Biekorf. Jaargang 83

[p. 64]

De Anglikaanse psalmberijming in kortschrift
Een zeldzaamheid in het 17de-eeuwse Vlaanderen?

Eén van de briljantste studies van wijlen prof. mr. Egied I. Strubbe (1897-1970) verscheen in 1966 in het Album Jan De Cuyper⁽¹⁾. Het artikel is de schriftelijke neerslag van een college dat door hem al in 1955 in het kader van de cursus paleografie aan de Gentse Rijksuniversiteit werd gegeven⁽²⁾. Strubbe onderzoekt in deze bijdrage een papieren codex van klein formaat (112 op 72 mm) dat zich thans bevindt in het Archief van het Groot Seminarie te Brugge, Handschriftenfonds, nr. 176/186. Omstreeks 1655 werd dit handschrift gedeponeerd in de bibliotheek van de Brugse Duinenabdij door de jonge monnik Gerardus Willaert (ca. 1637-1702). Vóór Strubbe had nog niemand het handschrift ontcijferd.

De Brugse geleerde kon uiteindelijk, na een onderzoek, boeiend als de enquête van een detective⁽³⁾, concluderen dat het handschrift een Anglikaanse psalmberijming was, geschreven in kortschrift en daterend uit de 17de eeuw. Oorspronkelijk bedoeld om het kortschrift in te oefenen, werden dergelijke boekjes soms ook meegenomen uit Engeland naar het continent om er ongestoord het Woord Gods op Anglikaanse wijze te kunnen blijven lezen. In Engeland zijn verscheidene exemplaren, in handschrift en in druk, bewaard gebleven. Strubbe besluit zijn bijdrage met de opmerking dat het handschriftje waarschijnlijk in de abdijbibliotheek werd geplaatst vanwege het feit dat dit boekje in Vlaanderen toen, en nu nog, een zeldzaam codicologisch curiosum was. Alleen deze reden blijkt voor Strubbe aanvaardbaar, aangezien men de tekst niet kon lezen noch ontcijferen⁽⁴⁾.

Hierboven stipten we al aan dat de studie van Strubbe, gepubliceerd in 1966, eigenlijk gebaseerd is op gegevens waarover hij al in 1955 beschikte. Waarschijnlijk daardoor is hem een artikel ontgaan dat zijn stads- en generatiegenoot,

(1) Eg. I. STRUBBE, Een zeventiende-eeuws curiosum onder de Duinenhadschriften. Een anglikaanse psalmberijming in kortschrift, in De Leiegouw, VIII (1966) (= Album Jan De Cuyper), blz. 343-355.

(2) W. PREVENIER, In Memoriam prof. mr. Egied I. Strubbe (1897-1970), in De Brug, nr. 1 (1971), blz. 50.

(3) Ibidem.

(4) STRUBBE, o.c., blz. 355.

[p. 65]

rijksarchivaris dr. Jos. De Smet (1898-1972) in 1965 heeft gepubliceerd⁽⁵⁾. Uit dit laatste artikel blijkt overigens dat ook De Smet, van zijn kant, niets wist van de bevindingen van Strubbe. De korte bijdrage van De Smet handelt over een zekere Cornille Antoine Anssens, afkomstig uit Gilze (nu gelegen in het Nederlandse Noord-Brabant), maar in 1632 al geruime tijd molenaar te Sint-Kruis bij Brugge en toen verdacht van protestantisme. Hoewel hij katholiek was, blijkens het getuigenis van de parochiegeestelijkheid, was hij in zijn omgeving toch gekend als ‘Cornelis de Geus’. Hij zou zijn sympathieën voor het Oranjehuis niet onder stoelen of banken hebben gestoken, maar verder kon hem weinig ten laste worden gelegd. Wel had hij ooit (spontaan?) aan zijn pastoor een gedrukt Engels boekje gegeven. Het boekje was door een Engelsman achterglaten en scheen nota's te bevatten over de psalmen. De pastoor scheurde het terstond en wierp het in het vuur⁽⁶⁾.

Door het onbehouwen optreden van de pastoor van Sint-Kruis zijn we dus in het ongewisse over de precieze aard van het achtergelaten boekje. Toch lijkt het ons zo goed als zeker dat het hier gaat om een Anglikaanse psalmtekst. De omschrijving scheen nota's te bevatten over de psalmen kan zeer wel wijzen op een bewerking in kortschrift. Aangezien dit boekje gedrukt was, zou het in dit geval moeten gaan om de oudste gedrukte Engelse psalmberijming in kortschrift, die van John Willis, vermeld in 1618, waarvan geen enkel exemplaar bekend is⁽⁷⁾.

Wat er ook van zij, de vermelding in 1632 te Sint-Kruis van een Anglikaanse psalmtekst, waarschijnlijk in kortschrift, doet ons vermoeden dat dergelijke teksten in Vlaanderen gedurende de 17de eeuw méér voorkwamen dan Strubbe dacht. Het feit dat zeker de pastoor van Sint-Kruis en waarschijnlijk ook molenaar Anssens wisten wat het boekje bevatte, mag ons tevens doen twijfelen aan Strubbes opvatting als zou men in de Duinenabdij het daar terechtgekomen psalmboekje in kortschrift niet hebben kunnen lezen noch ontcijferen. Bevatten kerkelijke archieven nog meer gegevens over Engelse psalmteksten in kortschrift en hun verspreiding in het 17de-eeuwse Vlaanderen?

n. geirnaert

(5) J. DE SMET, Molenaar te Sint-Kruis, verdacht van sympathiseren met de vijand, 1632, in Brugs Ommeland, V (1965), blz. 151-155.

(6) Ibid., blz. 154.

(7) STRUBBE, o.c., blz. 351.