Biekorf. Jaargang 80

[p. 67]

Symbolisten over Brugge

De monografie over de schilder Fernand Khnopff (1858-1921) door Robert L. Delevoy, en de oeuvre-catalogus van Cathérine De Croës en Gisèle Ollinger-Zinque die er een geheel mee vormt, brengen goede en nieuwe informatie aan over de rol van Brugge in leven en werk van de kunstenaar. In die samenhang figureren ook Georges Rodenbach (1855-1898) en zijn roman Bruges-la-Morte. De eerste uitgave van dit boek, in 1892 te Parijs bij Marpon & Flammarion, was immers niet alleen verlucht met 35 fotografische illustraties - waarop wij verder nog even terug komen, - maar ook met een titelbeeld van Khnopff. Daarop ligt een jonge vrouw opgebaard over de volle breedte van het voorplan, terwijl de achtergrond in beslag genomen is door het bekend gezicht op de brug en de poort van het Brugs Begijnhof. Volgens de aanduiding onderaan links op de prent is ze gegraveerd door Petit; de signatuur van Khnopff zelf staat onderaan rechts.

Op het ogenblik dat het boek verschijnt blijken de twee kunstenaars, leeftijdgenoten of nagenoeg, elkaar reeds sinds enkele jaren te kennen. Dat leert ons alvast de pastel- en inkttekening Avec Georges Rodenbach - Une ville morte (26 × 16 cm.), soms alleen onder het tweede lid van deze titel geciteerd, niet gedateerd, maar volgens de catalogus ontstaan omstreeks 1889. Het blad is overigens reeds in 1890 te zien op een tentoonstelling van de Groep der Twintig te Brussel. Op de achtergrond roepen enkele huizen een niet nader te bepalen Brugs reiegezicht op; atmosfeerschepping is daar belangrijker dan nauwkeurige identiteit. Eveneens van 1889 dateren twee andere bladen: Avec Grégoire Le Roy - Mon coeur pleure d'autrefois, ook soms alleen met het tweede lid getiteld, ook nog als Weeping for the other days. Op beide werkjes verschijnt wazig maar toch herkenbaar de brug van het Begijnhof zodat zij preluderen op de frontispice van 1892.

In de biografie door Delevoy lezen wij dat Fernand Khnopff vanaf 1902 tot in 1905 zich zeker een twaalftal keer heeft laten inspireren door Brugse stadsgezichten, vermoedelijk naar foto's die gediend hadden als illustratie voor de eerste uitgave van Bruges-la-Morte. Of hij in de aanmaak of keuze daarvan ook rechtstreeks de hand heeft gehad, wordt niet gezegd. Men mag bij dit alles niet vergeten dat

[p. 68]

Fernand Khnopff ,strikt biografisch bekeken, intiemer met het 19e eeuwse Brugge bekend was dan Georges Rodenbach: zijn vader Edmond was er geboren, en kwam er zich in 1859 opnieuw vestigen, bij zijn benoeming tot substituut van de procureur des Konings. Het gezin verliet de stad in 1864. Fernand Khnopff heeft later nooit twijfel erover laten bestaan dat de herinnering aan zijn Brugse kindertijd hem in scherpe contouren is bijgebleven. De grote pastel- en potloodtekening Une vide abandonnée, uit 1904, is ongetwijfeld het meest sprekend voor het symbolisme dat hij aanhing. Daarop staat het klooster der Zwarte Zusters afgebeeld, zoals het op de Brugse Woensdagmarkt te zien is; waar verderop rechts de Oosterlingenplaats behoort te liggen is er niets dan ijlte, zee en nevel. Het standbeeld van Memling is van zijn voetstuk gehaald en evengoed verdwenen; alleen de sokkel is blijven staan, voor Freudiaanse interpreten een apart symbool.

Fernand Bonneure heeft onlangs in een rijk gedocumenteerd artikel over ‘Brugge in de literatuur’ de sfeer opgeroepen waarin werken als dat van Khnopff en Rodenbach kunnen gesitueerd worden. Wat bij de terugblik op de eerste editie van Bruges-la-Morte dan ook opvalt is dat de auteur, op het titelbeeld van Khnopff na, geen beroep heeft gedaan op analoge symbolische voorstellingen. Integendeel schrijft hij in zijn Avertissement de opname van (natuurgetrouwe) illustraties belangrijk te hebben gevonden afin que ceux qui nous liront subissent aussi la présence et l'influence de la Ville. Latere edities werden daarentegen wél met historiserende voorstellingen verlucht. Over die 35 illustraties in de eerste uitgave is niet zo veel geweten: het betreft similigravures door Ch.-G. Petit (die ook de tekening van Khnopff heeft gesneden), naar clichés van de firma's Lévy en Neurdein. Guillaume Michiels haalt in Uit de wereld der Brugse mensen de Parijse uitgeverij N.D. Photo-Neurdein Frères aan als specialist in de aanmaak van prentbriefkaarten, en weet te vertellen dat hun produkten reeds omstreeks 1876 in Brugse souvenirwinkels werden verkocht. Allicht hebben de auteur en zijn uitgever daaruit nog in 1892 kunnen putten. De kwaliteit moet, naar de reproduktie ervan te oordelen, bijzonder goed zijn geweest.

G. Gyselen

Lit.: Fernand Khnopff 1858-1921, Maître du Symbolisme, Sa Vie, Son Oeuvre tekst door Robert - L. Delevoy; Catalogus door Cathérine De Croës en Gisèle Ollinger-Zinque, Cosmos, Brussel, 1979.