Biekorf. Jaargang 81

[p. 82]

Een vroege stedeschoon-bekommernis
Stadstoelage in 1843

Dat te Brugge vanaf 1877 regelmatig stadstoelagen werden verleend voor bouwwerken, die de esthetiek van het stadsbeeld ten goede kwamen, is voldoende bekend. Over stadstoelagen vóór die datum is minder geweten: ze waren ook uitzonderlijk. Wij brengen hierna het verhaal van een bouwtoelating waarbij in 1843 een gemeentelijke toelage werd verleend omwille van de verbetering van het uitzicht.

De stad wil een prestigegebouw op het Zand

In augustus 1838 werd het station op het Zand ingehuldigd en het stadsbestuur vatte het idee op er tegenover, aan de oostzijde, een nieuw en homogeen complex tot stand te doen komen. Men wou de reizigers, die het station verlieten, meteen een indrukwekkende gevelontwikkeling laten ontdekken in vervanging van wat men klaarblijkelijk een te rommelig allegaartje vond, Brugge niet waardig.

Het Schepencollege gaf op 15 april 1839 opdracht aan stadsarchitect J B. Rudd een plan op te maken Reeds op 6 juli werd zijn ontwerp aan de gemeenteraad voorgelegd. Het complex in dezelfde neo-classisistische stijl ontworpen als het stationsgebouw, zou zich uitstrekken van Noordzandstraat tot Zuidzandstraat, 107 meter lang worden en 44 traveeën tellen: een nogal drukke opeenvolging van vensters en deuren, teneinde aan iedere eigenaar van de bestaande percelen toegang en licht te geven. Het gebouw zou twee verdiepingen hoog zijn, behalve op de twee uithoeken waar er een halve verdieping bovenop zou komen met daarop een schilddak dat zou uitlopen op een rechthoekige bekroning bedoeld als belvédère om van daarboven de bewegingen van de treinen te kunnen gadeslaan.

De gemeenteraad zag weinig heil in het plan. Het was Paul Devaux die de algemene opinie van de raadsleden vertolkte. Het gebouw leek meer op een kazerne of op een fabriek, vond hij en zou de vreemdelingen die te Brugge arriveerden zeker niet aanmoedigen om de stad te bezoeken.

Architect Rudd had zijn ontwerp verdedigd, zeggend dat het ook nog grandioser kon, maar dat dit betekende dat de stad een aanzienlijk deel van de uitgaven voor eigen rekening zou moeten nemen. Zelfs voor de uitvoering van het voorliggende plan meende hij dat de stad reeds met enig geld over de brug zou moeten komen, wilde men de uitvoering realiseren.

Het hoefde echter niet, vond de gemeenteraad die het plan met 11 stemmen tegen 4 afkeurde. Maar architect Rudd - die niet zonder invloed was - gaf zich niet gewonnen, en kreeg wat later tóch het groene licht van het schepencollege: bij iedere bouwaanvraag mocht hij er op aansturen zijn plan te doen uitvoeren. Het bleef geduld oefenen tot iemand wou bouwen.

[p. 83]

Een bouwheer meldt zich aan

Op 21 december 1843 loopt een bouwaanvraag binnen van Karel Kerckhove, herbergier in De Karpel op de Vismarkt, die het plan indient van het huis dat hij genegen is te laten herbouwen op de hoek van het Zand en de Zuidzandstraat. De begeleidende brief van onze Karel Kerckhove (of Van de Kerckhove) is in meer dan één opzicht interessant. Vooreerst heeft hij moeite met de bouwhoogte en is er alles behalve gelukkig mee dat men voor zijn hoekperceel het plan wil doordrijven dat twee en een halve verdieping - vier bouwlagen dus - voorziet.

Vier-stagiën, zegt hij, dat is ene hoogte waarvan er alhier ter stede weinige voorbeelden zijn. En wat een verschil met onze huidige mentaliteit wanneer hij vervolgt: Hij heeft deze vierde stagie volstrekt niet nodig! Hoe dan ook, om een zoo verheven gebouw te kunnen oprichten begroot hij een méérkost van ten minste 2.000 fr en die som heeft hij er niet voor over.

De stad steekt een handje toe

Er wordt hem eenen last opgelegd die tot niets anders zal strekken dan tot de verbetering van het uitzicht op de statieplaats, wat zeker meer het algemeen belang der gemeente betreft dan het bijzonder belang van de vertooner.

Welnu, zo besluit Kerckhove, ik wil me wel desgevallend bij uw plan neerleggen, maar op voorwaarde dat de stad mij een subsidie verleent. Zo'n toelage lijkt me niet alleen billijk, voegt hij er aan toe, maar zal ook nuttig zijn voor de stad daar de voorgestelde herbouwing hoogstwaarschijnlijk door andere eigenaars zal gevolgd worden en aldus veel zal bijdragen tot het sieraad ener openbare plaats die zeker ene der voornaamste der stad geworden is.

De stad reageert snel en twee dagen nadien (voorbeeldige snelheid, waar architect Rudd wel niet vreemd aan geweest zal zijn), op 23 december 1843 beslist de gemeenteraad een toelage van 600 fr toe te kennen. En meteen wordt op 28 december de bouwvergunning afgeleverd. De toelage, bijna een derde van de geraamde méérkosten, wordt toegekend onder drie voorwaarden: het gebouw moet worden opgetrokken volgens het plan van de stad; het dak moet met blauwe pannen bedekt worden; de bouwheer moet een voetpad aanleggen vóór zijn eigendom.

En de stad steekt nog een tweede handje toe

K. Kerckhove begint - in volle winter - aan de bouwwerken en stadsarchitect Jean Rudd volgt ze van dichtbij. Van zó dicht dat hij op 15 maart 1844 de werken doet stilleggen omwille van een danger imminent pour les passants waarover we in het dossier geen nadere uitleg krijgen.

Het is in elk geval een gelegenheid geweest voor de architect om zich nader over dit bouwwerk te beraden en hij brengt er het schepencollege toe om drie bijkomende voorwaarden aan K. Kerckhove op te leggen:

1. hij zal geen blauwe pannen leggen maar schaliën; 2. hij zal de

[p. 84]

kroonlijst rondom het gebouw doortrekken in plaats van alleen maar aan de straatzijde; 3. hij zal niet alleen de twee straatgevels, maar ook de wachtgevel kant Zand en de achtergevel plakken en plafonneren.

Met zijn brief van 25 maart komt Kerckhove opnieuw aan met dezelfde argumenten. Deze wijzigingen, zo schrijft hij, worden enkel gevraagd tot verbetering van het oogpunt en tot sieraad der statieplaats, zonder enig nut voor de vertooner. En hij komt ook weer tot dezelfde conclusie: hij wil niet tegendraads zijn, op voorwaarde dat er nog wat subsidie los komt. De gemeenteraad volgt inderdaad zijn redenering en kent hem in zitting van 13 april een bijkomende subsidie toe van 300 fr. Tweemaal toelage voor een ontwerp dat vijf jaar vroeger door de gemeenteraad was verworpen!

Het bouwwerk is kort daarop klaar. Het zal gedurende vele jaren (tot in 1916) een bescheiden maar niet onaardig monumentaal accent leggen op de toegangsweg tot het stadscentrum Vanaf 1844 draagt het de naam Brouwershuys-Maison des Brasseurs. Een paar jaar later geeft de weduwe Kerckhove er de nieuwe naam aan die tot op vandaag is gebleven: Le Singe d'Or.

Het waarom van de toelage

De bouwtoelage aan K. Kerckhove was kennelijk het gevolg van het ongeduld dat zich van de stadsbestuurders had meester gemaakt. Het algemeen gevelplan dateerde van 1839 en amper acht traveeën (de huidige nummers 13-14) had men kunnen realiseren. Vijf jaar na de inhuldiging van het station vonden ze dat het tijd werd om er wat meer spoed achter te zetten en hiervoor desnoods zelf een duit in het zakje te doen.

Voor die tijd was een dergelijke tegemoetkoming uitzonderlijk. We vonden tot hiertoe slechts één ander geval, waarbij voor een nieuw te bouwen huis in de Klokstraat 400 fr. toelage werd toegekend in 1846. In het register der bouwvergunningen staat echter genoteerd dat het plan niet doorging. In ieder geval was de motivatie voor de toelage duidelijk: de stad wilde om redenen van esthetiek en prestige voor de realisatie van het voorgestelde plan met overheidsgelden bijspringen.

De herbergier K. Kerckhove van zijn kant bracht argumenten naar voren die ook tegenwoordig nog altijd de basis vormen voor een verantwoorde stadstoelage: de esthetische bekommernis dient het algemeen belang en wettigt derhalve een tussenkomst van de overheid.

In het hier besproken geval ging het niet om een herstelling of restauratie, maar om een volledige nieuwbouw waarvan het stadsbestuur of althans de stadsarchitect, hierin gevolgd door het schepencollege, overtuigd was dat ze monumentale allures had en de historische stad waardig was.

Bij wijze van epiloog

De stadstoelage aan Karel Kerckhove heeft op langere termijn niet veel geholpen om het vooropgestelde doel te bereiken. Enkele decennia later, toen de neogotische stromingen te Brugge de bovenhand kregen, zou men er niet meer aan gedacht hebben verder te

[p. 85]

gaan op wat A. Duclos noemde les sentiers bizarres de l'art exotique en in een stijl die voor hem un style parisien de contrebande was. Men zou zeker geen toelagen meer verleend hebben voor wat James Weale bestempelde als: l'art paien.

In Promenades dans Bruges (blz. 22) geeft Karel de Flou trouwens lucht aan zijn weinig hoge dunk over de gepleisterde gevelrij op het Zand: La place de la Station ne diffère pas sensiblement de celle d'une autre ville, et le touriste, en ne voyant que façades peintes en blanc ou plafonnées, serait porté à croire que toutes les belles choses qu'on lui a contées du Bruges artistique et moyen-âgeux ne soient autant de fables ou de rapports exagérés à plaisir.

Het was dan ook fataal dat de homogene gevelwand, die in de jaren 1840-50 slechts heel gedeeltelijk was gerealiseerd, in latere jaren geen voorstanders meer zou vinden, en onafgewerkt zou blijven.

Zelfs het hoekhuis, waarvoor de stad een toelage over had, zou niet in zijn oorspronkelijke conceptie behouden blijven. In 1916 werd het half verdiep tot een volledig verdiep omgebouwd en verdween aldus het meest originele accent, want er werd geen belvédère meer op het nieuwe schilddak geplaatst.

Ook de opvallende kroonlijst boven het tweede verdiep verdween. Het karaktervol gebouw verloor hierdoor de bijzonderste kenmerken van het oorspronkelijk concept. Maar door het uitblijven van de logische aansluiting op de geplande totaal-gevel was dit wellicht onvermijdelijk.

Andries Van den Abeele

Bronnen

SAB, Dossier Algemene Politie. Diversen 1843-1854; bundel Maison Van de Kerckhove - SAB, Register bouwvergunningen 1843, nr. 140 - SAB, Resolutieboek Schepencollege 15/4/1839 - SAB. Resolutieboek Gemeenteraad 6/7/1839; Het Zand, de metamorfose van een stadsplein van de XIIde eeuw tot nu, B. Beernaert, L. Constandt en J P. Esther in: 't Zand vroeger nu en straks, Brugge. 1979. blz. 11-12.

Iconografie

Schatten voor Brugge, Stedelijke musea Brugge, aanwinsten 1966-1972, blz. 46 - G. MICHIELS. Historische schets en iconografie van de Steen- en Zuidzandstraat en het Simon Stevinplein (vooral nrs 110 en 114 waarvan de datering tot 1844/45 mag vervroegd worden) - L. DEVLIEGHER, De huizen te Brugge, deel 3, blz. 356 en afb. 739 't Zand vroeger nu en straks, blz. 65. nr. 8 - G. MICHIELS, Iconografie der stad Brugge, tweede deel, o.m. nrs. 977, 983, 984, 986 - J. RAU, Zo was... Brugge, nr. 3 - J. RAU. Brugge in oude prentkaarten, deel 2, nrs. 9, 149, 150, 151 - G. MICHIELS, Uit de wereld der Brugse mensen, foto stoet Idesbaldus