoegsels met hun lokale en regionale informatie tot het verleden behoorden. Er verscheen dus in principe nog maar alleen algemeen nieuws, overgenomen uit de officiële Franse pers. Een voorzichtigheidsmaatregel, die tenminste geen aanleiding kon geven tot conflicten met de plaatselijke vertegenwoordigers van de Republiek. Die voorzichtigheid inspireerde de redacteur(en) ook tot de volgende aankondiging achteraan in dit achttiende nummer: ‘Alzoo alle de tydingen in het Nieuws-blad van den beginne af ontleend zyn geworden uyt de fransche Gazetten, en dat in de Vertaelinge eenige fauten zouden konnen zyn begaen, den Drukker dezer verklaert t'zynen koste te begeeren de mede-hulpe van eenen Persoon hervaeren in de Fransche en Vlaemsche Taelen’. (Dat het blad vanaf de aanvang zijn gehele berichtgeving had overgenomen uit Franse kranten, is overigens in ieder geval strijdig met de waarheid).
Wie de collectie doorneemt op zoek naar plaatselijk nieuws, vindt vanaf dit nummer 18 nog met moeite zijn gading. Het is een aaneenrijging van berichten uit Frankrijk en de rest van Europa. Vooral de krijgsverrichtingen van generaal Bonaparte in Noord-Italië trekken de aandacht. Een enkele keer liet het blad toch een eigen geluid horen. Het nummer 26 (vrijdag 29 september) merkte op, dat enkele voor de rechtbank gedaagde priesters te Brugge wel eens met verbanning zouden kunnen worden bestraft, maar dit lokte een scherpe reactie uit van de overheid van het departement in het volgende nummer, en met de publikatie van die terechtwijzing kwam uitgever Van Eeck er goedkoop af.
De Republiek maakte het de pers nog moeilijker door de wet van 30 september, waarbij het dagbladzegel werd ingevoerd. Nieuwsbladen werden op deze manier zeer duur, zodat aan hun verspreiding paal en perk werd gesteld. Toen die wet enkele weken later werd toegepast, waren de gevolgen voor Den Vriend van 't Vaderland onmiddellijk voelbaar. Nadat het voorziene nummer van maandag 23 oktober niet was verschenen, kwam nummer 36 op woensdag 25 oktober van de pers met het volgend bericht:
‘Aen onze geëerde inschryvers. Het Zegel-regt in exe- | |
[pagina 308]
| |
cutie gesteld zynde door de gene die het behoort, en ons in d'onmogelykheyd bevindende van onze Papieren tydelijkGa naar voetnoot(5) tot Brussel te laeten Zegelen, heeft aenleyding gegeven om het zelve te vertoonen door en aen de gene die het aengaet. - Te laet onderrigt zynde van deze maetregelen, is d'eenigste oorzaek waarom onze Gazette op eergisteren niet uytgekomen is.
Bevindende dat'er te veel inschryvers uytscheyden, om onze Gazette te konnen continueeren, zoo hebben wy voorgenomen van de zelve te laeten onderblyven met den laetsten October (o.s.)Ga naar voetnoot(6) en hebben d'eere onze Inschryvers te bedanken, ons ondertusschen recommandeerende in hunne goede genegentheyd’.
Het laatste nummer kwam inderdaad van de pers op maandag 30 oktober (nr. 38). Net op tijd om de grote sensatie van het moment nog mee te delen, te weten de vrede tussen de Franse Republiek en de Oostenrijkse keizer (Campo-Formio, 17 oktober).
De stedelijke rivaal die zich zoveel gemakkelijker plooide naar de wisselende omstandigheden, we bedoelen Bogaert met zijn Gazette, heeft het zegelavontuur overleefd, zij het mits prijsverhoging en inkrimping van het formaat. Zo kon het nummer van woensdag 1 november de vertaling bieden van het gehele vredesakkoord, zes bladzijden lang. Collega Van Eeck heeft overigens onmiddellijk na het stopzetten van zijn Vriend van 't Vaderland eveneens een vertaling gepubliceerd, maar dat werd dan wel een brochure (Definitif Vrede-Tractaat, 8 blz.)Ga naar voetnoot(7).
***
Een half jaar na deze stopzetting waagden ook drukker Jozef de Busscher en Zoon hun kans om naast Bogaert te komen postvatten met een eigen nieuwsblad. Van hun Brugsche Gazette (met als ondertitel, in kleinere letters: van Staetkunde en Koophandel), die driemaal per decade ver- | |
[pagina 309]
| |
scheen, zijn maar 34 nummers gedrukt (april-augustus 1798)Ga naar voetnoot(8). De strekking is ons niet bekend.
Van Eecks Vriend van 't Vaderland of nieuwe Brugsche Gazette lijkt ons naar de geest de ware voorloper te zijn geweest van wat op 15 februari 1814 te Brugge het licht zag onder de titel Nieuwe Gazette van Brugge, gedrukt en geredigeerd door Felix de Pachtere, die zich na de politieke aardverschuiving van 1814 opwierp tot de volstrekt roomsgezinde rivaal van Bogaerts neutrale Gazette van Brugge. j. huyghebaert |
|